Denisova Mağarası: Hangi Tür, Ne Zaman Bu Mağarada Yaşadı?

İnsan evrimi tarihi için ileri seviyede bir öneme sahip olan Denisova Mağarası, Altay Dağlarının eteklerinde yer alıyor. Bu mağara, 300 bin yıldan fazla bir süre boyunca farklı insan türlerine ev sahipliği yaptı. Mağarada yaşamış olan hominin türleri, Neandertalleri, Denisovanları ve bazı modern insan gruplarını içeriyor. 2018 yılında yayınlanan bir makalede, Neandertal anne ve Denisovan babaya sahip olan bir çocuğun DNA'sının bu mağarada bulunduğu duyurulmuştu.*

Denisovanlar ve Neandertallerin genetiklerine dair birçok şey biliyoruz, fakat tarihleriyle ilgili henüz cevapsız kalan sorular var. Önemli sorulardan biri: "Denisova Mağarası'nda ne zaman, neler oldu?". İlginç bir şekilde elimizde bu mağarada kimin ne zaman yaşadığına ve bu grupların eşzamanlı yaşayıp yaşamadığına dair çok az veri var.

Soru her ne kadar basit görünse de, bunu cevaplayabilmek oldukça zor. Bulunan kemiklerin çoğu, karbon-14 tarihlendirme metodunun üst limiti olan 50 bin yıldan daha eski tabakalarda bulundu. Bunun dışında, oyuklar açan hayvanlar ve coğrafı süreçler nedeniyle mağaranın tabakalarının oldukça karışmış olduğu da belirlendi. Bütün bu zorluklara rağmen geçtiğimiz günlerde Nature dergisinde Jacobs ve arkadaşları (2019) ve Douka ve arkadaşları (2019) tarafından mağaranın kronolojisini çözmek konusunda önemli bir yol kat eden iki makale yayınlandı.

Jacobs ve ekibi, mağaranın Pleistosen Dönemi'e ait yataklarının karmaşık stratigrafisini belirlemek için termolüminasans tarihlendirme metodunu kullandılar. Toprağında fosil ve DNA bulunan tarihlendirilmiş tabakalarla da ilişkilendirerek, Denisovanların mağarada en azından 200 bin yıl önce de yaşıyor olduklarını ve 55 bin yıl öncesine kadar muhtemelen yaşamış olduklarını belirlediler. Neandertaller ise mağarada 190 bin ila 100 bin yılları arasında yaşamışlardı. Topraktan elde edilen Denisovan ve Neandertal DNA'larının tarihlendirilmesi, bu iki türün aynı dönemlerde mağarada bulunmuş olma olsılığını doğrular nitelikte.

Diğer araştırmayı yapan grup, Douka ve ekibi ise radyokarbon tarihlendirme metodunu kullanarak günümüze daha yakın (Geç Orta ve Üst Paleolitik) tabakalarını ve bazı kemik kalıntılarını incelediler, Ayrıca, birden fazla tarihlendirme metodundan (radyokarbon, termolüminesans ve genetik) gelen verileri de kendi verileriyle birleştirdiler. Bulguları, Jacobs ve ekibini destekler nitelikteydi. Neandertaller bir süre sonra bu mağarada yaşamayı bıraktılar, fakat Denisovanlar en azından 76,200-51,600 yıl öncesine kadar yaşamayı sürdürdüler. İlginç bir nokta ise, Douka ve arkadaşları, modern insanlar ile Denisovanlar arası yaşanan çiftleşmenin bu tarihten daha sonra gerçekleşmiş olabileceğini (yaklaşık 54,000-31,000 yıl önce), bu nedenle bu çiftleşme olayına farklı bir Denisovan grubunun dahil olmuş olabileceğini vurgulamaları.

Modern insan kalıntılarına gelecek olursak, Altay bölgesinde henüz Üst Paleolitik'e tarihlendirilen insan kalıntısına rastlanmadı, sadece kemik kolyeler ve taş aletler gibi bazı insan yapımı objeler bulundu. Bu eserler Dauka ve ekibi tarafından 49 bin ila 34 bin yıl öncesine tarihlendirildi. Ayrıca, Batı Sibirya'da bulunan bir modern insan olan Ust'-Ishim insanı (47,000-43,000 bin yıl öncesi) ve modern insanlara ait eserler ile aynı döneme tarihlendirilmiş Denisovanlara ait eserlere de rastlandı. Fakat şimdilik bu eserleri kimin yapmış olduğunu kesin olarak bilmiyoruz. Çünkü bu tür bir kültür bu iki grup arasında paylaşılmış da olabilir. İleride arkeologlar ve genetikçilerin işbirliğiyle yapılacak çalışmalar bu durumu da aydınlığa kavuşturabilir.

*Neandertal-Denisovan melezi ile ilgili yazımızı okumak isterseniz tıklayınız.