Çok Çenekli Bitkiler (Eudicotidae)

Çok çenekliler ya da ödikotlar (Eudicotidae) tohum embriyolarında iki çenek (kotiledon) bulunan kapalı tohumlu bitki (angiosperm) sınıfıdır. Bilinen yaklaşık 175.000 çok çenekli türü bulunmaktadır. Ödikotlar, son derece çeşitli bir kapalı tohum bitkiler grubudur. Tüm bitki türlerinin yarısından fazlasını içerirler ve çok çeşitli habitatlarda bulunurlar. Tohum taşıyan, çiçek, meyve ve polen üreten damarlı bitkiler olan çok çenekli bitkiler genellikle odunsu yapıdadırlar ve büyüyüp dev, uzun ömürlü ağaçlara dönüşebilirler.

Manolyalar, güller, sardunyalar ve gülhatmiler gibi en çok bilinen bahçe bitkileri, çalı ve ağaçları çok çeneklidir.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Çok çenekli bitkiler evrimsel olarak en gelişmiş bitkilerdir. Üstün adaptasyon becerileri, çok çenekli bitkilere hem çeşitlilik hem de biyokütle açısından karasal ekosistemlerin çoğuna hakim olmalarını sağlamıştır.

Geleneksel olarak çok çenekliler daha önceki botanik bilimciler tarafından trikolpatlar olarak tanımlanmaktaydı. Ödikot terimi 1991 yılında evrimsel botanikçi James A. Doyle ve paleobotanist Carol L. Hotton tarafından, bu gruptaki bitkilerin daha önceki, daha az özelleşmiş dikotillerden sonraki evrimsel farklılığını vurgulamak için ortaya atılmıştır.^[1]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Çok çenekli bitkiler, tropikal ve ılıman iklimli karasal ekosistemlerin çoğunda bol miktarda bulunur. Ağaç büyümesi için koşulların optimum olduğu yağmur ormanlarında baskın bitkilerdir. Antarktika hariç tüm kıtalarda ormanlarda, çöllerde, sulak alanlarda, baskın bitki grubu olmasalar da otlaklarda, çalılıklarda ve bitki tarlalarında bulunurlar. Bununla birlikte, çok çenekli ağaç türleri soğuk ortamlara iyi adapte değillerdir ve genellikle daha yüksek rakımlarda ve enlemlerde açık tohumlu türler ile yer değiştirirler. Çayırlarda baskın bitkiler tek çenekli bitkilerdir ancak bu ekosistemlerde birçok çok çenekli bitki de bulunur.^[2]

Davranış ve Üreme

Çok çenekli bitkileri kapalı tohumlular ve tek çeneklilerle paylaştıkları bazı özellikler olmasına rağmen onlardan ayıran birtakım özellikleri vardır. Bunlardan en önemlisi polen yapısıdır. Çok çeneklilerin polen yapıları trikolpat olarak tanımlanır çünkü polen tanelerinde üç gözenek ya da oluk bulunmaktadır.

Çok çenekli bitkileri diğerlerinden ayıran diğer önemli özelliği bu bitkilerin iki kotiledon (embriyonik yaprak) bulundurmalarıdır. Ayrıca çok çenekli bitkilerin tipik olarak çiçek kısımları (çanak yaprak, taç yaprak, erkek ve dişil organ) dört ya da beş veya bunların katlarından oluşur. Bu bitkilerin yapraklarındaki damar yapısı ağ biçimindedir. Çok çenekli bitkiler otsu ve odunsu olabilirler. Tek yıllık, iki yıllık ve çok yıllık olabilirler. Çok yıllık çok çenekli bitkilerin gövdeleri kambiyum nedeniyle yeni doku üreterek yıllık olarak genişler. Gövdelerinde dallanma görülür. Yaprak yapılarında yer alan mikroskobik gözenekler (stomata) genellikle dağınıktır.

Çok çenekli bitkiler hem vejetatif hem de eşeyli üreme ile çoğalabilir. Vejetatif veya eşeysiz üreme, rizom olarak bilinen köklerden filizlenen yeni bir bitki veya düşen dallardan oluşan yeni bir bitki gibi çeşitli şekillerde meydana gelebilir. Eşeyli üreme çiçekler aracılığıyla gerçekleşir ve diğer tüm kapalı tohumlu bitkilere benzer.

Tüm bitkilerde olduğu gibi, çok çenekli bitkilerin iki alternatif nesille üreme döngüsü vardır. Bitki nesilleri, sporofit nesil ve gametofit nesil arasında değişir. Çok çenekli bitkilerde ve diğer tüm kapalı tohumlu bitkilerde, sporofit nesli baskın nesildir. Gametofit üretimi mikroskobiktir ve sadece erkekler için polen tanesi olarak ve dişiler için çiçek ovülleri içinde bulunur.^[3]