Güneş tutulması tektonik depremleri etkileyebilir mi? Etkiliyorsa deprem çok mu büyük olur?

Ay'ın konumu, uzaklığı, evresi veya Güneş/Ay tutulmaları ile depremler arasında da hiçbir ilişki bulunmamaktadır. Bu konuda da çok sayıda araştırma yapılmış, hiçbirinde anlamlı sonuçlar tespit edilememiştir. Güneş ve Ay tutulmaları, dolunay ve yeni ayın özel vakalarından ibarettir ve herhangi bir ek veya özel anlamları bulunmamaktadır. Benzer şekilde, "mavi ay", "kızıl ay", "dev ay", vb. olaylarla da depremler arasında hiçbir ilişki bulunmamaktadır.

[Bu konudan farklı olarak, yakın geçmişte yapılan bir dizi araştırma, Ay'ın Dünya'ya göre konumuna bağlı olarak oluşan gelgitler ile bazı tip depremler arasında bir korelasyon olduğunu göstermiştir. Örneğin, araştırmalardan birisinde daha yüksek gelgit dönemlerinde (mesela dolunay veya yeni ay evresinde) kıtaların kenarlarındaki daha sığ fay hatlarında ve okyanus altı dalma batma zonlarında faaliyet gözlenmektedir. Ancak bu korelasyonun nedenselliği henüz gösterilememiştir.

Bu ilişkilendirme ile ilgili açıklama ise, Dünya gelgitleri sırasında (yani gezegenimizin yüzeyinin birkaç santimetre yükselip alçalması) ve okyanus gelgitleri (okyanus yüzeyinin birkaç santimetre yükselip alçalması) sırasında, kıta sahanlıklarında yer alan ve dalma batma bölgelerinde bulunan sığ ve batık fay hatları üzerindeki basınç artıp azalmaktadır. Bu hapsolmuş basınç azalınca, fay hatları gevşer ve kayma ihtimalleri artar. Örneğin yüksek sular sırasında deprem olasılığı yaklaşık 3 kat artmaktadır.

Ancak burada şu hatırlanmalıdır: Bu 3 kat artış, göreli bir olasılığa işaret etmektedir. Herhangi bir zamanda, herhangi bir yerde deprem olma ihtimali (yani "arka plan olasılığı") zaten aşırı düşüktür; dolayısıyla 3 katlık bir artış, genel olarak anlamlı bir ihtimale karşılık gelmemektedir. Örneğin %0.0001'lik bir ihtimalin, %0.0003 olması, pek fazla bir şeyi etkilememektedir.]

Ana konumuza dönecek olursak,

1900 ile 2005 tarihleri arasındaki toplam 239 Güneş tutulması ile bu tutulmalardan 10 gün öncesi ve sonrasındaki 6 veya üzeri şiddetteki büyük depremler incelenmiş. Bu incelemeye göre:

• 10 gün önceki dönemde en az 1 deprem olanlar: %40.17
• 10 gün sonrasına kadar en az 1 deprem olanlar: %44.35
• Hiç deprem olmayanlar: %15.48

Bilim insanları, bu bağı kontrol etmek için, bu 239 Güneş tutulmasına denk sayıda rastgele tarihler seçiyorlar ve bu rastgele seçilen tarihlerin 10 gün öncesi ile 10 gün sonrası arasında olmuş depremlere bakıyorlar:

• 10 gün önceki dönemde en az 1 deprem olanlar: %43.51
• 10 gün sonrasına kadar en az 1 deprem olanlar: %41.84
• Hiç deprem olmayanlar: %14.64

Yani, "herhangi bir günün ardından" gerçekleşen depremlerle, Güneş tutulmaları dönemlerinde gerçekleşenler arasında oransal olarak hiçbir fark bulunmuyor.

Yanılgıyı anlamak için şöyle bir örnek düşünelim: Diyelim, yeşil fular takarak dışarı çıktığınız günlerin büyük çoğunluğunda önünüzden en az bir yeşil araba geçiyor. Ve diyelim bunun kaydını dikkatle tuttunuz, seçme yanlılığı da yapmadınız. Bu istatistik, fularınızın yeşil arabaları size yönlendirdiği anlamına gelmez. Yeşil arabalar zaten sık görülür, fularınızın rengi ne olursa olsun muhtemelen en az bir tane göreceksiniz.

Temel oranı gözden uzak tutmamak gerek: Depremler hem sık olurlar, hem de dünyanın her yerinde yıl boyu görülürler. Yıl içine düzgün yayılmış oldukları için, şans eseri olarak, bazıları tutulmayı çevreleyen 20 günlük döneme denk gelebilir.

Tutulma ile deprem ilişkisini reddetmek için bir sebebimiz daha var. Güneş ve Ay’ın hizalanması sadece tutulmada olmaz. Yeniay evresinde Ay yaklaşık olarak Güneş hizasına gelir. Ay dolunay evresinde iken de Güneş’le hizalanmıştır, bu sefer Dünya aralarında kalacak şekilde. Bu hizalanmalar depremi tetikleyecek olsaydı, her 15 günde bir kuvvetli depremler yaşamamız gerekirdi, bu da tereddüte yer bırakmayacak bir kanıt sağlardı.

Deprem sıklığı açısından tutulma günleri ile rastgele seçilmiş tutulmasız günler arasında fark olmadığına göre, tutulmanın depreme yol açmadığını söyleyebiliriz.