Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Pandanın Başparmağı - Stephen Jay Gould

6 dakika
1,677
Pandanın Başparmağı - Stephen Jay Gould
  • Türev
Tüm Reklamları Kapat

Pandanın Başparmağı, Stephen Jay Gould’un ‘Doğa Tarihi Üzerine Düşünceler’ alt başlığıyla yayımlanan ikinci kitabı. ‘Doğa Tarihi Üzerine Düşünceler’ serisi, Gould’un Natural History dergisindeki köşesinde yayımlanan denemelerinin seçkilerinden oluşuyor. TÜBİTAK tarafından yayımlanan ve popüler bilim okurları tarafından iyi bilinen Darwin ve Sonrası, bu serinin, ilk ve bugüne değin Türkçeye kazandırılmış tek kitabıydı. Pandanın Başparmağı’yla birlikte, uzun süren bu duraklama dönemi artık sona erdi diyebiliriz.

Meslek yaşamının nerdeyse tümünü Harvard Üniversitesinde geçiren Amerikalı bilim insanı Stephen Jay Gould, esasen fosilbilimci olsa da evrim kuramı ve bilim tarihi alanlarında da oldukça etkin ve etkili olmuştur. Niles Eldredge’la birlikte geliştirdiği, tartışmalı ‘kesintili denge’ (punctuated equilibrium) kuramı, evrimsel biyolojiye yaptığı en önemli katkıdır. Bu kurama göre, evrimsel süreçte hızlı ve kısa süreli çeşitlenme/türleşme dönemleri, uzun durağanlık dönemlerini kesintiye uğratır. Kesintili denge, Darwin’in ve günümüz Ortodoks Neo-Darwincilerinin savunduğu sürekli tedrici evrim görüşüyle çatışır.

20. yüzyılın en etkili bilim tarihçisi

Kesintili denge bir yana, 20. yüzyılın ikinci yarısında evrimsel biyoloji alanında gerçekleşen bilimsel tartışmaların çoğunda Gould’u görürüz. Sosyobiyolojiye ve onun devamı olan evrimsel psikolojiye şiddetle karşı çıkmış; ‘aşırı-seçilimci’ ve ‘indirgemeci’ olarak tanımladığı Richard Dawkins ve Daniel Dennett’in başını çektiği grupla ömrünün sonuna kadar mücadele etmiştir. Bilim tarihine yaptığı katkılar nedeniyle tarihçi Ronald Numbers onu, “Thomas Kuhn’dan sonra 20. yüzyılın en etkili bilim tarihçisi” olarak anmıştır. Gould, Ortodoks Neo-Darwinciliğe yönelttiği tüm eleştirilere rağmen kendini bir Darwinci olarak tanımlar. “Amerika’nın evrim şampiyonu” diye de anılan Gould, yaratılışçılıkla mücadelede en ön saflarda yer almış, ilgili davalarda bilim lehine tanıklık etmiş ve bilimle dinin birbirinden ayrı iki alan olduğu görüşünü savunmuştur.

Tüm Reklamları Kapat

Elbette Gould’u tüm dünyaca tanınır kılan, bilimsel çalışmalarından çok bilim yazarlığıydı. Natural History dergisindeki köşesinde yazdığı denemeler ve halka yönelik kitapları büyük ilgi gördü. Gould, bunlar hakkında “denemelerimi hem uzmanlar hem de sıradan okuyucular için yazıyorum, sadece meslektaşlarıma yönelik yazsaydım da başka türlü olmazlardı” derken, bir yandan da Galileo’ca başlatılan bu tarza günümüzde nadiren rastlandığını da ekler. Natural History’deki köşesinde yirmi yedi yıl boyunca toplam 300 deneme kaleme alır. Engin kültürel birikimi sayesinde bilimsel kuramlarla sanat, tarih ve edebiyatı harmanlayan Gould, denemelerinde tümüyle kendine özgü bir tarz yaratır. Doğa tarihi, biyoloji, evrim kuramı gibi bilimsel konuların yanı sıra beyzbol ya da müzikten bahsettiğini de görürsünüz, İncil ya da Shakespeare’den alıntılar yaparak yazılarını süsler. Denemelerinde toplumsal sorunlara sıklıkla atıfta bulunur. Tüm yaşamı boyunca ayrımcılığa ve baskı politikalarına karşı çıkmış biri olarak ırkçılık ve cinsiyetçiliğe ve bunların sözde-bilimsel altyapılarına yönelik eleştirilere de denemelerinde yer vermiştir.

Gould ne kadar çok çeşitli konuya değinirse değinsin; evrim, denemelerinin tüm ünü birleştiren ana temadır. Pandanın Başparmağı’nda bunu şöyle dile getirir: “…denemelerin tümünü, Darwin’in düşünceleri ve onların yarattığı etkiyi vurgulayarak evrim kuramı eksenine oturtmakla, derlemelere özgü o sorundan, fazla dağılmanın verdiği tutarsızlıktan kaçınmış olduğumu umuyorum.”

Pandanın Başparmağı’nda neredeyse tüm ilgi alanlarıyla ilgili denemelere yer vermiştir. Kitaba adını veren ilk bölüme pandanın başparmağının evrimiyle başlar, bunu yeşil kaplumbağaların okyanusaşırı göçünün nasıl evrilmiş olabileceğine dair teorilerin incelendiği bir bölüm ve Darwin ve Sonrası’ndan hatırlayacağımız, sırtında balıktan bir zoka geliştiren midyeye sahtecilikte rakip olabilecek fenerbalığının hikâyesi izler: Fenerbalığının başka balıkları yakalamasına yarayan ‘yüzgeç-olta’nın ucundaki balıktan bir zoka! Bu üç denemede Gould bize evrimin gerçekleştiğinden nasıl emin olabileceğimizi anlatır.

İlginç olgular

‘Darwin’in Yaşamından’ adlı ikinci bölümün en ilgi çekici bölümü, doğmadan ölümü bir yaşam biçimi haline getirmiş olan akarın öyküsüdür. Ancak bu bölümde, Darwin ile Wallace arasında insan zihni üzerindeki uzlaşmazlığın asıl nedeni, Lamarckçılığın günümüzdeki kalıntıları üzerine Gould’un özgün fikirlerini de öğrenebilirsiniz. ‘Yardımlaşan Gruplar ve Bencil Genler’ başlıklı denemesinde de doğal seçilimin gerçekte neyi seçtiği sorusuna, birey altı ve birey üstü kategorileri yani genler ve popülasyonları işaret edenler üzerine bir tartışma görürüz: “Evrimin birimi türlerdir. Kısaca (…) genler değişim geçirir, bireyler seçilir, türler evrilir ya da çoğunlukça kabul edilmiş Darwinci görüş böyle söylemektedir.” Neden ve nasılların ayrıntılarını keşfetmeyi size bırakıyorum.

Tüm Reklamları Kapat

Pandanın Başparmağı’nı oluşturan otuz bir denemenin her biri yaşamın, evrimin ve tarihin ilginç olgularına değiniyor. Hollywood’un zaman geçtikçe gençleşen ilk kahramanının Benjamin Button değil de Mickey Mouse olduğunu, bilim insanlarının nasıl olup da Piltdown sahteciliğine kandıklarını, hangi şartlar altında kuşları dinozor kabul etmemiz gerektiğine ya da keseli memelilere yöneltilen ilkellik suçlamasına karşı Gould’un keselilerden yana savunmasını ve pek çok başka şaşırtıcı olguyu bulabilirsiniz. Ancak Gould, doğanın ve tarihin olgularının sadece şaşırtmak ya da yüceltmek için betimlenmesine karşıdır. Ona göre bunu bir adım daha ileri götürmek gerekir, amaç, açıklama olmalıdır. “Eğer okumayı bilirsek doğanın bizi hayrete sürüklemenin ötesinde çok daha genel mesajları ve dersleri vardır ve bu öğretimin dili evrim kuramıdır” der.

Gould kitabını çok katlı bir sandviçe benzetir ve sandviçin farklı temalı bölümlerini bir arada tutması için her bölümde ortak ikincil temalar ya da kürdanlar yerleştirmiştir. Kürdanların bir arada tutmak dışında bir işlevi daha vardır; alışıldık yanılgıları iğnelemek. Kürdanlardan ilki Darwinizm’in doğada ilerleme ve ahenk arayışlarıyla uyuşmazlığıdır. Bu uyuşmazlık insan hayatının anlamını doğadan çıkarma arzusunun önüne set çeker ve bizi anlam için kendimize dönmek zorunda bırakır. İkinci kürdan, bilimin köklerinin tüm diğer yaratıcı insan etkinliklerinde olduğu gibi kültürde yattığını hatırlatır. Zorunlu olarak kültür kaynaklı bilim tüm diğer yaratıcı etkinlikler gibi erişilebilir, insani ve ayrıcalıksızdır: “Yerleşik görüşler bilimde de dinde olduğu denli inatçı olurlar. Bunların, gelenekçilikten uzak çalışmalar esinleyen ve yüksek düzeyde yaratıcı yanılgı olasılığı içeren fıkır fıkır bir düş gücü olmaksızın nasıl silkelenebileceğini bilmiyorum.”

Bu kitabın Türkiyeli bilim okurları için zaman zaman ne kadar şaşırtıcı olacağını düşünüp heyecana kapılmadan edemedim. Bilim insanları arasındaki fikir ayrılıkları ve tartışmalar bilimsel etkinliğin vazgeçilmez bir parçası elbette. Lakin evrim kuramı söz konusu olduğunda Türkiyeli okurun bu çok sesli tartışmanın bütün renklerinden haberdar olabildiği söylenemez. Doğrusu evrim kuramı söz konusu olduğunda Türkçe popüler bilim yazınında epeydir monoton Dawkinsgil bir hava hâkim gibi görünüyor. Bu tek sesin, tartışmanın taraflarından biri olarak değil de bilimsel otoritenin sesi olarak duyulması ise durumu daha da kötüleştiriyor. Umuyorum ki Pandanın Başparmağı bu tekelin kırılmasını sağlayacak ve okura indirgemeciliğiyle övünmeyen bir bilim insanının zihninde dolaşma tecrübesini tattıracak.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
4
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 1
  • Bilim Budur! 1
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • Tebrikler! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Radikal | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 12/12/2024 17:35:21 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/599

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Taklit
Sars Virüsü
Salgın
Hücre
Göğüs Hastalığı
Gazetecilik
Şiddet
Ribozim
Nükleer Enerji
Kuantum Fiziği
Aminoasit
Afrika
Organ
Periyodik Cetvel
Malzeme
Bilim İnsanı
Fosil
Organizma
Hava
Yörünge
Komplo Teorisi
Yaşanabilir Gezegen
Bilim Tarihi
Kurbağa
Kadın Doğum
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. Gülsaçan, et al. Pandanın Başparmağı - Stephen Jay Gould. (8 Ekim 2012). Alındığı Tarih: 12 Aralık 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/599
Gülsaçan, M., Bakırcı, Ç. M. (2012, October 08). Pandanın Başparmağı - Stephen Jay Gould. Evrim Ağacı. Retrieved December 12, 2024. from https://evrimagaci.org/s/599
M. Gülsaçan, et al. “Pandanın Başparmağı - Stephen Jay Gould.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 08 Oct. 2012, https://evrimagaci.org/s/599.
Gülsaçan, Murat. Bakırcı, Çağrı Mert. “Pandanın Başparmağı - Stephen Jay Gould.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, October 08, 2012. https://evrimagaci.org/s/599.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close