Dinozorların Nesli Tükenmeseydi Lezzetli Üzümlerimiz Olmayabilirdi!

Kretase-Tersiyer kitlesel yok oluşunun ardından dinozorların ortalıkta dolaşmaması, bildiğimiz ve sevdiğimiz üzümün yayılmasına ve gelişmesine olanak sağlamış olabilir. Bir grup araştırmacı; Kolombiya, Panama ve Peru'da 60 ila 19 milyon yıl öncesine ait fosilleşmiş üzüm çekirdekleri buldu. Buluntu, Batı Yarımküre'deki üzüm ailesine ait bitkilerin bilinen en eski örneğini içeriyor ve üzümün evrimsel hikayesinin henüz bilinmeyen kısımlarını bize anlatıyor. Araştırmacılar, keşif ve bulgularını Nature Plants dergisinde yayınladıkları bir çalışmada paylaştı.^[1] Field Müzesi Negaunee Entegre Araştırma Merkezi'nde yardımcı paleobotanik küratörü ve çalışmanın ortak yazarı Fabiany Herrera şöyle anlatıyor:

Bunlar dünyanın bu bölgesinde bulunan en eski üzümler. Bu üzümler gezegenin diğer tarafında daha önce bulunan en eski üzümlerden bile birkaç milyon yıl daha eski. Bu keşif, dinozorların yok oluşundan sonra üzümlerin gerçekten dünyaya yayılmaya başladığını gösterdiği için oldukça önemli.

Genellikle meyve gibi yumuşak dokular fosil olarak korunmaz. Fosilleşme olasılıkları daha yüksek olduğu için paleobotanikçiler genellikle eski bitkileri tohumlara bakarak inceler. Bilinen en eski üzüm çekirdekleri yaklaşık 66 milyon yıl öncesine, yani büyük bir asteroidin Dünya'ya çarparak kitlesel yok oluşu başlattığı zamana aittir. Bu meşhur yok oluşta sadece çoğumuzun bildiği anlamıyla dinozorlar değil, Dünya üzerindeki türlerin tahmini %95'i yok oldu ve ormanlar sıfırlanarak gezegenin bitki kompozisyonu değişti.^[2] Ekip, dinozorların ortadan kalkmasının ormanların değişmesine katkı sağlamış olabileceğini öne sürüyor. Çalışmanın yazarlarından Michigan Üniversitesi Paleontoloji Müzesi'nde yardımcı küratör olan Mónica Carvalho yaptığı açıklamada şunları söylüyor:

Dinozorlar gibi büyük hayvanların çevrelerindeki ekosistemleri değiştirdikleri biliniyor. Ormanda dolaşan büyük dinozorlar varsa, muhtemelen ağaçları deviriyor ve ormanları bugün olduğundan daha açık hâlde tutuyorlardı.

Ancak, onları budayacak dev dinozorlar olmadan modern Güney Amerika'dakiler de dahil olmak üzere bazı tropikal ormanlar daha kalabalık hâle geldi. Ağaçlar zamanla bir alt tabaka ve bir tepe örtüsü oluşturdu ve bu yeni ve kalabalık ormanlar bazı bitkiler için fırsatlarla doluydu. Herrera, şöyle anlatıyor:

Fosil kayıtlarına baktığımızda bu dönemde üzüm gibi ağaçlara tırmanmak için sarmaşıklar kullanan bitkileri daha fazla görmeye başlıyoruz.

Takip eden yıllarda çeşitlenen kuş ve memeli türleri de üzüm tohumlarını etrafa yayarak onlara yardımcı olmuş olabilir. 2013 yılında yapılan bir çalışmada, Hindistan'da bulunan en eski üzüm fosilleri tanımlandı.^[3] O zamanlar Güney Amerika'da henüz üzüm çekirdekleri bulunmamıştı ancak Herrera bunların orada olabileceğinden şüpheleniyordu. Herrera, şöyle anlatıyor:

Üzümlere yönelik fosil kaydı oldukça geniş, yaklaşık 50 milyon yıl önceden başlıyor. Bu keşiflerden birini Güney Amerika'da yapmak istiyordum. Ancak bu samanlıkta iğne aramak gibiydi. Lisans öğrencisi olduğumdan beri Batı Yarımküre'deki en eski üzümü arıyordum.

2022 yılında Herrera ve Carvalho Kolombiya And Dağları'nda saha çalışması yapıyordu.^[1] Carvalho gözüne bir fosil takıldığını söyledi. Bu fosil, 60 milyon yıllık bir üzüm çekirdeğinin kalıntılarından başka bir şey değildi. Buldukları fosil sadece Güney Amerika’daki en eski üzüm fosili değil, aynı zamanda dünyanın genelindeki en eski üzüm fosilleri listesinde de artık ilk sıralarda yer alıyor.

Fosil çok küçük olmasına rağmen araştırmacılar fosilin şekli, boyutu ve diğer fiziksel özelliklerine dayanarak onu tanımlayabildi. Ayrıca laboratuvarda yaptıkları taramalarla fosilin içini inceleme şansları da oldu. Ekip, fosili Field Museum'da Güney Amerika paleobotaniğinin destekçisi olan Arthur T. Susman onuruna "Susman'ın taş üzümü" anlamında Lithouva susmanii olarak adlandırdı. Ulusal Doğa Tarihi Müzesi'nden çalışmanın eş yazarı Gregory Stull yaptığı açıklamada şunları söylüyor:

Bu yeni tür, halk arasında asma olarak bilinen Vitis'in evrimleştiği grubun kökeninin Güney Amerika olduğuna işaret ettiği için oldukça önemli.

Güney ve Orta Amerika'daki ek saha çalışmaları Kolombiya, Panama ve Peru'dan dokuz yeni fosil üzüm türünün tanımlanmasını sağladı. Fosiller, Batı Yarımküre'ye özgü üzümlerin uzak akrabalarıdır. Aralarında iki Leea türünün de bulunduğu bazı türler günümüzde sadece Doğu Yarımküre'de bulunmaktadır. Üzümlerin soy ağacındaki konumları ise evrimsel yolculuklarının oldukça çalkantılı geçtiğini gösteriyor. Herrera şöyle bitiriyor:

Fosil kayıtları bize üzümün çok dirençli bir tür olduğunu söylüyor. Orta ve Güney Amerika bölgesinde soyu sürekli tükenmiş birçok üzüm grubu olsa da dünyanın diğer bölgelerine uyum sağlamayı ve hayatta kalmayı başardılar.