Amerika Kıtası'nın (Yeni Dünya) yerli türü olan kediler nasıl evrimleşti?

Bir grup Fransız arkeolog 2001 yılında Kıbrıs adasına ayak bastıklarında sayıca az olduklarını fark ettiler. Kıbrıs o dönemde yaklaşık 1.2 milyon nüfusa sahip olmasına rağmen daha büyük bir kedi nüfusu olduğu ortaya çıktı. Bazı tahminlere göre, hem evcil hem de yabani kediler dahil olmak üzere 1,5 milyon kadar kedigil bulunmaktadır. Kıbrıs Akdeniz'de bir ada olduğu için ve en yakın anakara Türkiye, yaklaşık 70 kilometre uzaklıkta olduğu için bu kediler adaya nasıl geldi? Fransız arkeologlar bu sorunun cevabını eski bir yerleşim yerinde kazı yaparken keşfettiler. Bu mezar, çakmaktaşı aletler, deniz kabukları ile birlikte gömülmüş bir adamın mezarıydı ve mezarın içinde 8 aylık bir kedi iskeletine raslanılmıştı. Yaklaşık 9.500 yıl öncesine tarihlenen bu gömü, bilinen en eski kanıtlardan bazılarını temsil ediyordu. Peki insanlar ve kediler arasındaki bu yakın ilişki ne zaman başladı? Evcilleştirilmiş kedilerin ataları kimlerdi? Ve insanlar kedilerin Kıbrıs'ı ve nihayetinde dünyayı ele geçirmesine nasıl yardımcı oldu? Bu aslında evcilleştirme olarak bilinen karmaşık bir sürece işaret etmektedir. Günümüzün evcil kedisi Felis catus olarak bilinen kendi türüdür. Ve kökenlerini Felis silvestris adlı vahşi bir kedi türüne kadar dayanır. Beş farklı alt türden oluşmaktadır. Modern ev kedilerinin genomları üzerinde yapılan çalışmalara dayanarak, Felis silvestris adı verilen bir alt tür lybica, günümüzde evcilleştirilen tüm kedilerin doğrudan atasıdır. Ve genellikle Afrika yaban kedileri olarak adlandırılan bu vahşi kediler, bugün hala Kuzey Afrika ve Güneybatı Asya' da görülmektedir. Bu atasal kediler evcilleştirilmiş kedilerden çok farklı görünmüyorlar. Normalde göre biraz daha büyüktürler ve kürklerindeki renk varyasyonları ev kedilerinde gördüğümüz gibi değildir. Bunun yerine, çoğunlukla uskumru-tabby desenleri olarak adlandırılan çizgilere sahiptirler. omurgalarına dik olarak uzanır. Aynı deseni eski Mısır sanat eserlerinde tasvir edilen kedilerde bile bulunur. Bu vahşi kediler yalnız yaşayan yaratıklardır ve aynı sosyal ilişkilere sahip değildirler. Kurtlar gibi diğer hayvanların sahip olduğu yapıya sahiptir. Bu yüzden bilim insanları kedilerin evcilleştirilmesinin muhtemelen diğer hayvanlardan farklı bir süreç olduğunu düşünüyor. Ancak Afrika yaban kedilerinin fosil kayıtları çok iyi değildir. Çoğu genetik analizlerde kullanılabilecek kadar iyi korunamamıştır. Kedi evcilleştirmenin gerçekte nasıl işlediğini anlamanın neden bu kadar zor olmasının nedeni de budur. Bilinen en eski fosillerden bazıları Kıbrıs'ta bulunan ve yaklaşık 11.000 yaşında olan örneklerdir ve Türkiye'de yaklaşık 10.000 yıl öncesine ait diğer türler. Peki, Felis silvestris lybica'dan Felis catus'a nasıl geçtik? Bir tür, genetik ve kalıcı olarak evcilleştirildiğinde "evcilleştirilmiş" olarak kabul edilir. İnsan etkisi altındaki üreme yoluyla değiştirilmiştir. Ve yiyecek, barınak gibi bir düzeyde insanlara bağımlıdırlar.

Amerikalı arkeolog Dr. Melinda Zeder evcilleştirmeye giden yolda üç adım olduğunu öne sürmüştür. 1-Av yolu 2- Yönlendirilmiş yol 3- Ortak yol. Av yolunda, vahşi hayvanlar ilk olarak insanlar tarafından avlanır. Ardından, avları daha iyi kontrol edebilmek için insanlar hayvan sürülerini yönetmeye başlar (keçi ve sığır gibi). Bu da tutsak yetiştiriciliğine ve nihayetinde türün evcilleştirilmesine yol açar. Yönlendirilmiş yolla, insanlar önceki evcilleştirme girişimlerinden öğrendikleri dersleri kullanırlar, genellikle av yolu üzerinden. Atlar ve eşek ve deve gibi yük hayvanları büyük olasılıkla bu şekilde evcilleştirilmiştir. Bu da tutsak yetiştiriciliğine ve nihayetinde türün evcilleştirilmesine yol açar. Uzun mesafeleri yürüyebilme yeteneklerinden faydalanmak ve daha ağır yükler taşıyabilmeleri için evcilleştirilmelerini hızlandırdık. Ve son olarak, kommensal yolda, vahşi hayvanlar insan yerleşimlerine yiyecekle çekilir. Kediler muhtemelen bu şekilde evcilleştirildi. Binlerce yıl boyunca, yemek için insanların evlerine yakın durdular, ancak mutlaka insanların kendilerine yakın olması gerekmiyordu. Sonunda insanlar kedilerin haşereleri yakalamakta oldukça iyi olduğunu fark etti ve onları aktif olarak yerleşim yerlerinde yaşamaya ikna etmeye başladılar. Kedilerin kalıntılarını inceleyerek bu sürece dair ipuçları elde ettik. Örneğin, kuzeybatı Çin'de 5.600 yıl öncesine ait kedi kalıntılarının izotopik analizi oradaki insan köylülerin beslenmesinde temel bir tahıl olan darıdan eser miktarda bulunduğunu ortaya koymuştur. Bu durum, kedilerin depolanmış darı ile beslenen fareleri yediğini düşündürmektedir. Köylüler için faydalı bir hizmet! Peki bir süreç olarak evcilleştirme, vahşi kedileri ev kedilerine dönüştürmek için ne yaptı? Fiziksel olarak evcilleştirme ev kedilerini atalarından daha küçük hale getirmiş ve kürk rengi ve desenlerinde yeni çeşitler ortaya çıkarmıştır. Bunlar arasında tekir kürkün yeni varyasyonları ve siyah, turuncu, ve beyaz renkler ortaya çıkmıştır. Bu kürk değişikliklerinin çoğu oldukça yenidir ve yaban kedilerinde resesif genler olarak ortaya çıkmıştır. Boyut ve rengin ötesinde, evcilleştirme kedilerin morfolojisini gerçekten değiştirmemiştir. Örneğin, tüm vücutlarında büyük değişiklikler görülen köpeklerle karşılaştırıldığında. Bunun nedeni çoğunlukla yetiştirme uygulamalarındaki farklılıklardır, çünkü belirli amaçlar için farklı köpek ırkları yetiştirilmiştir. Modern kediler ayrıca vahşi atalarıyla daha fazla genetik ve davranışsal benzerlik göstermektedir. Yeme ve üreme ile ilgili davranışlar da dahil olmak üzere diğer evcilleştirilmiş hayvanların çoğundan daha fazladır. Bunun nedeni muhtemelen evcilleştirilmiş kediler ile çevredeki kediler arasındaki melezleşmedir. Yaban kedisi popülasyonları. Ancak, yaban kedilerinin aslında iki kez evcilleştirildiği düşünülmektedir - bir kez Güneybatı Asya'da yaklaşık 10.000 yıl önce ve yine Mısır'da yaklaşık 3.500 yıl önce! Bu, modern kedilerin genomunun analizine dayanmaktadır ve bu da iki farklı kedinin kaynak popülasyonlar mevcut gen havuzuna iki farklı zamanda katkıda bulunmuştur. Ayrıca birden fazla evcilleştirme noktasını destekleyen arkeolojik kanıtlar da bulunmuştur. Örneği, Mısır'da, Hierakonpolis bölgesinde altı gömü ortaya çıkarıldı. İki yetişkin kedi ve dört yavru. Ve bu gömüler 3,600 ila 3,800 yıl öncesine tarihleniyorlar. Küçük kemikleri evcil kedilerinkine çok benziyor ve bir kedinin iskeletinde iyileşmiş kırıklar bile vardır bu da insan yoldaşları tarafından bakıldığını gösteriyordu. Mısır'da yaklaşık 3.000 yıl öncesinden sonra, bu ilişkilerin daha da yakınlaştığını görebiliyoruz. kedileri insanlarla birlikte gösteren sanat ve ikonografileri. Buradan da, kedilerin Roma'ya erken Yunan yerleşimciler tarafından getirildiği anlaşılıyor. Roma ve Mısır arasındaki etkileşimler yoluyla. Medeniyetler yaklaşık 2.000 yıl önce, özellikle Roma İmparatorluğu içinde yayılmaya başladı bunu kediler de takip etti. Antik Romalıların kedigilleri evcil hayvan olarak beslediklerini, mozaikler gibi çeşitli sanat eserlerinden biliyoruz. Roma kedileri büyük olasılıkla kemirgenleri ve diğer zararlıları yakalamak için evlere kabul edilmiştir. Ancak bunların hiçbiri aslında bize kedi evcilleştirme hikayesinin nerede başladığını söylemiyor. Sonuçta evcil kedilere ait en eski kanıtlar Kıbrıs adasındadır, o zaman kedileri Kıbrıs'a kim getirdi ? Tek bildiğimiz, Erken Holosen Dönemi'nin bir noktasında, muhtemelen 11,000 yıl önce, Güneybatı Asya'dan insanlar Kıbrıs da dahil olmak üzere Avrupa'ya göç etmeye başladı. Ve beraberlerinde evcilleştirilmiş kedilerimizin atası olan kedi alt türünü de getirdiler. Bugün toplam nüfuslarının 600 milyon olduğu tahmin ediliyor.^[1]