Sokrates Kimdir?

Dunnning-Kruger etkisini birçoğumuz biliriz. Bu etki, bir konuda ne kadar az şey bilirsek bir o kadar da kendimizden emin olmaya meyilli canlılar olduğumuzu ifade eder. Kısacası kendi cehaletimizi fark etme konusunda yetersiz kaldığımız söylenebilir.

Dolayısıyla çok uzun yıllar önce Sokrates’in bir cümlesinde vurguladığı nokta hala güncelliğini korumaktadır: “Bildiğim tek şey hiçbir şey bilmediğimdir.”

Sokrates kendi cehaletini kavrayarak işe başlamayı akıl edecek kadar akılllı bir filozoftu. Milattan önce 470 yılı civarlarında Atina’da dünyaya gelen ünlü düşünür, sadece fikirleriyle değil, aynı zamanda yaşadıklarıyla da insanlık üzerinde derin etkiler bıraktı.

Sokrates’e dair bütün bildiklerimiz ne yazık ki ikinci elden bize ulaşmış, başkalarının onun hakkında yazdıklarından çıkarsadığımız bilgiler. Onun, yaşamını düşüncelerine adayışını öğrencilerinin cümlelerinden öğreniyoruz. Bu yönüyle Sokrates’in sadece bir insan figürü olmanın ötesine geçip bir düşünce ekolünün efsanevi bir temsili haline geldiğini söyleyebiliriz.

Sokrates Ne Öğretti?

Her şeyden önce sorgulama yetisinin edinilmesini elzem gören bir filozoftu. Onun, dönemin Atina’sında önem verilen değerlere karşı duruşunda bu sorgulama aşkının izleri görülebilir. Nitekim o, tanrıları tanımamakla ve ahlaksızlıkla suçlanmış ve genelgeçer toplum yapısına dair sorular sormasının cezasını canıyla ödemiştir.

Öğretme yöntemleri dönemine göre belki alışılmadık bir tarzdaydı. Ancak bir eğitimcinin başarısını en iyi şekilde öğrencilerinde izleriz. Onun öğrencileri arasında Ksenophon ve Platon gibi dev isimler olduğunu gören birisi mutlaka kendisinin öğretme konusundaki başarısını kabul etmek durumunda kalacaktır.

Öğrencilerine nasıl erdemli ve iyi bir yaşama sahip olunacağını öğretmiştir. Bunun yolunun ise bilgiden geçtiğine inanmaktadır. Neyin iyi, neyin kötü olduğunu ve bunun yanında kendi yaşam amacını bilmek ona göre yaşam boyunca izlenmesi gereken yol göstericilerdir.

Sokratik Yöntem

İronik bir şekilde kendisi çıkarıldığı davada bir “öğretmen” olmadığını iddia etmiştir. Gerçekten de tekdüze anlamıyla bir öğretmen değildi. Karşısındakine bir şey öğretmekten ziyade karşılıklı konuşma aracılığıyla ona savunduğu şeyi sorgulatma amacı güdüyordu.

Yazılı bir kaynağa dayanmaktan çok birebir ilişkiyi temel alan bir yöntemi vardı. Bu yöntemde daha bilge olanın sanki daha az biliyormuş gibi davranarak sorduğu sorularla karşısındaki düşünmeye teşvik ettiğini söyleyebiliriz.

Bu yöntem sayesinde insanlar neyi bilmediklerini fark ediyorlardı. Sonra doğru olanı bulmak yine onlara kalıyordu.

Sokratesin kendisine has bu tarzı o denli etkili oldu ki hala hem hukuk alanında hem de eğitimde bu sistemin temelleri öğretilmekte, tartışılmakta ve yararlanılmaktadır.

Sokrates'in Yaşadığı Zamanlarda Atina

Yaşadığı yıllarda Atina bir tür demokrasi ile yönetilmekteydi. Kadınlar ve köleler dışında bütün Atinalılar yönetimin belirlenmesinde oy kullanabiliyordu. Bu o dönem için dünyada yalnızca belli yerlerde var olan ve oldukça yeni bir sistemdi.

Sokrates’in büyüdüğü dönemin yöneticisi olan Perikles’in hüküm sürdüğü tarihler Atina kültürünün altın çağı olarak bilinir. Perikles konuşma yeteneği sayesinde geniş kitlelerin desteğini almış ve zenginlik bakımından daha düşük seviyedeki Atinalıların da yönetimdeki payını arttıracak reformlara imza atmıştı.

Bu siyasi ortamın yetiştirdiği bir birey olarak Sokrates’in demokrasiyle ilgili bazı çekinceleri vardı. Çünkü o politikaya, yeterli bir düzeyde düşünme becerisine kavuşmamış insanların yön vermesinin doğru olmadığını düşünüyordu. Ona göre yönetimde, bu işten anlayan kişilerin olması lazımdı; sadece topluluklara kendisini sevdirebilenlerin değil.

Bilinçsiz oylamanın yol açabileceği tehlikelere dikkat çekmiş olan düşünürün sonu, ne acı bir tesadüftür ki yine bu tarz bir oylamanın sonucuyla gelmiştir.

Sokrates’in Savunması

M.Ö 399 yılı belki de insanlık tarihinin en meşhur davasına tanıklık etti. Sanık olarak mahkemeye çıkarılan Sokrates’e yöneltilen suçlamalar tanrılara küfür ve gençliği yozlaştırmaktı. Aslında bu dava muhtemelen sadece kendisini korkutmak ve böylece susturmak amacını taşıyordu. Ancak o geri adım atmak yerine yaşamını, felsefesini ve düşüncelerini açıkça savunmayı seçti. Bu cesur tercihinin maliyeti yaşamı oldu.

Sokrates’in mahkum edildiği davada onun lehine çıkan oy sayısı 221 iken onu suçlu bulan oy sayısının ise 280 olduğu düşünülmektedir. Bu davanın sonucu olarak Sokrates zehir içirilerek idam edilmiştir.

Bu konuda ileri okuma yapmak isteyenlere Platon tarafından yazılmış Sokratesin Savunması (The Apology of Socrates) kitabını muhakkak tavsiye ediyoruz.

Hazırlayan: Mümin Can
Editör: Ögetay Kayalı

Referanslar

1. Encyclopedia Brittanica, Socrates, <https://www.britannica.com/biography/Socrates>
2. Stanford Encyclopedia of Philosophy, Socrates, <https://plato.stanford.edu/entries/socrates/>

Kapak Görseli:Sokrates'in Ölümü, Jacques Louis David