Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Uzak Galaksilerdeki Karanlık Madde Kayıp

Uzak Galaksilerdeki Karanlık Madde Kayıp
3 dakika
8
  • Özgün
Tüm Reklamları Kapat

1930'lu yıllarda varlığına dair deliller ortaya çıktıktan sonra, 1970'lerde galaksilerin dönme hareketlerinin de incelenmesiyle, karanlık maddenin varlığı benimsenmeye başladı. Bugün, bir galaksideki karanlık madde miktarını ölçebilmek adına, o galaksinin dönme eğrisini inceliyoruz. Böylelikle karanlık maddeyi doğrudan göremesek de, dolaylı yoldan orada olduğunu ve ne kadar olduğunu, galaksinin neresinde toplandığını bilebiliyoruz (bkz. Karanlık Madde Nedir?).

Günümüzde galaksilerin oluşumu ve evrimi oldukça iyi anlaşılmış bir konu olmasına karşın, detaylarda hala bazı bilmediklerimiz bulunuyor. Astronomların, uzak galaksiler üzerinde yaptıkları inceleme, onların yakın olanlara göre ilginç bir şekilde daha az karanlık madde içerdiğini gösteriyor.

Tüm Reklamları Kapat

Teorik modeller galaksilerin, karanlık madde haloları içerisinde oluştuğunu ve çekimin etkisiyle kararlı hale geldiğini gösteriyor. Karanlık madde halosu içerisinde yer alan gaz (ki bu çoğunlukla hidrojendir) çöktükçe, karanlık maddeden ayrışmaya başlıyor. Eğer bu süreç esnasında gaz, onu dağıtacak herhangi şiddetli bir etkileşim yaşamazsa, sonunda yıldızların oluşabileceği diski oluşturuyor.

Gaz, karanlık maddeye göre çevresiyle çok daha güçlü bir biçimde etkileştiğinden ötürü, çok daha hızlı enerji kaybeder. Bu sebeple şu anda gördüğümüz büyük kütleli galaksilerin oluştuğu dönümde (yaklaşık 10 milyar yıl önce), yıldızların ve gazın, karanlık maddeye göre daha çok yoğunlaşmış olduğu düşünülüyordu.

Tüm Reklamları Kapat

Bunun bir sonucu olarak, uzak galaksilerin iç diskleri, yakındakilere göre daha fazla yıldız ve gaz barındırmalıdır. Fakat, uzak galaksilerin iç disklerindeki karanlık madde, yıldız ve gazın dağılımıyla ilgili bazı gözlemsel kısıtlamalar bulunuyor.

Genzel ve diğerleri tarafından yapılan çalışmadaki galaksiler iki sebepten dolayı oldukça idealler. İlki; yılda 50-200 Güneş kütlesinde yıldız oluşum oranı gösteriyorlar. Bu da, bu dönemdeki yıldız oluşumu gösteren bir galaksi için oldukça tipik bir oran, yani galaksi herhangi istisnai bir durum sergilemiyor. İkincisi ise; galaksi içerisinde yer alan yıldızların toplam kütlesi, bizim galaksimiz Samanyolununki ile neredeyse aynı (biraz daha fazla).

Galaksilerin dönme eğrilerinden bildiğimiz üzere, galaksi merkezinden uzaklaştıkça, dönme eğrisi düz bir seyir gösteriyor. Çünkü galaksilerin dış diskine doğru ilerledikçe, karanlık madde miktarı baskın bir hale gelmeye başlıyor (bkz. Kozmoloji: Galaksi Dönme Eğrisi).

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Bu duruma zıt olarak Genzel ve çalışma arkadaşları, çalıştıkları uzak galaksilerin dönme eğrisinin, zirve yaptıktan sonra keskin bir düşüş izlediğini gösterdiler. Bu da, bu galaksilerde yer alan karanlık madde miktarının oldukça göz ardı edilebilir düzeyde kaldığına işaret ediyor. Merkez bölgeleri yıldızlar ve gazlar tarafından işgal edilmiş durumda ve karanlık maddeye oldukça az yer kalmış.

Makalenin yazarları bu sonuçlar için iki olası durum öneriyorlar. İlki; galaksilerin erken dönemlerde gazca zengin, intergalaktik ortamdan sürekli bir şekilde üzerlerine gaz akışı sağladığı biliniyor. Bu gaz akışı yerini, kozmik ağları oluşturan, evrenin büyük ölçek yapılarının ana parçalarından biri olan, ince filamentlere bırakıyor. Karanlık madde halosunun içerisine bir kez girdi mi, gaz hızlıca açısal momentum kaybederek, galaksinin merkez bölgelerinde yığılmaya başlıyor. Bu gaz yıldızlar için gerekli yakıtı sağladığından dolayı, gaz ve bundan oluşan yıldızlar, merkez bölgelerinde yoğunlaşmış oluyor. İkincisi ise, karanlık madde halolarının dönemde hızlıca büyümeleri gerektiğinden dolayı, bir denge haline ulaşamamış olmaları olabilir. Bu sebeple düşük karanlık madde yoğunluğuna sahip bölgeler, yerel evrende gördüğümüz karanlık madde halosu yapılarını oluşturmak için yeterli imkanı sağlayamamış olabilir.


Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Referanslar

1. Swinbank, M. (2017). Distant galaxies lack dark matter. Nature, 543(August), 318–319. https://doi.org/10.1039/nrurol.2016.34

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
0
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 0
  • Tebrikler! 0
  • Bilim Budur! 0
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 0
  • Güldürdü 0
  • İnanılmaz 0
  • Umut Verici! 0
  • Merak Uyandırıcı! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 27/09/2023 10:56:47 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12979

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hidrotermal Baca
Etik
Basınç
Bilgisayar
Beyin
İngiltere
Homo Sapiens
Işık Hızı
Kan
Etimoloji
Maskeler
Fosil
Yağ
Deniz
Ara Geçiş Türleri
Sosyal Medya
Yılan
Kara Delik
Doğal Seçilim
Araştırmacılar
Sars-Cov-2 (Covid19 Koronavirüs Salgını)
Ölçüm
Deizm
Karanlık Enerji
Balık
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Gönder
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Evrim Ağacı'na Destek Ol
Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katmak için hemen buraya tıklayın.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
EA Akademi
Evrim Ağacı Akademi (ya da kısaca EA Akademi), 2010 yılından beri ürettiğimiz makalelerden oluşan ve kendi kendinizi bilimin çeşitli dallarında eğitebileceğiniz bir çevirim içi eğitim girişimi! Evrim Ağacı Akademi'yi buraya tıklayarak görebilirsiniz. Daha fazla bilgi için buraya tıklayın.
Etkinlik & İlan
Bilim ile ilgili bir etkinlik mi düzenliyorsunuz? Yoksa bilim insanlarını veya bilimseverleri ilgilendiren bir iş, staj, çalıştay, makale çağrısı vb. bir duyurunuz mu var? Etkinlik & İlan Platformumuzda paylaşın, milyonlarca bilimsevere ulaşsın.
Youtube
Plastik Problemimizi Bakterilerle Çözebilir miyiz?
Plastik Problemimizi Bakterilerle Çözebilir miyiz?
Büyük Deprem Nerede, Ne Zaman ve Ne Büyüklükte Olacak? | Deprem Tahmini!
Büyük Deprem Nerede, Ne Zaman ve Ne Büyüklükte Olacak? | Deprem Tahmini!
Uzaydan Bırakılan Çubuklarla Deprem Yaratma Projesi Gerçek mi? | Kinetik Bombardıman
Uzaydan Bırakılan Çubuklarla Deprem Yaratma Projesi Gerçek mi? | Kinetik Bombardıman
Kime Göre
Kime Göre "Deli"? Şeytanlardan Tımarhanelere Akıl Hastalıkları...
Karadelikler Hakkında YANLIŞ Bildiğiniz Her Şey! | Prof. Dr. Bayram Tekin (ODTÜ) (KISIM 1)
Karadelikler Hakkında YANLIŞ Bildiğiniz Her Şey! | Prof. Dr. Bayram Tekin (ODTÜ) (KISIM 1)
Podcast
Evrim Ağacı'nın birçok içeriğinin profesyonel ses sanatçıları tarafından seslendirildiğini biliyor muydunuz? Bunların hepsini Podcast Platformumuzda dinleyebilirsiniz. Ayrıca Spotify, iTunes, Google Podcast ve YouTube bağlantılarını da bir arada bulabilirsiniz.
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ö. Kayalı. Uzak Galaksilerdeki Karanlık Madde Kayıp. (12 Mayıs 2021). Alındığı Tarih: 27 Eylül 2023. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12979
Kayalı, Ö. (2021, May 12). Uzak Galaksilerdeki Karanlık Madde Kayıp. Evrim Ağacı. Retrieved September 27, 2023. from https://evrimagaci.org/s/12979
Ö. Kayalı. “Uzak Galaksilerdeki Karanlık Madde Kayıp.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, 12 May. 2021, https://evrimagaci.org/s/12979.
Kayalı, Ögetay. “Uzak Galaksilerdeki Karanlık Madde Kayıp.” Edited by Ögetay Kayalı. Evrim Ağacı, May 12, 2021. https://evrimagaci.org/s/12979.
Geri Bildirim Gönder
ve seni takip ediyor
Evrim Ağacı Uygulamasını
İndir
Chromium Tabanlı Mobil Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
İlk birkaç girişinizde zaten tarayıcınız size uygulamamızı indirmeyi önerecek. Önerideki tuşa tıklayarak uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu öneriyi, yukarıdaki videoda görebilirsiniz. Eğer bu öneri artık gözükmüyorsa, Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Chromium Tabanlı Masaüstü Tarayıcılar (Chrome, Edge, Brave vb.)
Yeni uygulamamızı kurmak için tarayıcı çubuğundaki kurulum tuşuna tıklayın. "Yükle" (Install) tuşuna basarak kurulumu tamamlayın. Dilerseniz, Evrim Ağacı İleri Web Uygulaması'nı görev çubuğunuza sabitleyin. Uygulama logosuna sağ tıklayıp, "Görev Çubuğuna Sabitle" seçeneğine tıklayabilirsiniz. Eğer bu seçenek gözükmüyorsa, tarayıcının Ayarlar/Seçenekler (⋮) ikonuna tıklayıp, Uygulamayı Yükle seçeneğini kullanabilirsiniz.
Safari Mobil Uygulama
Sırasıyla Paylaş -> Ana Ekrana Ekle -> Ekle tuşlarına basarak yeni mobil uygulamamızı kurabilirsiniz. Bu basamakları görmek için yukarıdaki videoyu izleyebilirsiniz.

Daha fazla bilgi almak için tıklayın

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close