Hayır!
Bilim ve dinin çatışmasında insanlar, kimi zaman kelimeleri de kamplara bölebilmektedirler. Bu bağlamda, "ilim" sözcüğü dinî referanslı kaynaklarda, "bilim" sözcüğü ise daha seküler metinlerde karşımıza çıkmaktadır. Halbuki sözcüklerin etimolojik kökenlerine bakmak, bu kamplaşmanın mantıklı, makul veya gerekli olup olmadığını anlamamıza yardımcı olacaktır.
Önce "bilim" sözcüğünden başlayalım. Türk Dil Kurumu, sözcüğü "Evrenin veya olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneye dayanan yöntemler ve gerçeklikten yararlanarak sonuç çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim" olarak vermektedir. İki sözcüğün eş anlamlı olduğuna ve aralarında herhangi bir anlam farkı olmadığına dair ilk ipucumuzu burada almaktayız. TDK, sözcüğün ikinci anlamını "genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi" olarak, üçüncü anlamını ise "belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir amaca yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci" olarak vermektedir. Görülebileceği gibi sözcüğün anlamı, oldukça yaygın olarak bildiğimiz şekildedir.
Çağdaş Türkçenin Etimolojisi sözlüğünde Sevan Nişanyan, "bilim" sözcüğünün kökenini Kırgızcaya dayandırmaktadır. Kırgızcada sözcük, "bilgi, malumat" anlamına gelmektedir. Kökü, "bil" sözcüğüdür. "Bil" sözcüğünün kökeni 735 tarihli Orhun Yazıtları'na kadar gitmektedir. Yazıtlarda "körür közüm körmez teg bilir biligim bilmez teg boldı", yani "Görür gözüm görmez gibi, bilir aklım bilmez gibi oldu." yazmaktadır.
1935 yılında yayınlanan Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu'nda "bilim", "marifet, irfan, ilim" olarak tanımlanmıştır. 1934 yılında yayınlanan Tarama Dergisi'nde ise, az sonra kökenlerine bakacağımız "ilim" sözcüğüne Türkçe bir karşılık aranmış ve seçenekler olarak "bilgi, bili, bilü, bilik, biliş, bilme, bulgu ve bilim" önerilmiştir. Dolayısıyla "bilim" sözcüğünün kökeni, "ilim" sözcüğüdür demek yanlış olmaz. Peki "ilim" nedir?
"İlim" sözcüğü, Arapçadaki "ilm" (عِلْم) kalıbından gelmektedir. "Bilgi, özellikle de teorik bilgi, bilim" anlamına gelmektedir. Çağdaş Türkçenin Etimolojisi sözlüğünde, kökeninin yine Arapçadaki "alama" (عَلَمَ) ile benzer olduğu belirtilmektedir. Bu sözcük ise, "bildi, anladı, iz ve işaretleri yorumlayarak bilgiye ulaştı" anlamına gelmektedir. Sözcüğün kökenlerini 1069 yılında Kutadgu Bilig'e kadar takip etmek mümkündür. 11. Yüzyıl Karahanlı Uygur Türkleri'nden Yusuf Has Hacib'in bu eserinde sözcük, bir örnek olarak, "olar ˁilmi boldı buḏunka yula", yani "onların ilmi millete ışık oldu" cümlesi içinde geçmektedir. Türk Dil Kurumu, "ilim" sözcüğünün birinci kelime anlamını "bilim" olarak vermektedir (ikinci anlamı da "ayrıntı, özellik, nitelik" olarak verilmiştir).
Yani "ilim" ve "bilim" sözcükleri, eş anlamlıdır!
Bunu, bir diğer örnek üzerinden görebiliriz: "Müspet ilim" kavramından. Bu kavram, ilim ile bilimi ayırt etmekte kullanılabilir mi? Yine hayır... "Müspet", Arapçadaki "mutbat" (مثبت) sözcüğünden gelmektedir. "Kanıtlanmış, ispatanmış" anlamları vardır. TDK'ye göre ise "pozitif, olumlu" anlamına geliyor. Bu durumda "müspet ilimler", "pozitif bilimler" demektir. Pozitif bilimler ise, genellikle temel bilimler (biyoloji, kimya, fizik ve matematik gibi sahalar) ile eş anlamlı olarak, sosyal bilimleri dışlamak için kullanılır. Kimine göreyse "pozitif bilimler", "normatif bilimler"in zıttıdır. Yani varsayımsal temellere dayanmayan bilim dallarıdır - ki bunlar, yine genellikle temel bilimlerdir... Ama ne olursa olsun, "müspet ilim" kavramının, halihazırda dilimizde kullandığımız "pozitif bilim" kavramından hiçbir farkı yoktur. "Müspet ilim", Batılı ve modern kelimelerle türetilen "pozitif bilim"in Arapçasıdır. Hepsi bu.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git-
45
-
8
-
7
-
5
-
5
-
4
-
4
-
1
-
0
-
0
-
0
-
0
- Türk Dil Kurumu. Sözlük. (29 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 29 Temmuz 2019. Alındığı Yer: Türk Dil Kurumu | Arşiv Bağlantısı
- S. Nişanyan. Nişanyan Sözlük. (29 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 29 Temmuz 2019. Alındığı Yer: Nişanyan Sözlük | Arşiv Bağlantısı
- Dilimiz. Kül Tigin Abidesi. (29 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 29 Temmuz 2019. Alındığı Yer: Dilimiz | Arşiv Bağlantısı
- Dil Bilgisi. Eş Anlamlı Kelimeler Sözlüğü – B Harfi. (29 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 29 Temmuz 2019. Alındığı Yer: Dil Bilgisi | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 21/11/2024 18:31:53 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3060
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
