Bir aşının %95 etkili olması ne demek?

Aşının %95 etkili olduğunu duymuşsunuzdur, ama bu sayı ne anlama geliyor? Bu sayıyı 2 şekilde anlayabilirsiniz (her ikisi de aynı anlama gelir):

• Aşıyı olduktan sonra semptomatik COVID-19’u geçirme riskiniz, aşı olmadan önceye göre %95 azalıyor demektir.
• Aşı olanlar arasında COVID-19 vakaları, aşı olmayanlara nazaran %95 daha az görülüyor demektir.

Ama %95 etkili olmak, şu anlama gelmez: Aşılanan grubun %95'i hastalığa yakalanmayacak, %5'i hastalığa yakalanacak.

Bir geri adım atmak ve COVID-19 denemelerinin nasıl tasarlandığını tarif etmek muhtemelen yardımcı olacaktır. COVID-19 aşısı klinik denemeleri çift kör yöntemi ile yapıldı. Bu ne demek? İnsanlar denemelere katıldığında onlara rastgele COVID-19 aşısı ya da plasebodan (hiçbir etkisi olmayan tuzlu su) birinin yapılacağı söyleniyor. Buradaki numara, ne tedarikçinin ne de deneğin hangisini aldığını bilmemesi. Bu bilgi, deneylerin en sonunda açıklanıyor.

Bu tasarımın amacı, aşıyı alan insanların normalden farklı davranmamalarını garantilemek. Mesela aşıyı olduğunu bilen birisi arkadaşlarıyla buluşmak ya da kalabalık alanlara girme konusunda daha rahat davranabilir. Bu da aşıyı işe yaramıyor gibi gösterebilir.

Bu bilgiyi deneyde yer alan herkesten saklayarak aşının gerçek etkisini ve plaseboyu karşılaştırmak ve aşının ne kadar iyi işe yaradığını anlamak çok daha kolay oluyor. Eğer aşılanmış grupta çok daha az COVID-19 vakası varsa bunun anlamı muhtemelen aşının onları korumasıdır.

Örnek olarak, büyük bir faz 3 denemesi aşılamayı içerebilir, yaklaşık 15.000 kişiye gerçek aşı, başka yaklaşık 15.000 kişiye de plasebo karışımı yapılıp, zamanla hangi grupta daha çok COVID-19 teşhisi görüldüğü incelenebilir. Bu deneyde hastalara bilinçli olarak virüs verilmiyor, deneklerin günlük yaşamlarını inceliyorlar. Eğer iki grup arasında oransal olarak çok büyük bir fark varsa aşının hastalığı engellemeye büyük katkı sağladığını görüyorsunuz.

Burada örnek olarak gerçek verilere bakalım. Pfizer deneyleri için yakın zamanda bildirilen FDA (Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi) aşısı klinik veri paketinde, aşılanan grup (mavi) ve plasebo grubu (kırmızı) arasında zaman içindeki yaklaşık enfeksiyon oranlarını karşılaştırdılar (aşağıdaki tablo).^[1]

Medium

Y ekseninde meydana gelen bir artış daha fazla COVID teşhisi var demek. X ekseni ise plasebo veya aşıdan sonra geçen gün sayısını gösteriyor. Bu tablodan iki şey anlaşılmalı:

• Aşının ilk dozu uygulandıktan sonra işe yaramaya başlaması yaklaşık 14 gün sürüyor. Bu aşağıdaki grafikte çok açık çünkü kırmızı ve mavi gruplarda COVID-19 artışı benzer ilerliyor.
• 14 günden sonra yeni COVID-19 enfeksiyonları sayısı aşılanmış grupta (mavi) plasebo (kırmızı) grubundan çok daha az.