Dev Boyda Türkçe Evrim Ağacı!

Okurlarımızdan Onur Yıldırım müthiş önemli bir işi başararak, bugüne kadar yayınlanmış en ilgi çekici ve başarılı filogenetik haritalardan ("Evrim Ağacı") bir tanesini dilimize kazandırdı.

Evogeneao

Bu haritayı büyük boyda indirmek için buraya tıklayabilirsiniz.

Bu harita öylesine öğretici ki, nereden anlatmaya başlayacağımızı bilemiyoruz; ancak aşağıda birkaç bilgi veriyoruz. Dahası, bu harita yıllardır verdiğimiz evrim eğitimlerinde kullandığımız bir harita olduğu için bizler için de özel bir anlam ifade ediyor. Bu nedenle okurumuza içtenlikle teşekkür ediyoruz. Türkiye'de bilimin gelişimine ve anlaşılmasına çok önemli bir katkı olarak görüyoruz. Öyleyse, bu haritayı nasıl okuyacağınızı ve ne tip bilgiler alabileceğinizi sıralayalım:

• Öncelikle, bu haritanın zaman ölçeği alışılageldikten birazcık farklı. Haritanın en aşağı ortasından başlıyor ve dışarıya bir dalga gibi yayılıyor. Tıpkı durgun suya atılan bir taşın yarattığı dalgalar gibi... Bu dalgaların her biri, ayrı bir eş-zaman eğrisini gösteriyor. Bunu, ağacın "x-ekseni" üzerindeki sayılardan görebiliyoruz. Örneğin 2000 sayısına bakacak olursanız, o eliptik eğri üzerindeki her nokta aynı zaman dilimine ait ve günümüzden 2000 milyon (2 milyar) yıl öncesini temsil ediyor.
• Haritadaki sayılar "milyon yıl" cinsinden. Dolayısıyla 3000 sayısı "3000 milyon" ya da "3 milyar" yıl öncesini gösteriyor.
• En dıştaki halka (ya da eş-zaman eğrisi), günümüzü temsil ediyor. Görülebileceği üzere evrim yoluna devam ediyor ve zaman aktıkça, dışarı doğru ilerleyen dalga da genişleyecek ve yeni bir eş-zaman eğrisi yaratacak. Bu zaman eğrisine kadar varlığını koruyamayan dallar kesilecek ve yoluna devam edemeyecek.
• Evrim Ağacı üzerindeki dallanmalar birebir gerçeği yansıtmasa bile (bu kadar detaylı bir haritayı çizmek imkansız olacaktır), evrimsel türleşme ve yok oluş olaylarını harika bir şekilde gösteriyor. Öyle ki, 65 milyon yıl öncesisne ait eş-zaman eğrisini takip edecek olursanız, birçok dalın ani bir şekilde kesildiğini göreceksiniz. Bu, dinozorlarla birlikte tüm türlerin %75'ini kısa bir sürede yok eden göktaşının çarptığı zaman dilimini gösteriyor. Kesilen ve yoluna devam edemeyen dallar, soyu tükenmiş türleri temsil etmektedir.
• Ağacın en dış dalları üzerinde günümüzdeki birçok canlı grubuna yer verilmektedir. İnsanların en sağ alt tarafta, ufacık bir daldan ibaret olduklarına dikkatinizi çekeriz. Var olmuş en yakın akrabalarımız Neandertallerden sadece 250.000 yıl kadar önce ayrıldığımız için dal ayrımının ne kadar küçük olduğuna dikkat ediniz. Yaşayan en yakın kuzenlerimiz şempanzelerle bile olan dal ayrımımız son derece yakın bir geçmişte (6 milyon yıl önce) yaşanmıştır.
• İki türün ortak atasının yaklaşık ne kadar zaman önce yaşadığını bulmak için, o iki türün konumunu en dış halkada tespit ettikten sonra, iki türün de geçmişini dal dal geriye takip etmeniz ve kesiştikleri noktayı bulmanız gerekmektedir. Örneğin timsahlar ile kurbağaların ortak atasına bakacak olursanız, bu ortak atanın kabaca 360 milyon yıl önce yaşadığını görebilirsiniz. Gerçekten de, örneğin Avrupa kurbağası Rana temporaria ile Amerikan timsahı Crocodylus acutus türlerinin ortak atası 355.7 milyon yıl kadar önce yaşamıştır! Bir diğer örnek olarak, insan ile çam ağacının (bir çeşit kozalaklı bitki) ortak atasına bakabilirsiniz. Ağacın dallarını bu iki türden geriye doğru takip edecek olursanız, ikisinin kabaca 1.6 milyar yıl öncesinde kesiştiğini göreceksiniz. Gerçekten de, Homo sapiens türü ile Nymphoides cinsi çam ağaçlarının ortak atası 1513.9 milyon yıl önce (yaklaşık 1.5 milyar yıl önce) yaşamıştır! 
• Görebileceğiniz gibi, söz konusu eş-zaman eğrilerinin bazıları, jeolojik tarihin özel olaylarını göstermektedir. Örneğin 2.4 milyar yıl önce yaşanan Büyük Oksidizasyon Olayı, atmosferdeki oksijen oranlarının %1-2 dolaylarından %30'un üzerine çıkmasına neden olan ve oksijenli solunum yapan canlıların evrimini mümkün kılan olaydır.
• Ağaç üzerindeki dallar türlerin gerçek sayılarını yansıtmamaktadır. Dünya'daki bakteri türlerinin sayısı, tüm ökaryotların sayısından 6-7 kat daha fazla olduğu düşünülmektedir. Ağaçta ise prokaryotlar (bakteri ve arkeler) çok daha az sayıda gözükmektedir.

Bu harika ağacı dev boyda indirmek için görselin üzerine tıklayıp, açılan fotoğrafa sağ tuşla tıklayıp, kaydet seçeneğini seçebilirsiniz.

Umarız herkese faydalı olur!

Teşekkür: Bu görselin hazırlanmasını mümkün kılan Onur Yıldırım'a teşekkür ederiz.