Teori halk arasında "tahmin" anlamında kullanılsa da bilimsel literatürde "izah" anlamına yakındır. Var olduğu kabul edilen fenomenlere olgu denir. Örneğin kütlesel çekim bir olgudur. Evrensel hız sabiti bir olgudur. Evrim bir olgudur.
Evrim değil, "Evrim Teorisi" bir teoridir. Bu teori evrim denilen olgunun izahıdır. Canlıların ortak atalardan genetik olarak farklılaşan gruplar halinde türleşmesi doğrudan gözlemseldir. Bu alanda başka bir bilimsel açıklama da yoktur. Bu işin olgu kısmı. Ancak bu bilgi bize sadece noktaları veriyor. Bu noktaları birleştirip resmin bütününü oluşturan evrim teorisidir.
Canlılar neden, hangi etkenler etrafında nasıl türleşiyor. Canlıların soy hatlarının geçmişi ne ve geleceğine dair nasıl öngörülerde bulunabiliriz? Bu gibi soruları olgunun tanımı cevaplamaz. Teori cevaplar. Ve işlevsel olan teoridir. Hangi antibiyotikler bakterilerin evrimini hangi yönde etkileyebilir? Akraba evliliği neden gelecek nesiller için zararlıdır? Hangi virüs soylarından hangi salgınları beklemeliyiz? Evcil bitkilerin-hayvanların soyunu nasıl islah ederiz? Pek çok canlı türünün soyunun tükenmesini engellemeye çalışırken nelere dikkat etmeliyiz? Bu gibi soruların cevaplarını bize teoriler verir.
Bir olguyu tespit etmek yetmez. Onu izah etmek ve bu izahı kullanarak öngörülerde bulunabilmek gerekir.
