Piromani (dürtüsel yangın çıkarma), psikiyatrik olarak "Dürtü Kontrol Bozuklukları" sınıfında yer alır.[1] Beynin karar verme, ödül ve dürtü kontrolü ile ilgili bölgelerindeki işlevsel farklılıklar piromani ile ilişkilendirilmiştir.
Prefrontal Korteks (Fren Mekanizması): Beynin ön bölümü olan prefrontal korteks, dürtüleri engelleme ve sonuçları değerlendirme merkezidir. Piromanide, bu bölgenin (özellikle orbitofrontal korteks) aktivitesinde düşüklük veya bozukluk olduğu düşünülmektedir. Kişi, yangın çıkarma dürtüsü geldiğinde "dur" mekanizmasını çalıştıramaz.
Limbik Sistem ve Ödül Yolu (Dopamin): Yangın çıkarma eylemi sırasında veya hemen öncesinde beyinde ciddi bir gerilim, eylem sonrasında ise yoğun bir haz ve rahatlama hissedilir. Bu döngü, bağımlılıklarda olduğu gibi Ventral Striatum ve Nucleus Accumbens bölgelerinde dopamin salınımını tetikler. Beyin, yangını bir "ödül" olarak kodlar.
Serotonin Düzensizliği: Dürtü kontrol bozukluklarında sıklıkla düşük serotonin seviyelerine (veya 5-HIAA metaboliti düşüklüğüne) rastlanır. Serotonin eksikliği, risk alma davranışını ve agresif dürtüleri artırır.
Evrimsel psikoloji ve antropoloji, insanların ateşe olan ilgisinin doğuştan gelen (innate) bir özellik olduğunu savunur.
Harvard biyolojik antropoloğu Richard Wrangham'ın "Cooking Hypothesis" (Pişirme Hipotezi) teorisine göre, ateşin kontrolü Homo erectus döneminde insan evriminin en büyük sıçramasıdır.[2] Ateş; ısınmayı, vahşi hayvanlardan korunmayı ve besinlerin pişirilerek beynin büyümesini sağlamıştır. Bu nedenle ateşe odaklanmak ve onu yönetmek, genlerimize kodlanmış bir hayatta kalma mekanizmasıdır.[3] Evrimsel psikiyatrlar, piromaniyi bu eski adaptasyonun patolojik bir "aşırılığı" veya modern çevredeki uyumsuzluğu olarak yorumlanabileceğini düşünüyorlar. Normal bir insanda ateş, "güvenlik ve sıcaklık" hissi verirken (kamp ateşi etkisi), piromanide bu ilkel çekim, modern toplum kuralları ve empati duygusuyla dengelenemez ve kontrolden çıkar.
Kaynaklar
- J. E. Grant, et al. (2007). Clinical Characteristics And Psychiatric Comorbidity Of Pyromania. The Journal of clinical psychiatry. doi: 10.4088/jcp.v68n1111. | Arşiv Bağlantısı
- R. W. Wrangham. (2009). Catching Fire: How Cooking Made Us Human. ISBN: 9781846682858. Yayınevi: Profile Books Limited.
- D. Fessler. (2006). A Burning Desire: Steps Toward An Evolutionary Psychology Of Fire Learning. Journal of Cognition and Culture, sf: 429-451. doi: 10.1163/156853706778554986. | Arşiv Bağlantısı
