Akıl Oyunları

Oyun Teorisi Nedir? Oyun Teorisinde Nasıl Problemler Vardır?

Oyun Teorisi insanların verdikleri kararların birbirlerini etkilediği her türlü stratejik etkileşim durumunu analiz etmekte kullanılabilecek matematiksel bir disiplindir. Stratejik içeriği olan sosyal etkileşimleri hayatımızın her alanında bulmak mümkün. Petrol gibi doğal kaynakları üretip satan ülkelerin fiyat belirleme stratejilerinden, seçime hazırlanan partilerin seçimi kazanmak için verdiği vaatlere; kendi şehrine büyük şirketlerin gelmesini istemeyen yerel şirket yöneticisinin hazırlıklarından, miras kavgasına tutuşmuş kardeşlere; bir futbol maçında penaltı kullanan futbolcu ile karşı takımın kalecisi arasındaki “köşe kapmaca” oyunundan, mahalle kabadayısının gazabına uğramamak için kılık değiştiren mahalle sakinlerine kadar birbirinden çok farklı sayısız örnek düşünülebilir.

Oyun teorisindeki matematiksel modellere “oyun” adı verilir. Herhangi bir oyunun üç temel bileşeni vardır: 1) oyuncular ya da karar vericiler 2) oyuncuların seçebileceği stratejiler 3) tüm oyuncuların seçimleriyle oluşan stratejilerin bir araya gelmesi sonucunda tüm oyuncuların tek tek payına düşen sonuçlar (yani ortaya çıkan kazançlar, faydalar – ki bu sonuçlar negatif değerlere de sahip olabilirler). Örnek olarak aynı pazarda domates satan iki satıcıyı düşünebiliriz. Satıcıların stratejileri domatesin kilosuna biçtikleri fiyatlardan oluşsun. Bu durumda sonuçta daha düşük fiyatlı satıcı pazara gelen müşterilerin çoğunu kendine çekerek daha yüksek bir gelir elde etmiş olur.

Bir stratejik etkileşim durumunu bir oyunla modelledikten sonra akla gelen ilk sorulardan biri, bu etkileşim sonucunda ne tür sonuçlar beklediğimizdir. Bu soru, öncelikle "İşbirliksiz" (non-cooperative) Oyun Teorisi kapsamında ele alınır. Bu perspektiften bakıldığında, oyun teorisi pozitif, yani açıklayıcı iktisat alanının bir parçası haline gelir. Bu soruya yanıt vermek için en yaygın kullanılan araçlardan biri "denge" kavramıdır. Oyun teorisinde denge, en genel anlamıyla oyuncuların birbirlerinin stratejileri hakkındaki beklentilerini ve bu beklentilere nasıl tepki verdiklerini tanımlar. En sık kullanılan denge türlerinden biri Nash dengesidir. Nash dengesine göre, her oyuncu diğer oyuncuların stratejilerini sabit kabul eder ve bu koşullarda kendisine en yüksek getiriyi sağlayacak stratejiyi seçer. Yukarıdaki örnekte, eğer her iki satıcı da aynı tür domates satıyor ve kendilerini zarara sokmayan en düşük fiyat aynı ise, tek bir Nash dengesi vardır: Her iki satıcı da bu minimum fiyatı seçer. Bu durum, Bertrand rekabeti olarak bilinir ve önemli bir iktisadi sonuca işaret eder: Firmalar arasındaki rekabet, fiyatların düşmesine yol açar. Ürün kalitesi sabit kaldığında, daha düşük fiyatlar tüketiciler için avantajlıdır. Bu nedenle, oyun teorisi en çok "endüstriyel organizasyon" alanında kullanılır ve bu alandaki kuramsal analizler genellikle tekelleşmeyi önleyip rekabeti teşvik edecek önlemler alınmasını önerir.