Dört Gözlü Kertenkele: Pineal Göz (Üçüncü Göz) Ne İşe Yarar?
Bu haber 6 yıl öncesine aittir. Haber güncelliğini yitirmiş olabilir; ancak arşivsel değeri ve bilimsel gelişme/ilerleme anlamındaki önemi dolayısıyla yayında tutulmaktadır. Ayrıca konuyla ilgili gelişmeler yaşandıkça bu içerik de güncellenebilir.
Öncelikle söz konusu "gözlerin" beynin uzantısı olarak bilinen yaygın göz gibi olmadıklarını belirtmekte fayda var. Bu gözler, diencephalonun tavanında yerleşmiş epithalamus denilen santral sinir sistemi bölümünün bir uzantısıdır. Yani bilimsel olarak ekstrakraniyal epifiziyel göz diyebiliriz. Hatta gözden ziyade birtakım ışığa duyarlı hücre grubudur. Bu hücre grubuna da santral sinir sisteminden nöronal uzantılar gelir. Gerçi göz dediğimiz yapı da bundan pek farklı değildir.
Pariyetal göz, pineal göz, parapineal göz veya üçüncü göz olarak bilinen bu yapı, pineal bez (epifiz) ile bağlantılıdır. Sirkadyen ritim ve termoregülasyon (sıcaklık korunumu) için endokrin düzenlemeler gibi çeşitli işlevler üstlenir. Kuyruksuz amfibiyenler, primitif balıklar ve bazı kertenkelelerde bulunur. Hatta tuatara isimli sürüngenlerde gelişmiş bir lens ve retina dahi mevcuttur.
Memelilerde ise epifiz, benzer olarak serotoninden melatonin sentezleyerek uyku/uyanıklık döngüsü dahil biyolojik saati ve sirkadyen ritmi kontrol eder. Bu yüzden jet-lag sorunu yaşayan insanlara melatonin takviyesi verilir. Yani artık dışarıya açılan ışığa duyarlı hücre topluluğu bulunmaz. Evrimsel biyoloji, filogenetik ve karşılaştırmalı anatomi sayesinde biliyoruz ki epifizin bu görevi, pariyetal göz sahibi diğer taksonlar ile doğrudan ilişkilidir.
Pariyetal göz, frontal gözlerde kullanılan rodopsin ve 11-cis retinal gibi biyokimyasal bileşiklerden farklı maddeler kullanır. Aslında epithalamusun uzantısı olan bu sinir sistemi yapısı, birçok canlı grubunda endokrin işlevlere yardımcı olmak adına kafatasından dışarı çıkar. Herhangi bir "görme" olayı gerçekleşmez. Biyolojide canlılığı spesifik özelliklerine göre olabildiğince küçük gruplar halinde sınıflandırmaya çalışıyoruz. Evrimin ve çeşitliliğin ürünü olan bu taksonlarda elbette istisnalar olacaktır ve bu istisnaları öğrendikçe daha tutarlı ve güçlü sınıflandırmalar yapmaya devam edeceğiz.
Geçtiğimiz günlerde Amerika'nın Wyoming eyaletinde 49 milyon yıl önce yaşadığı tespit edilen Saniwa ensidens isimli bir monitör kertenkelesi türünün iki tane pineal göze sahip olduğu anlaşıldı. Dolayısıyla omurgalılar arasında 4 gözlü diyebileceğimiz tek canlı ünvanını kazandı.
Söz konusu fosilin çıkarılması 1871'e dayanıyor; ancak detaylı X-ray ve BT (Bilgisayarlı Tomografi) incelemeleri bu sürüngenin şimdiye kadar bilinmeyen bir özelliğe sahip olduğunu gösterdi. Günümüz sürüngenlerinden farklı olarak bulunan bu fazladan pineal gözün ne işe yaradığı şimdilik tam olarak bilinmiyor. Fazladan pusula görevi gördüğü düşünülüyor. Yani canlının konumu ve pozisyonu hakkında avlanma ve hayatta kalma şartlarında yardımcı oluyor.
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
3
-
3
-
2
-
1
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
- K. Langin. A Four-Eyed Lizard Walked The Earth 49 Million Years Ago. (2 Nisan 2018). Alındığı Tarih: 5 Mart 2020. Alındığı Yer: Science | Arşiv Bağlantısı
- K. T. Smith. (2018). The Only Known Jawed Vertebrate With Four Eyes And The Bauplan Of The Pineal Complex. Current Biology, sf: 1101-1107. | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 22/02/2025 13:26:14 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/5365
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
