Çernobil Faciasından Sonra İnsanlar Neden İyot Hapı Kullandılar?

1986 yılında Çernobil Nükleer Santrali'nde gerçekleşen facia gibi, nükleer kazaların yaşanma ihtimali hep vardır. Nükleer kazalarda yayılan radyoaktif maddelerin insanlar üzerindeki zararlı etkileri ise çok fazladır. Bu yüzden önlemler almak gerekir, bu önlemlerden biri de iyot hapı almaktır. Kaza anında hemen alınan iyot hapları çok daha fazla etkilidir, 24 saat sonra aldığınızda ise etkisi olmaz. Bu yazımızda yararlı ve zararlı iyottan bahsederek, iyot haplarının nükleer kazalar sırasında nasıl etkili olduğunu inceleyeceğiz.

İyotun İzotopları ve Vücudumuzdaki Etkileri

Vücudumuzda bulunan tiroit bezinin işlevini yerine getirebilmesi ve hormon üretebilmesi için iyot gereklidir. Vücudumuzda kullanılan iyot, stabil iyot olan iyot-127 (I-127)'dir fakat iyotun farklı izotopları da bulunmaktadır. İyot izotopları diğer izotop atomlarda olduğu gibi proton sayıları aynı, nötron sayıları farklı olan atomlardır. Bu izotoplardan biri olan iyot-131 (I-131) nükleer santrallerde kullanılan uranyum fisyon reaksiyonları sırasında üretilir. Nükleer kazalarda ortaya çıkan radyoaktif iyot (iyot-131) insan sağlığına son derece zararlıdır.

İyot-131 atmosfere karışarak solunum yoluyla vücuda girer. Aynı zamanda suya ve yemeklere de karışabilir. Tiroit bezimiz normal iyot ve radyoaktif iyot arasındaki farkı ayırt edemez ve bu yüzden alınan radyoaktif iyot vücutta kullanılmaya başlanır. Bu iyotun yaydığı radyasyon, tiroit ve çevresindeki dokuyu etkileyerek fonksiyon bozukluklarına ve kansere sebep olur.

Tiroit Bezi ve Fonksiyonları

Tiroit, boynun ön kısmında yer alan, 20-60 gram ağırlığında kelebek şeklindeki iç salgı bezidir. T4, T3 ve kalsitonin olmak üzere üç hormon salgılar. Kalsitonin kemik metabolizması üzerinde etkiliyken, T4 ve T3 metabolizmanın kontrol ve düzenlenmesinde etkilidir. Bu hormonlar bazal metabolizma hızını arttırarak vücudun daha çok çalışmasını sağlarlar. Bunun yanı sıra özellikle beyin gelişiminde önemli rol oynar ve büyümeye katkı sağlarlar. İyot bu hormonların yapı taşı olarak görev yapar ve vücudumuz bu elementi dışarıdan almak zorundadır. Besinlerden alınan iyot bağırsaklardan emilerek kana karışır ve tiroit bezine ulaştırılarak hormon sentezinde kullanılması sağlanır.

Mayo Clinic

Nükleer Facialarda Neden İyot Hapı Kullanılır?

Potasyum-İyodür (KI) tabletleri yani iyot hapları, radyoaktif olmayan iyot (I-127) içermektedir. İyot hapları tiroit dokusunun iyot ihtiyacını karşılayarak, radyoaktif iyotun (I-131) kullanımını engellemeyi amaçlamaktadır. I-131'in açığa çıktığı durumlarda alınması önerilen bu tabletler tiroit bezinin radyasyondan korunması için kullanılır. İyot hapı yeterli dozda alındığında tiroit bezini iyot ile doyurur ve vücutta bulunan radyoaktif iyotun bez tarafından alınmasını ve depolanmasını engeller. Hormon üretimi için kullanılmayan radyoaktif ve stabil iyotların tamamı 2 gün içinde vücuttan atılır.

Bu hapların etkisini göstermesindeki en önemli faktör, radyasyon maruziyeti ve hapın kullanımı arasında geçen süredir. Radyoaktif iyotun ortaya çıkışıyla birlikte hemen alınan haplar daha etkiliyken, 4 saat sonra etkisi yarıya düşer ve 24 saat sonra alınan haplar ise koruma sağlamaz. İyot haplarının tek dozu 24-36 saatlik bir koruma sağlar fakat Çernobil faciası gibi kazalarda I-131 salınımı sürekli olduğu için tekrarlayan doz uygulamaları gerekmektedir.