Batı Roma İmparatorluğu, 476 Yılında Yıkılmadı!

476 yılının Eylül ayında, Barbar kumandan Odoacer, Batı Roma'nın genç imparatoru Romulus Agustus'u görevini terk etmeye zorlamıştı. Konstantinopolis vakanüvisi Marcellinus Comes, 510'lu yıllarda şöyle yazacaktı:

Gotların Kralı Odoacer Roma'nın kontrolünü ele geçirdiğinde, Romalıların Batı İmparatorluğu yok oldu.

Ancak hiç kimse, o anda Roma İmparatorluğu'nun yok olduğunu düşünmemişti. Roma'nın 476'daki yıkılışı, yıkıcı bir savaşın bahanesi olarak neredeyse elli sene sonra uydurulan tarihi bir dönüm noktasıdır. Bunun o zamandan beri bir devrin sonu olarak kabul edilmiş olması, tarihin günümüzde aksi bir durumda hoş karşılanmayacak eylemlerin haklı çıkarılması amacıyla kötüye kullanılabileceğini gösteriyor. Aynı zamanda bu kötüye kullanım, gelecek nesillerin tarihten alacağı dersleri de çarpıtabilir.

Time

Okul çağındaki çocuklardan, üniversite öğrencilerine şimdi herkes Batı Roma İmparatorluğu'nun 476'da yıkıldığını öğrense de 5. Yüzyıl'da yaşayan Romalılar, Odoacer'in darbesini olağanüstü bir şey olarak görmedi. 455'ten sonra dokuz farklı Batı Roma İmparatoru tahta çıktı ve indi. Bunların birçoğu Odoacer gibi barbar kumandanlar tarafından tahttan indirildi. Dördünde barbar generaller bir imparator devirdi ve yerine diğerini atamayı erteledi. Bu imparatorsuzluk dönemlerinden birisi, yirmiden fazla imparatorun toplam hüküm süresinin tamamından daha uzun bir süre olan yirmi ay boyunca devam etti. Şimdi Hırvatistan olan Batı Roma topraklarını, vasat bir darbe sonrasında, yerine geldiği Julius Nepos'un kontrolüne bırakan ve imparatorluk sarayını eline geçiren Romulus bile bir zorbaydı. Başka bir deyişle, Batı Roma İmparatorluğu, 476 yılında imparatorluk gaspçısını kaybetmiş olsa da hala meşru bir imparatoru vardı.

Odoacer, devleti kontrol ettiği yaklaşık on yedi yıl boyunca Roma hükümetinin birçok yapısını devam ettirdi. Senato, yaklaşık bin yıl boyunca olduğu gibi Roma'da toplanmaya devam etti. Latince, yönetim dili olarak kaldı. Ülkeyi Roma hukuku yönetti. Roma orduları savaşmaya devam etti ve cephelerde zaferler kazandı. Ve Odoacer'in bastırdığı paralarda Roma İmparatorları yer aldı. Bu paralarda başta Julius Nepos yer alırken, Julius Nepos'un ölümünden sonra Konstantinopolis'de hüküm sürmüş Doğu Roma İmparatorları'nın büstleri yer aldı.

Gotik hükümdar Teoderik, Odoacer'i 493 yılında devirdikten sonra da Roma yaşamının bu yönleri devam etti. Teoderik, 5. yüzyılın ortalarındaki politik çalkantıdan sonra İtalyan zenginliğini canlandırmada Odoacer'den bile daha başarılı olduğunu kanıtladı. Orduları şimdiki Hırvatistan, Sırbistan ve Fransa'da başarılı seferler düzenledi. İspanya'nın önemli bir kısmını bir süreliğine himayesi altına aldı. İtalya genelinde kiliselere ve kamu binalarına geniş çaplı tamiratlar yapıldı. Teoderik ya da Odoacer'den biri (hangisi, belli değil), Kolezyum'da tadilatlar yaptırdı. Bu tadilatlar sonrasında senatörler gururla koltuklarına isimlerini ve makamlarını yazdırdı.

5. yüzyılın sonları ve 6. yüzyılın başlarında yaşayan İtalyanlar, Roma hakimiyetinin 476'da sona erdiğini düşünmek bir yana dursun, Roma'nın toparlanışından bahsettiler. Pavia Psikoposu Ennodius, Teoderik'in "İtalya'nın büyük bir kısmından temizlediği pisliğin", Roma'yı tekrar "küllerinden doğurarak canlandırdığından" söz etmişti. Teoderik'in askeri başarıları, "Roma İmparatorluğu'nun eski sınırlarına geri döndüğü" ve onun "atalarımızın kültürünü" tekrar fethettiği bölgelerde yaşayan Romalılara geri verdiği anlamına geliyordu. Hatta Ennodius, "Roma’nın namının tekrar canlanmasının Teoderik'i Büyük İskender’e bir rakip olarak öne çıkardığını", çünkü onun bir "Roma Altın Çağı" başlattığını söyleyecek kadar ileri gitti.

Roma'nın 476 Yılında Çöktüğü Yalanı Nasıl Doğdu?

Roma'nın tekrar şahlanışının başlangıcı olan Odoacer'in darbesi, nasıl oldu da Roma'nın yıkılışı olarak görülmeye başlandı? Cevap, İtalya'da değil, Konstantinopolis'te yatıyor. İtalyan gücü, Odoacer ve Teoderik'in yönetiminde geri toplandıkça, Konstantinopolis'teki Doğu Roma İmparatorluğu'yla ilişkiler kötüleşti. Teoderik, 526 yılında öldüğünde, Konstantinopolis'teki Romalılar, İtalya'yı işgal etmenin ihtimali üzerine düşünmeye başlamışlardı.

Doğu-Batı geriliminin bu anında Marcellinus Comes'e geri dönebiliriz. Marcellinus'un 510'ların sonunda ortaya çıkan vakayinamesi, Roma'nın 476'da yıkıldığını iddia eden ilk tarihi çalışmadır. Marcellinus'un metinleri bunu neden söylediğini de açığa çıkarıyor: Marcellinus, Odoacer'i Roma İmparatorluğu'nun "yok olmasına" neden olduğu zaman "Gotların Kralı" olarak tanımlıyor. Bu bir uydurma. Odoacer, bir Got değildi. Ancak Teoderik, bir Got Kralı'ydı ve hükümdarlığı Odoacer'in elinden almıştı. Gotlar tarafından yönetilen Batı Roma devleti, kendisini Konstantinopolis ile yükselen bir gerilim içinde bulduğunda, Roma'nın yıkılışı İtalya'yı tekrar Doğu Roma'nın kontrolüne bırakacak bir Doğu Roma işgalini haklı çıkarmanın bir yolu olarak ortaya çıktı.

Marcellinus'un bu fikri kendi başına ortaya çıkmadı. Konstantinopolis'te, o sırada imparatorluk varisi olan, gelecekteki Doğu Roma İmparatoru Jüstinyen'in yardımcısı olarak görev aldı. Marcellinus daha sonra, Batı İmparatorluğu'nun yıkıldığı ve Jüstinyen'in Doğu Roma İmparatorluğu'nun onu tekrar kontrol altına alması gerektiği ana fikrini tekrar tekrar belirten bir çalışma olan vakayinamesinin yayınlanmasından sonra Jüstinyen'den birkaç onursal unvan aldı.

Bu propaganda oldukça başarılı oldu. 533'te, Doğu Roma orduları İtalya'ya saldırdı. Jüstinyen bu saldırganlığı, "Gotlar, bizim olan İtalya'yı almak için güç kullandı ve geri vermeyi reddetti" diyerek açıkladı. Birlikleri Roma şehrine Aralık 536'da girdi. Jüstinyen'in resmi tarihçisi Procopius o günde, "Roma, altmış yıllık bir aradan sonra tekrar Romalıların oldu" diye yazdı. Altmış sayısı gelişigüzel seçilmemişti. Roma'nın Doğu tarafından ele geçirilişi, Odoacer’in 476'daki darbesinden altmış yıl, üç ay sonra gerçekleşmişti.

Başta bazı başarılar kazanmış olmalarına rağmen, Jüstinyen'in orduları yarımadada kontrolü sağlamlaştırmakta zorlandı. İtalya'daki savaş 562 yılına kadar sonuçlanmadı ve çarpışmalar hem Roma şehrini hem de İtalya’nın birçoğunu yıkıma uğrattı. Gotlar, 546'da Roma'yı tekrar ele geçirdi, 547'de kaybetti, 549'da tekrar geri aldı ve sonunda 552'de tamamen kaybetti. Roma sakinleri, 546'daki uzun süren Got kuşatmasında ot, fare ve hayvan dışkısı yiyerek hayatta kaldı. Tahminlere göre, Roma nüfusu 5. yüzyılın ortalarındaki muhtemel beş yüz binden, 560'larda yirmi beş binlere kadar düştü. Hatta diğer İtalyan şehirlerinin akıbeti daha kötüydü. Bir zamanlar İtalya'nın en büyük ikinci şehri olan Milan, bütün nüfusu öldürülerek veya köleleştirilerek 539 yılında yerle bir edilmişti. Doğu Roma İmparatorluğu İtalya'yı yeniden ele geçirdi ve bu süreçte çoğunu yerle bir etti.

Batı Roma İmparatorluğu, 560'larda kesin bir şekilde yıkılmıştı. İtalya, Jüstinyen tarafından kontrol ediliyordu, birçok şehir harabe olmuştu ve birçok yapı ciddi biçimde zarar görmüştü. Daha sonra gelen tarihçiler, Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılış dönemini araştırdıklarında, Marcellinus'a ve onun Roma'nın Odoacer'in hakimiyetine geçtiği iddiasına denk geldiler. Brian Croke'un çarpıcı yorumuna göre, Roma'nın 476’daki yıkılışı doğru kabul edilen tarihi bir olgu halini alan, uydurulmuş bir tarihi dönüm noktasıdır. Ancak, İtalya'yı yok eden ve Batı Roma devletini sonlandıran Odoacer'in darbesi değil, Jüstinyen'in işgaliydi. Bin beş yüz yıl boyunca Roma'nın yıkılışı için yanlış tarihi seçtik ve yanlış kişiyi suçladık.

Roma'nın Ne Zaman Düştüğü Neden Önemli?

Bu hata, iki sebepten dolayı önemlidir. İlki, Marcellinus'un uydurduğu Roma'nın yıkılışı, Jüstinyen'e yüz binlerce insanın hayatını kaybetmesine neden olan ve Roma yönetiminin bir zamanlar Batı'da yarattığı refahı yok eden bir savaşı başlatmasına izin veren şartların ortaya çıkmasına yardımcı oldu. Sözlerinin gerçek, ölümcül ve uzun süren sonuçları oldu.

İkincisi, Roma'nın uydurulmuş yıkılışı, tarihi dönemler arasındaki istikrarsız sınırları ortaya çıkardı. Bin beş yüz yıl boyunca, Odeacer'in darbesi Roma ordusundaki barbar kumandanların Roma İmparatorluğu'nu nasıl sonlandırdığıyla ilgili uyarıcı bir anlatı ortaya çıkardı. Dünya genelinde insanlar, kendi toplumları Roma ile aynı kaderi paylaşmasın diye bu anlatıyı derinlemesine irdelediler.

Ancak, Roma'nın 476’da yıkılmadığını kabul edersek, Roma tarihinden alacağımız dersler oldukça farklılaşıyor. Bu durumda, Roma'nın hikayesi bizi bir toplumu içeriden yıkan barbar yabancıların yarattığı tehlike hakkında uyarmıyor. Aksine, bir ulusun yok olduğu üzerine yanlış bir iddianın, yazarının yarattığı birçok soruna sebebiyet verdiğini gösterir. Bu tehlikeyi bilmemize rağmen göz ardı ediyoruz.