Kolomb öncesi amerikada yazı var mıydı varsa ne zaman hangi uygarlık icat etti?

Kolomb öncesi Amerika hakkında çeşitli iddialar bulunur. Bilinen tarihe göre Sibirya halkının Bering boğazı üzerinden Alaska’ya göç ederek Amerika kıtasına yerleştikleri ve Clovis kültürünü ve uygarlığını yaklışık olarak 13-15 bin yıl öncesine kadar dayandığını söylemişlerdir. Ama yakın zamanda yapılan arkeoloji kazılarındaki araştırmalarda Kolomb öncesi Amerika’nın Clovis kültüründen çok daha eskiye gittiğini ABD’de Oregon’dan, Şili’de Monte Verde’ye kadar uzanan bölgelerde insan yerleşimlerine ait kanıtlar bulunduğunu ve 18.000 yıldan daha eskiye gittiğini tarihi araştırmalarda kanıtlanmıştır. Ama bu konu elbette tartışmaya açıktır zira bu konu hakkında araştırmalar hâlen devam ettiğini belirtmek isterim.

Bilinen tarihe göre tarihçi ve akademisyenlerin Clovis uygarlığının ve kültürünün hangi dilleri konuştuğu hakkında hemfikir değillerdir çünki yazılı bir tarihi kaynakları yoktur. Ama yapılan arkolojik kazılarda bulunan mağra ve çeşitli taş ve kaya üzerlerinde ki sembollerle yerleşik bir hayatlarının olmadığı göçebe bir yaşamları olduğu yönünde çeşitli bilgiler sunmuştur. Kültürleri açısından Orta Asya’ya oldukça yakın ve benzer olan Clovis Kültürü’nün bu bulgular ile Orta Asya’nın bir kolu olduğunuda desteklemektedir.

İlerleyen zamanlarda bugünkü Meksika sınırları içerisinde kuzey ve güney amerikayı birbirine bağlayan bölgede Mezoamerika uygarlıkları varlıklarını sürdürmüşlerdir. Bilinen ilk Mezoamerika uygarlığı ve sonraki uygarlıkların birçoğunun temellerini attığına inanılan Olmekler olduğunu bir çok tarihçi tarafından kabul görmüştür. Bunun sebebi ise en eski yazılı kaynaklarından birinin Olmek Hiyeroglifleri olmasıdır.

Mezoamerika; Mezopotamya ve Çin ile birlikte, yazının bağımsız olarak geliştiği düşünülen dünyada ki üç bilinen yerden bir tanesidir. Bugüne kadar çözülen Mezoamerika yazıları, logografik ve hece sistemlerinin birleşimidir. Çoğu glifin simgesel şekilleri nedeniyle bunlara genellikle hiyeroglif denir; bu desen yüzeysel olarak Mısır hiyerogliflerine benzer. Kolomb öncesi Mezoamerika'da, çoğu tek bir yazıttan olmak üzere, on beş farklı yazı sistemi tanımlanmıştır.

Arkeolojik tarihleme yöntemlerinin sınırları, hangisinin en erken olduğunu ve dolayısıyla diğerlerinin hangi atadan geliştiğini belirlemeyi zorlaştırmaktadır. En iyi belgelenmiş ve çözülmüş Mezoamerika yazı sistemi ve en yaygın olarak bilineni, klasik Maya yazısıdır. Daha zayıf ve değişken çözümleme seviyelerine sahip erken dönem yazıları arasında Olmek hiyeroglifleri, Zapotek yazısı ve Isthmian yazısı bulunur ve bunların hepsi MÖ 1000 yılına kadar uzanır.

1521’de Aztek İmparatorluğu’nun İspanyollar ve Katolik kilisesi misyonerleri, Mezoamerikan ve Kolomb öncesi kökenli metinlerin imhası da dahil olmak üzere yerli kültürü, dini ve geleneksel kurumları temizlemeyi amaçladılar. Ancak, özellikle güney Meksika'daki Yucatan’dan gelen ve bölgenin dillerini kaydeden bazı Mezoamerikan metinleri korundu. Bu hayatta kalan metinler, antropologlara ve tarihçilere Mezoamerikan dillerinin, kültürünün ve dininin kökenleri hakkında değerli bilgiler sağladı. Mezoamerikan yazısında kaydedilen diller arasında; Klasik Maya, Klasik Nahuatl, Zapotek, Mikstek ve özellikle Oto-Manguean ve Uto-Aztek ailelerinin çeşitli dilleri bulunuyordu. Mezoamerika'da yazı, Klasik Öncesi Dönem’de ortaya çıkmıştır; Zapotek ve Maya yazısı ise Klasik Dönem’de gelişmiştir.