Bilim, Hata Yapma ve O Hataları Düzelterek Gerçeklere Ulaşma Sanatıdır!

Walpole, bu kısa ve öz sözünde gerçekten çok önemli bir noktaya vurgu yapıyor. Bilim, bir açıdan bakıldığında, hata yapma sanatıdır. Bir mühendisin şunu dediğini sıklıkla duyarsınız: "Hiçbir zaman bir ürün, ilk denendiği anda çalışmaz." Mutlaka hatalar olacaktır. Benzer şekilde, doğa bilimlerinde de ileri sürülen hipotezler pek nadiren ilk atışta %100 isabetlidir. Çoğu zaman onlarca, hatta yüzlerce defa açıklamak istediğimiz soruna yönelik geçici cevaplarımız olan hipotezlerimizi değiştirmek, güncellemek, geliştirmek zorunda kalırız. Bunu yapmamızı sağlayan, hatalarımızdır. Hatalar, her ne kadar toplum içerisinde negatif anlamlı bir sözcük haline getirildiyse de, bilim için sıradan bir gerçekliktir. Şöyle ifade edelim: Hatalar olmasaydı, bilim olmazdı.

Ancak hata demişken, yanlış anlaşılmasın... Hatanın binbir türlü çeşidi vardır ve bilimdekiler, bizim "dürüst hata" veya "faydalı hata" dediğimiz hatalardır. Bu hatalar, insan aklının ve bilimsel metodolojinin sınırlılığından kaynaklanırlar. Yapacak bir şey yoktur, istemsiz olarak oluşurlar. Yapan kişi bunu fark etmez, dürüsttür. Ancak bunu yapması müthiş avantajlıdır, zira hata sayesinde, gerçeğe bir adım daha yaklaşırız.

Hatalar, bilim açısından son derece faydalı araçlardır. Bunun en ilginç ve uç örneklerinden birisini, genetik analizlerde görürüz: genetik bilimciler, bir genin nasıl "doğru" çalıştığını anlamak için, genin "hatalı" versiyonlarına bakarlar. Çünkü düzgün çalışan bir şeyin nasıl çalıştığını anlamak zordur. Ancak sistemin genel olarak nasıl çalışması gerektiğine (veya çalıştığına) dair genel bir fikriniz varsa, o çalışma sürekliliğinden sistemi alıkoyacak her hata, sizin için o sistemi daha detaylı anlamanız için bir araçtır. Bilim insanları, bu aracı manipüle etmeyi en iyi bilen uzmanlardan oluşur.

Ancak hatanın bir de "kötü" olanı vardır. Ne yazık ki diğer alanlara göre çok daha nadir olsa da, buna bilimde de rastlarız. Öte yandan bu tür "hata"lara daha sık rastladığımız yer, bilimi kendi çarpık emellerine ait eden diğer felsefe ve hayat görüşleridir. Sahtebilim, bunun en güzel (!) örneklerinden birisidir. Halkı kandırmaya, manipüle etmeye, yanıltmaya yönelik bilgiler, bilim maskesi altında halk arasına yayılır ve sabit hale getirilir. Bunlar, düzeltmesi en zor olan hatalardır. Bilimde dürüstçe yapılan en zor hata bile, en kötü birkaç ay veya yılda düzeltilebilir. Ancak art niyetli bir şekilde söylenen yalanları düzeltmesi, asırlar sürebilir! 

Bu nedenle, eğer ki bilimi öğrenmek ve anlamak istiyorsanız, hata yapmaktan korkmamanız gerekir. Hatalar iyi ve öğreticidir. Biz, Evrim Ağacı olarak dürüstlüğümüze tamamen inandığımız için hata yapmaktan en ufak miktarda korkmuyoruz. Zira yapacağımız her hatayı düzeltmek, en fazla birkaç saatimizi alacaktır. Ancak bilimi öğrenmek isteyenlerin yapması gereken bir diğer önemli şey, art niyetli hataları dürüst hatalardan isabetli bir şekilde ayırabilmektir. Bu, çok zor bir zanaattir ve son derece donanımlı, uyanık, bilgili ve deneyimli olmayı gerektirir. Fakat her insan bu düzeye araştırarak, sorgulayarak, merak ederek ulaşabilir ve bizce, ulaşmalıdır da.

Varsın hatalarınız önden gitsin. Sonradan ortaya çıkmalarından iyidir.