Kazdağları gibi hassas ekosistemlerde maden sahalarının işletme ömrünü tamamladıktan sonra doğa ve çevre üzerinde bıraktığı etkiler çok yönlüdür. Öncelikle bu konudan bahsedeceğim. Maden sahalarının bıraktığı kalıcı etkiler şöyledir:
Toprak yapısının bozulması: Açık ocak işletmeleri ve hafriyatlar, toprağın verimliliğini düşürür; erozyon ve çoraklaşmaya yol açar.
Su kirliliği: Sızıntı sular, ağır metal ve kimyasal içerebilir. Akarsular ve göletler metal, sülfat veya asit yüküyle kirlenebilir.
Biyolojik çeşitlilik kaybı: Bitki örtüsü ve fauna habitatları kaybolur, bazı türler yerinden olur veya yok olur.
Manzara ve estetik kayıplar: Açık ocaklar ve atık yığınları doğal peyzajı bozar, turizm ve ekoturizmi etkiler.
Uzun süreli ekosistem değişiklikleri: Toprak pH’sı değişebilir, doğal ekosistemlerin toparlanması onlarca yıl sürebilir.
Geri dönüşümü kısmen yapılabilir. Tamamen geri dönüşüm çok zordur.
Kısmi Geri Dönüş (Rehabilitasyon ve Restorasyon Çalışmaları)
Amaç: Toprak verimliliğini artırmak, bitki örtüsünü tekrar oluşturmak, su ve biyolojik çeşitliliği desteklemek.
Yöntemler:
Toprak iyileştirme: Hafriyat sonrası toprak katmanlarını geri serme, organik madde ekleme, erozyon kontrolü, pH düzenleme.
Ağaçlandırma ve Bitki Dikimi: Yerel türlerin öncelikli olarak dikilmesi, hızlı büyüyen örtü bitkileri ile toprağın korunması.
Su yönetimi: Sızıntı sularının arıtılması, göletlerin ve akarsuların ekolojik akışının sağlanması.
Flora ve fauna restorasyonu: Kayıp türlerin yeniden doğal alanlara yerleştirilmesi veya koruma altına alınması.
2. Tam Geri Dönüşün Zorlukları
Neden nadirdir:
Biyolojik çeşitlilik kaybı: Endemik veya hassas türler, ekosistemdeki mikrohabitatlar yok olduğunda geri dönmez.
Toprak ve mikroflora değişimi: Madencilik, toprağın yapısını ve mikroorganizmalarını kalıcı olarak değiştirir.
Uzun süreli etkiler: Ağır metallerin birikimi, asit maden drenajı ve su kirliliği, ekosistem işlevlerini uzun yıllar boyunca bozar.
Ekolojik dengesizlikler: Yabancı türlerin istilası, türler arası rekabet ve habitat parçalanması doğal dengenin geri gelmesini engeller.
Foto - Haber Çalışmanız İçin İncelemeniz Gereken Alanlar :
1. Atık Yığınları ve Eski Ocak Alanları
Toprak yapısı ve bozulma:
Toprağın renk, doku ve katman yapısını inceleyin.
Hafriyat sonrası toprak kaybı ve erozyon izlerini fotoğraflayın.
Topraktaki bitki örtüsü yoksa veya zayıfsa not edin.
Maden atıkları:
Atık yığınlarının boyutu, yayılım alanı ve stabilitesini gözlemleyin.
Topraktan veya atık yığınlarından sızan suların rengi ve kokusuna bakın.
Foto-haber ipucu: Geniş açı ile atık yığınlarının sahadaki ölçeğini, yakın çekim ile toprak ve taşların yapısını belgeleyin.
2. Su Kaynakları
Akarsular ve göletler:
Su rengi, bulanıklık ve koku; mineraller, tortu ve çamur birikimi.
Akış hızı ve su seviyesindeki değişim; taşkın alanları ve kuruyan dereler.
Sızıntı ve drenaj kanalları:
Atık yığınlarından gelen suların suya etkisi.
Su kaynaklarında yosun veya liken oluşumu olup olmadığını kontrol edin (ekolojik gösterge).
Foto-haber ipucu: Su ve çevresini hem genel görünüm hem de detay çekim ile belgeleyin; kirliliğin görsel etkisi vurgulanabilir.
3. Bitki Örtüsü
Yoğunluk ve çeşitlilik:
Orijinal orman örtüsü, çalı ve otsu bitkilerin durumu.
Endemik ve nadir türlerin varlığı; zarar görmüş veya kaybolmuş alanları not edin.
Erozyon ve geri dönüş göstergeleri:
Toprağın çıplak olduğu bölgeler.
Doğal veya rehabilite edilmiş bitki örtüsünün büyüme hızı.
Foto-haber ipucu: Bitki türlerini ve yoğunluğu karşılaştırmalı olarak göstermek için geniş ve yakın çekim fotoğraflar çekin.
4. Yaban Hayatı İzleri
Tür gözlemleri:
Kuş, böcek, memeli ve sürüngen türleri; varlığı veya yokluğu.
İz ve işaretler:
Ayak izleri, yuvalar, tüy, kabuk ve kemik kalıntıları.
Habitat tahribatı etkisi:
Türlerin göç ettiği veya sayıca azaldığı alanları not edin.
Foto-haber ipucu: Yaban hayatı izlerini doğal ortamında belgeleyin; alanın sessizliği veya terk edilmişliği ile vurgu yapabilirsiniz.
5. Topografya ve Manzara
Arazi değişimi:
Ocak ve atık yığınlarının çevrede oluşturduğu çukurlar, setler ve tepeler.
Önerdiğim kitap ve makaleler:
Mine Closure and Reclamation Handbook, International Council on Mining and Metals (ICMM).
Skousen, J., Ziemkiewicz, P. Acid Mine Drainage: Control and Treatment.
Artvinli, A., & Öztürk, M. (2019). Kazdağları’ndaki madencilik faaliyetlerinin ekosistem üzerindeki etkileri. Çevre ve Ekoloji Dergisi.
TÜBİTAK raporları: Türkiye’deki maden sahalarının rehabilitasyonu ve ekosistem etkileri.
Veritabanları: ScienceDirect, SpringerLink, ResearchGate üzerinden “Kazdağları mining environmental impact” veya “mine closure ecological restoration” başlıkları ile güncel makaleler bulunabilir.
