Deney bilimsel gerçekleri doğrulamak, ispatlamak için tamamen belirlenebilen koşullar altında gerçekleşir. Örneğin yerçekimi ile ilgili bir deney, yapıldığı yere göre anlam kazanacaktır. Dünyada ve belirli atmasfer basıncında, kütle çekim gücüne bağlı olarak deneyin vereceği sonuçla, ay yüzeyinde yapılacak bir deneyin vereceği sonuç aynı olmayacaktır. Her iki deneye de "yerçekimi deneyi" adı verilseydi, bu birbiriyle çelişen iki sonuç ortaya çıkacaktır ki bu da zaten bilimsel ispata aykırı bir durumdur. Bu nedenle bir deneyden söz edilebilmesi için, deneyin sonucuna etki edecek tüm bileşenler ve etkileri belirlenmelidir. Tarih söz konusu olduğunda ise, bu bahsettiğimiz mümkün değildir. Tarihsel bir olayı deney konusu yapabilmek için, o anki tüm koşulları eksiksiz ve fazlasız yaratmak gerekir. Tüm koşulları, hava, coğrafi koşul, sosyal koşullar, genetik koşullar, ekonomik koşullar vs... Tarihsel süreç içinde zaten bunların çoğu değişmiştir ve söz konusu zaman için tam olarak bunları kestirmek ve yeniden canlandırmak mümkün değildir. Canlandırıldığı düşünülse bile, fiziksel tüm koşulları kast ediyorum, insan faktörü olarak günümüzdeki insan kullanılacağı için yine yapılacak şeyin deney olmasının önüne geçilecektir.
Gözlem ise olay sırasında yine etkileyen koşulların da belirtilmesi ile bilimsel ölçümlerle verilerin elde edilmesidir. Tarihsel olaylar sırasında bunu yapan insanlar olduysa bu gözlem olabilir ama günümüz gözlemi değil o dönemin gözlemi olabilir. Örneğin Hezarfen'in gezi notları birer tarihsel gözlemdir, ama siz aynı yerleri gezip notlar tutsanız bugünün bir gözlemini yapmış olabilirsiniz, tarihi bir gözlem yapma şansınız o tarihe gidemeyeceğiniz için olanaklı değildir. [1]
Kaynaklar
- TDK. Tdk Sözlük. Alındığı Tarih: 4 Ağustos 2023. Alındığı Yer: TDK Sözlük | Arşiv Bağlantısı
