Bu soruyu cevaplamak için soruyu daha temel şekilde "Neden hareket eder?" olarak da sorabiliriz.
Dünya'nın kabuk kısmını devasa 12 civarında plaka ile kaplıdır. Bu plakaların üzerinde kıtalar ve okyanuslar bulunur. Plakaların hareketiyle birlikte hem kıtalar, hem okyanus tabanları hareket eder. Peki bu hareketin kaynağı nedir?
Şekilden de görebileceğiniz gibi Dünya'nın çekirdeğinde son derece yoğun (5.5 kg/m3), 4000 santigrat derece civarında eriyik halde bulunan malzeme bulunur. Çoğunlukla demir ve nikelden oluşan çekirdek, kendi etrafındaki dönüşü sayesinde Dünya'ya manyetik alanını kazandırır. Ayrıca Dünya'nın üst kısımlarına sıcaklık verebilir.
Çekirdekten yayılan bu yüksek sıcaklık, ortalama 15-20 santigrat derecede bulunan kabuk ile çekirdek arasındaki bölgenin "magma" adı verilen erimiş mineral ve kaya yapılarından oluşmasını sağlar, bu bölgeyi sürekli eriyik halde tutar. Ancak sıcaklık, çekirdekten kabuğa (yüzeye) gittikçe düşer, magmanın sıcaklığı azalır.
Bu sıcaklık farkı, daha sıcak olan alt kısımlardaki magmanın çekirdekten aldığı ısıyla daha da sıcaklığını arttırarak yükselmesi; kabuğa yakın olan soğuk kısmınsa daha sıcak olan alt tarafa doğru hareket etme eğilimi sonucunda "konveksiyon akıntıları" adı verilen döngüler oluşur.
Görselden de görülebileceği gibi, döngülerin ısınan sıcak tarafları yükselir, soğuyan tarafları ise aşağıya iner. İşte yüksek yoğunluktaki magmanın bu döngüsel hareketi, kabuk bölgesinde soğumuş magma olarak düşünebileceğimiz plakaların sürtünme etkisiyle farklı yönlere hareket etmesine neden olur. Plakaların bu hareketi, çarpışmalara ve ayrılmalara sebep olur.
Bu çarpışmalar sonucunda hem depremler ve dağlar oluşur, hem alta giren plakalar eriyerek magma haline dönüşür. Ayrılmalar sonucunda ise volkanik aktivite yüzeye ulaşır. Hem çarpışmalar, hem de ayrılmalar görselde yeşil oklarla gösterilmiştir. Ayrıca bir plaka üzerindeki "kıta" (continent) kısmı da belirtilmiştir. Kıtalardan geri kalan alanda okyanuslar bulunur. Elbette bu görsel temsilidir; ancak plakaların üstü çoğunlukla okyanuslardan oluşur.
Bu konveksiyon akıntıları, Dünya ortamının sürekli ve aralıksız olarak değişmesiyle sonuçlanır. Çünkü hem Dünya'nın üzerinde yaşam olan bölgesi sürekli hareket halindedir ve dinamiktir; hem de volkanik aktivite sonucu iklimsel parametreler sürekli değişim halinde kalır. İşte bu çevresel değişimler de, kaçınılmaz bir şekilde biyolojik evrimi tetikler.
Kaynaklar
- Yazar Yok. Evrim Ağacı. (8 Mayıs 2020). Alındığı Tarih: 8 Mayıs 2020. Alındığı Yer: Bağlantı | Arşiv Bağlantısı
