Yapay Zeka Sayesinde Ölü Deniz Parşömenlerinin Yaşı Yeniden Hesaplandı!

Yahudi bir peygamberin adını taşıyan özel tasarlanmış bir yapay zeka programı, Kutsal Kitap arkeolojisinin en büyük buluntularından birinin yeniden incelenmesi gerektiğini öne sürüyor. "Enoch" adlı bu programla çalışan uluslararası bir araştırma ekibi, PLOS One dergisinde yayınladıkları yeni bir araştırmada Ölü Deniz Parşömenleri'nin bazılarının sandığımızdan daha eski olabileceğini düşündüğünü belirtiyor.^[1]

Ölü Deniz Parşömenleri, şimdiye kadar yapılmış en dikkat çekici ve devrim niteliğindeki arkeolojik keşifler arasında yer alıyor. İlk belgeler 1946’da, Batı Şeria’daki Kumran Mağaraları’nda bulundu. Sonraki 10 yıl içinde araştırmacılar yaklaşık 15.000 parşömen ve parça topladı. Tarihçiler ve din bilimciler, M.Ö. 516 ila M.S. 70 tarihleri arasına tarihlenen İkinci Tapınak Dönemi’ne ait olduğu düşünülen bu belgeler üzerinde yıllarca çalışmaları sonucunda antik Yahudi ile erken Hristiyan yaşantısına dair değerli bilgiler öğrendiler.

Parşömenler aynı zamanda, var olduğu bilinen en eski ve Kutsal Kitap'ın resmi kabul edilen (kanonik) kitaplarından bazılarını içeriyor. Ayrıca, o dönemin hahamlarının yaklaşık 1000 yıl boyunca yazılı metinleri inanılmaz bir standartla koruduğunu gösteriyor.

Eski el yazmalarında bazen tarih belirtilse de, çoğu zaman bu bilgiler eksik oluyor. Bu, belgelerin kökenini ve yazılma zamanını belirlemeyi zorlaştırıyor. Ancak uzmanlar bu sorunu çözmek için çeşitli yöntemler kullanıyor. Örneğin, radyokarbon tarihleme yöntemiyle belgelerin yaşını tahmin edebiliyorlar. Ayrıca, paleografi denen bir alanda eski yazı stillerini inceliyorlar. Yazı tarzındaki değişiklikleri anlamak, belgelerin ne zaman yazıldığını belirlemeye yardımcı oluyor ve tarihteki boşlukları dolduruyor.

Ancak, bu yaklaşımın bir dezavantajı vardır. Yazılı bir eserin yaşını yazı tipinden anlamak için, paleograflar referans olarak kullanmak üzere yeterince doğru tarihlendirilmiş el yazmalarına ihtiyaç duyarlar. Buna tarihî belgelerdeki birçok ince ayrıntıyı da ekleyince iş bir anda çok karmaşık hâle gelebiliyor.

İşte bu durumu bilen Hollanda, Danimarka, Belçika ve İtalya'daki üniversitelerden bir grup uzman, yakın zamanda Kutsal Kitap yazılarının taranmış görüntülerini analiz etmek ve değerlendirmek için özel olarak tasarlanmış yeni bir makine öğrenimi programı üzerinde işbirliği yaptı.

Yaratılış Kitabı'nda adı geçen ve "ölümü tatmamış" olan peygamberden adını alan Enoch, radyokarbonla tarihlenmiş tarihi Kutsal Kitap metinlerinin listesiyle ve her bir el yazmasının yazı karakterlerinin analiziyle oluşturulan iki temel veri setine dayanıyor. Sonrasında bu iki veritabanını birleştirerek verilen metni analiz edip daha doğru bir şekilde tarihleyebiliyor.

Ekip, Enoch hazır olduktan sonra 135 adet üzerinde tarih bulunmayan Ölü Deniz Parşömeni'ni tarayıp her birine ilişkin bir yaş tahmini yaptırdı. Ardından paleografi uzmanlarından oluşan bir grup, Enoch’un sonuçlarını kendi değerlendirmeleriyle karşılaştırdı. Uzmanlar bu analiz sonucunda, Enoch’un parşömenlerin yaklaşık %80’i için "gerçekçi" yaş tahminleri sunduğunu gördüler. Geri kalan tahminler ise ya çok yeni, ya çok eski ya da net değildi.

İlginç bir şekilde, araştırmacılar Enoch'un “gerçekçi” tahminlerinin bazılarının, Ölü Deniz Parşömenleri'nin belirli örneklerinin aslında akademisyenlerin daha önce teorize ettiklerinden daha eski olduğunu gösterdiğini belirtti. Bu bulgular, ekstra radyokarbon testleriyle de desteklendi. Bir örnekte, Enoch ve bilim insanları, bir parşömen parçasının büyük olasılıkla mevcut tahminlerden yaklaşık 100 ila 150 yıl daha öncesine denk gelen M.Ö. 2. yüzyılın ilk yarısına ait olduğu konusunda hemfikirdi. Dahası, iki parşömen parçası, yazarlarının yaşadığı döneme tarihlendi. Bu da onların ilk elden yazılmış orijinal metinler olabileceğini düşündürüyor.

Daha fazla doğrulama ve test gerekse de ekip; Enoch'un uzmanlara antik metinleri araştırmak, ilişkilendirmek ve tarihlendirmek için yeni bir araç sunabileceğine inanıyor. Çalışmanın yazarları son olarak şunları söylüyor:

Ölü Deniz Parşömenleri'nin tarihlendirme sorununu çözme yolunda önemli bir adım atmak ve tarih boyunca kısmen tarihlenmiş diğer el yazması koleksiyonlarını incelemek için kullanılabilecek yeni bir araç oluşturmak gerçekten heyecan verici. Adeta bir zaman makinesi olan Enoch aracıyla, İncil'i yazan elleri incelememizi sağlayan bir zaman makinesi gibi antik dünyaya yeni bir kapı açtık.