Ulusların Düşüşü

Daron Acemoğlı ve James Rabinson, az gelişmiş (geri kalmış) ve gelişmiş ülkeler arasındaki farkın siyasi ve kamu kurumlarının işleyişinden kaynaklandığını savunmuş. Üstelik sadece günümüzden değil, tarihin derinliklerinde kalmış medeniyetlerden örnekler de vermişler. Aslında bu konu pek çok yazarın gündemine zaman zaman girmişti. Neden belli ülkeler ileri iken, bazı ülkeler yok olma noktasına gelecek kadar geri kalmıştır? Kimi yazarlar bunu coğrafyaya bağlarken, kimileri kültür farklılıklarına ve hatta iklim kuşaklarına bağlayanlar dahi olmuştu. Bu kitap kurumların üzerinden, oldukça ikna edici veriler ışığında konuya farklı bir bakış sunmuş (boşuna Nobel ödülü vermemişler).

Peki! Siyasi ve kamu kurumlarının işleyişi neden bu denli önemli? Öncelikle; kurumlar zayıflatıldıkça seçilmişlerin, atanmışların yolsuzluklar üzerinden toplumu sömürmesi kolaylaşıyor. Kamu düzeninin sağlıksız işleyişi ve güvensizlik, özel kurumların yatırımlarını ve ülkeye gelecek olan kalıcı yatırımları olumsuz etkiliyor. İş öyle bir noktaya geliyor ki, biraz sivrilen özel kurumları "ne zaman üstümüze çökülecek" korkusu sarıyor ve sermaye kaçışı kaçınılmaz oluyor. Hatta eğitim seviyesi yüksek, yetişmiş bireyler de haksızlıkların karşısında, çareyi ülkeyi terk etmekte arıyorlar.

Kitap, çarpıcı örnekleri, sosyolojisi, tarihi değerlendirmeleri ile sadece bizlerin değil, tüm Dünya halklarının dikkatlice okumasını gerektirecek kadar önemli ve kayda değer. Bu kitaptan kendi adıma çıkardığım sonuç şudur; siyasi ve kamu kurumlarımız bu hızla çürümeye devam ederse, sadece "ekonomik bir çöküş bizi bekliyor" diye düşünmeyin. Çok güvendiğimiz ve sağlam olduğunu düşündüğümüz Cumhuriyet kazanımları da sırça köşk misali tuzla buz olabilir. Çok geç olmadan, işin ciddiyetinin farkına varsak iyi olur.

Kitabı okurken hem aydınlanma heyecanı hem de üzüntü yaşadım, umutsuzluğum pekişti. Hep duyardük, sebebini tartışırdık, Türkiye çok avantajlı bir konumda gelişemiyor da Finlandiya hiçbir işe yaramaz toprakta nasıl müreffeh ve aydın bir toplum olabiliyor, gibi soruları. Bilirdik ki toprak ve konum yetmez, onları değerlendirecek olan insandır. İnsan eğitimli olmalıdır, bilgisini ve aklını kullanmalıdır. Bunları herkes biliyor. Peki eğitimi tesis etmek çok mu zor da bizde bir türlü olamadı? Ya da bizim neyimiz hatalı da yapamadık, yapanlar nasıl yaptı, halkı cahil bırakmak isteyen yöneticiler en çok bizde mi çıktı, böyleleri devrildiği zaman devrimciler neden bazı devletlerde yeni eskiye dönüştü de bazılarında olumlu kalıcı değişim getirebildi, neyi doğru yaptılar, biz neyi yanlış yaptık, o ülkelerin insanları nasıl eğitimli ve müreffeh olabildiler? Bizden fazlaları neydi? Daron Acemoğlu bu sorulara cevap diye verilen safsataları temizleyip bu daha gerçekçi bir cevabını vermiş. Tabii ben biz diye konuştum ama o biz üzerinden değil, insan toplulukları üzerinden bir bakış açısıyla tüm insan toplulukları için geçerli olan bir izah yapıyor. Dünyanın her yerinden, her kıtadan örneklerde iddiasına dayanak göstermiş. Antarktikada insan topluluğu yaşasa oradan da örnek verecekmiş.

Anlattığı sadece bir kriterle sadece bağımsız, özgür devletlerin ve milletlerin değil, sömürge devletlerinin ve milletlerinin bile kaderinin bugüne kadarki seyrini açıklıyor. Eğer onun açıkladığı doğru kriterler uygulanabiliyorsa başka bir devlete bağlı hatta sömürülen bir ülke bile olsan en sonunda gelişme ve refahın önünü açılabildiğini gösteriyor. Elbette sömürgeciler bu kriterlerin o ülkelerde uygulanmasına mümkün olduğunca engel oluyorlar. Peki neden tamamında engel olmadılar da bazı sömürgeler gelişti, işte onu da açıklamayı başarmış. Sömürgeciler sadece yabancı devletler değil, içimizdeki sömürgecilerin de topluma yaptığı şeyin, yabancı sömürgecilerinkinden farklı olmadığını da anlıyorsun artık. İşte başta bahsettiğim umutsuzluğumun pekişmesi burada ortaya çıkıyor.

İnceleme olduğu için daha fazla ayrıntı vermeliydim sanırım ama ben uygulamanın bu kategorisini okunabilecek kitap tavsiyesi verilen bir yer olarak algıladığım için söyler gibi yapıp söylememeye çalıştım. Okumak isteyenler belki okurken öğrenmek isterler.

Bu kitap ve devamı niteliğinde olan Dar Koridor, insana seçimi ve doğru karar vermeyi öğretir. Herkes mutlaka okumalı.