Tanrı ne yapacağımızı biliyorken neden bizi yaratıyor ve sınıyor veya cezalandırıyor?

Bizi sınıyor mu, bizi neden buraya gönderdi, bizi neden yarattı, yarattıktan sonra ne yapacak ve yapacağı şeyi niye yapacak? Bilmemiz zor hatta imkansız gibi görünüyor. Bu durumda bazı kişiler bunu dinlerdeki anlatılarla açıklıyor, burasının "sınav dünyası" olduğunu söylüyor. Aslında bu açıklamayı biraz ilerletince yine çok güzel bir tartışma konusu çıkıyor. Deizmin Tanrı'sından bahsediyorsak kısaca "Tanrı yarattı ve bıraktı, belki bizden haberi bile yok. Neden yaptığını bilemiyoruz. Beki de canı sıkıldı, tanınmak istiyordu, kendince oyun oynuyor. Belki de kendinden düşük varlıkları bilmiyor o da. Deney yapıyor. Bilemeyiz."

Teizme girince "her şeyi bilen ve olaya müdahale edebilen Tanrı" kavramında oldukça sıkıntı çıkıyor. Daha önceden söylediğim gibi bu tür soruların en basit ve en mantıklı cevabı, "Tanrı'yı anlayamayız/kavrayamayız. Neden bunu yaptığını bilemeyiz." olacaktır. Biliyorum bu çoğu kimseyi tatmin etmiyor ama bunu kabullenmemiz gerek bence. Eğer bir Tanrı olduğuna inanıyorsanız ve bu Tanrı madde üstü bir Tanrı ise insan gibi doğada hayatta kalmak için evrimleşmiş bir tür olarak "Tanrı" dediğimiz varlığın nasıl davrandığını, neden bunu yaptığını veya bu soruların onun için mantıklı olup olmadığını bile bilemeyiz.

Teizmin bu konudaki bir argümanı olan "Burası sınav dünyası" argümanına gelelim. Tanrı bizim ne yapacağımızı biliyor teizme göre. "Madem biliyor neden cezalandırıyor?" sorusu akla geliyor. Bu soruya başta dediğim gibi "Bilmiyoruz, anlayamayız." diyebiliriz ama tatmin etmediği için "Öğretmen-öğrenci-sınav" benzetmesi yapılarak çözülmeye çalışılıyor. Bu benzetmeye göre "Öğretmen bizim ne yapacağımızı az çok bilir, kaç puan alacağımızı tahmin eder. Ama direkt puan verirse öğrenciler o puanın kendisine layık olmadığını söyleyip itiraz edebilir. Madem iyi not almamızı istiyorsun 100 ver gidelim der ama öğretmen adaletli olmalı. Bu durumun sorun olmaması için sınav yapılır ki öğrenciler de onu hak ettiğini anlasın." ilk bakışta gayet güzel bir argüman gibi görünüyor ama bazı sorunlar var:

• Bu benzetme "Öğretmen-öğrenci-sınav" ile "Tanrı-insan-sınav" üçlemesini aynı konuma indiriyor ve bu da Tanrı'yı oldukça insan biçimci bir konuma indiriyor.
• Öğretmen; sizin davranışlarınıza, ders çalışıp çalışmamanıza, huyunuza, ne yapıp yapamayacağınıza etki eden bütün etkenleri kontrol edemez, Tanrı ise bütün bu etkenler de dahil olmak üzere sizi ve bütün evreni yaratan ve yöneten kişi. Yani birbirine benzetilen öğretmen-Tanrı (eğer ki insan biçimci bir Tanrı'ya inanmıyorsanız) aynı düzlemde değil ve benzetme yönü açısından benzemiyor. Yani hatalı bir benzetme bu. İki kavramı hatalı bir şekilde eşitliyor.
• Bu durumda bir karşı çıkış da şu: "Önünde seçenekler var, seçeneklerden birini sen seçiyorsun ama Tanrı yazdığı için seçmiyorsun, sen o seçeneği seçtiğin için Tanrı onu yazdı kaderine." Bu da güzel bir savunma olurdu. Tabii "deizm" için. Çünkü bu durumda Tanrı bilgisiz, yarattığı şeyin ne seçeceğini bile bilmeyecek kadar aciz. Yarattığı insandan "kopya çekmiş" ve onu yazmış kaderine. Ama teizme göre Tanrı her şeyi biliyor, her şeye hakim. Yani bunu teizm için kullanamazsınız.

Eğer ki öğretmen; sizin ders çalışıp çalışmamanıza, davranışlara ve düşüncelerinize etki eden faktörleri yaratmışsa veya ayarlamışsa evet, o öğretmenin hem bütün bunları ayarlayıp hem sınav yapıp hem de ona göre düşük not veya yüksek not vermesi hem de düşük not almışsa için cezalandırması veya yüksek not almışsa ödüllendirmesi çok saçma olurdu. Bu durumda hem her şeyi kendi ayarlamış oluyor hem de o ayarladığı davranışı değiştirmeyip bazılarını cezalandırıyor bazılarını ödüllendiriyor. Yani bu argümanın vardığı yer, Tanrı bütün şartları kendi ayarladığı oyunda bizimle oynuyor. "Hem gözüne perde indiriyor hem de görmediği için cezalandırıyor."

Bazen Tanrı zamandan münezzeh olduğu için bu sorunun hatalı olduğunu söyleniyor ama bu bir şeyi değiştirmiyor. Sadece "Tanrı geleceği biliyorsa neden bunu yapıyor?" gibi bu sorunun hatalı versiyonunu düzeltmeye yarar bu itiraz. Tanrı geleceği bilmiyor. Onun için geçmiş veya gelecek yok. Ama bu yine de bütün şartları ayarladığı oyunda oynaması konusuna açıklık getirebilen bir itiraz değil.

"İmtihan için, yaratan sıfatını sağlaması için, kendisini tanımak için, ilmini tanıtmak için, ibadet etmemiz için bizi yaratması gerektiği" gibi inandığınız Tanrı'nın özellikleri, sıfatları ya da tanımı ile yapılan açıklamalara gelelim. Soruyu bunlar ile cevaplamaya çalışmak Tanrı'yı kendi tanımı ve özellikleri ile sınırlandırmaktır ve Teizme uymaz. Hatta bir açıklama gücü de yoktur, inancınızdaki Tanrı özelliklerini ve tanımını tekrar ederek döngüsel mantık hatasına girmiş oluyorsunuz. "Canlı nedir?" sorusuna "Cansız olmayandır." deyince aslında bir cevap vermiş olmamanız gibi.

Görebileceğiniz gibi hatalı veya eksik savunmalar yaparsanız savunmak istediğinizin tam tersi sonuca gidebilirsiniz. O yüzden "mantıklı olan" tatmin etsin veya etmesin hatalı eşitlemelere bağlı olan hatalı benzetmelerden (bu gibi durumlarda direkt olarak benzetmelerden) uzak durmaya ve argümanların nereye varacağını iyi analiz etmeye çalışın.

Bilindik anlamdaki "kader" kavramını biraz daha detaylı ele alırsak, birey açısından herhangi bir belirlenmişlik olmadığını görürüz. Biz genellikle, öğretilere ait bilgileri "hurafe" olarak algılamaya eğilimliyiz. Oysa zamanda geçmiş şimdi gelecek ayrımı yoktur. Bu rölatif olarak deneyimlediğimiz sanal bir algı. Yani bu açıdan bakarsak, zamanda gelecek zaten varsa, bu mantıkla yapacaklarımız belirlenmiş olmalıdır. Bilginin öğreti kaynaklı ya da bilimsel kaynaklı olması neden bizim bakış açımızı belirliyor acaba ?

Geleceğin varlığı, yapacaklarımız üzerinde belirleyici olmazken, gelecek yerine kader deyince neden birden belirleyici olmaya başlıyor düşünmemiz gerekir. Tabii ki geleneksel olarak kavramın manipüle olmuş olmasının etkisini gözardı edemeyiz, ancak eğer bir konuyu anlamada yeterli çabayı göstermiyorsak, bedelini ödemek durumunda kalıyoruz.

Kişinin yapacakları, fizik evren, dünya şartlarına bağlı olarak tamamen kişisel özgürlüğü alanındadır. İradesine herhangi bir yaptırım söz konusu değildir. Karar mekanizmalarından bağımsız olarak, kişi seçimlerini herhangi bir dış etki olmadan yapmaktadır. Kader ya da zamanda gelecek ne dersek diyelim, yapacaklarımızı belirlemiyor.

Diğer yandan öğretiler kendi manifestolarını, insanların "genel"ini muhatap alarak sunarlar. Herkesin anlaması gerekmekte ki asıl anlatılmak istenen anlaşılabilsin. Bu açıdan insanın dünyaya gönderilmesinin bir sınav oluşu da en genel, en kaba tanım olmaktadır. Oysa insan, kendini tamamlayabilme - gerçekleştirebilme - varlık amacını aramak için gönderilmiş dersek de yanlış olmaz. Böyle üst bir amaç için yaşayan birinin sınav gibi bir derdi zaten kalmayacaktır. Böyle varoluşsal amacı olmayıp da, zahmete girmeden nasıl sınavı kazansam acaba mantığındaki kişiler daha çok sınav konusu ile dertlenirler.

Aslında buraya gelmiş olarak kimseye, hiçbir şeyi kanıtlamaya ihtiyacımız yok. Sadece kendimizle bire bir hiç tanışmaya yaklaşmadığımız kendimizle derdimiz var. Kendimize kanıtlamamız gerekenler var. Gerisi tamamen detay belki de. Hatta diğer bütün insanlar da kendimizi tanımak için detay - ayna - araç. Kendimizle ilgili anlama aşamasını geçtiğimizde ulaşacağımız üst bir yolculuk var belki de ve biz asla o aşamaya gelemediğimiz için olaylarla, insanlarla, öğretilerdeki kelimelerle uğraşıyoruz - oyalanıyoruz - vakit kaybediyoruz. Biraz daha yukarıdan bakmaya ihtiyacımız olabilir mi...

İslam inancında "Kader" kavramı en çok yanlış anlaşılan kavramlardan biridir. "Adeta bir kukla gibi ne yazılmışsa onu yaşıyoruz" tarifi kesinlikle hatalıdır. Kader Allah ın yapacaklarımızı yazması değil bilmesidir. Özgür irademiz ile biz seçmekteyiz yapacaklarımızı. Aksi halde kötülük yapan herkes Kader i suçlayarak bundan sıyrılabilirdi. Yakın örnek olarak maden kazasında insanların ölmesini sadece Kader e bağlayanlar var. Ölmek Kader ise ölmemek de Kader dir, bize tedbir almak düşer. Allah biliyorsa biz neden yaşamak zorundayız derseniz o da Allah ın zamandan bağımsız olması ile açıklanabilir. O'nun için her şey aynı andadır, önce/sonra yoktur.

---

Allah için "bilmeme" kavramı yoktur. Zaman ve mekan kavramı biz insanlar içindir. Sınırlı algı kapasitemiz ile belli bir zamanda ve mekanda olduğumuzu bize hissettirir. Allah zamansız ve mekansız olduğu için dediğiniz gibi bizim ne yapacağımızı zaten bilmektedir. Fakat bilmesi özgür irademiz olmadığını göstermez. Allah bildiği için yapmıyoruz, ama bizim yapacağımızı O biliyor.

“Ben cinleri ve insanları ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.” (Zâriyat 56) demiştir.

Neden kulluk etmemizi istiyor? diye sorabilirsiniz. Hatta aldığınız her yeni cevaba bir kez daha Neden diye sorarak sonsuza kadar gidebilirsiniz. Fakat bu gerçeğe ulaşmak istediğinizi değil, gerçekten kaçmak istediğinizi gösterir. Saygılarımla.[1]

Özgür irade neredeyse tanrısal bir güçtür. Gücümüzün yettiği istediğimiz her şeyi yapabiliriz yani bunu yapma potansiyelimiz var kimisi bu gücünü daha "ahlaki " olarak ortaya koyar kimisi başka şekillerde ortaya koyar.

Ahlak dediğimiz şey bir tanrının emir ve yasaklarıdır. Tanrının yap dediği şeyleri yapmalısın, yapma dediklerini yapmamalısın. Normalde kuralları koyan tanrı yapmak zorundasın ya da yapmamak zorundasın gibi ifadeler kullanmalıydım ama sana verilen "irade" adı altında bir güç var tanrının emir ve yasaklarını çiğneyebilirsin. Tanrı sana ben sana çok büyük bir güç verdim ve bu gücün karşılığında sana sorumluluklar yükledim ister yap ister yapma ama sana verdiğim bu gücü nasıl kullandığına göre benim senin üzerinde olan hükmüm değişecek diyor.

Sence de gücümüzün yettiği her şeyi yapabilecek potansiyelde bir canlı olarak tanrının emir ve yasaklarını kendi isteğimizle yani kendi irademizle reddetmiş olmamızın bir cezası olması mantıklı değil mi?

umarım açıklayabilmişimdir. :)

Semavi kabul edilen dinler, kaderi, otodeterminist temelde ele alır. Örneğin; Kuran'a göre yaratılış esnasında Allah, Adem'e ruh üflemiş yani Tanrı kendinden bir parçayı insana aktararak irade sahibi yapmıştır. İndeterminizm, mutlak özgürlüğü; determinizm ise mutlak kaçınılmazı ifade etmesi sebebiyle, dinlerin büyük bir çoğunluğununda aşina olduğumuz kader tanımının açıklanmasında kullanımı kesinlikle imkansızdır.

Tanrı'nın, sonuç bilgisine sahip olmasına karşın sınava tabi tutmasını açıklama amacındaki görüşlerden en yaygın olanı "öğretmen" benzetmesidir. Yargısız infaza, sınavsız sonuca itiraz etmememiz için sınava sokularak değerlendirildiğimizi öne sürer.

"Peki sınavdaki kötü sonucun sorumlusu bir tek ben miyim? Beni arka sıraya oturttuğunuz için göremememden dolayı aldığım kötü not benim suçum mu?" diyen bir öğrenci misali, Tanrı'nın belirlediği şartların, seçimlere doğrudan etkisi olduğu görüşüne karşı, çaba sarfetmenin iradenin getirdiği bir sorumluluk olduğu ve nihai değerlendirmenin öznel şartlara göre yapılacağı yanıtı verilir.

"Yine de başarısızlığı sonucu sonsuz azap ile cezalandırılacağı Tanrı tarafından kesin olarak bilinen bir ruhun, sınava tabi tutulmaktan ziyade, hiç yaratılmaması gerekmez mi?" şeklindeki soruya ise her ruhun çıkış yolunu seçebilecek bir iradesi olduğu, seçmese bile ilahi bir amacın parçası olarak dünyada bulunduğu cevabı verilir genelde. Örneğin; atom bombasında kullanılacağı bilinseydi, atomun hiç parçalanmaması/deneye tabi tutulmaması mı gerekirdi? Tabi yine bu cevap da beraberinde, "Tanrı'nın mutlak mutluluk içeren düzene gücü yetmiyor mu? Yetiyorsa acımasızlığından mı bize bunu reva görüyor?" gibi sonu gelmez tartışmaları başlatıyor.