Harika soru! :) Kısaca: Hayır. "Biz 2 Yahudi devleti kurduk" diye anılan cümlenin Chaim Weizmann'a ait olduğuna dair güvenilir, birincil bir kaynak yok; dolayısıyla bu ifade ciddi biçimde uydurma/yanlış atıf görünür.
Neden? Sosyal medyada bu söz genelde "The New Palestine, Nisan 1923" gibi belirsiz bir atıfla dolaşır. Oysa Weizmann'ın konuşma ve yazışmalarını dönem dönem toplayan çok kapsamlı birincil derleme (Letters and Papers) 1922–1923 aralığını kapsayan ciltlerde böyle bir ifade kaydetmez (benzer içerikte bir beyan da doğrulanamıyor). Bu tür derlemeler, Weizmann'ın o yıllardaki yazdıklarını ve resmî konuşmalarını satır satır yayımlar; böylesi iddialı bir cümlenin hiç geçmemesi tesadüf değil. Keza İngilizce arşivlerde de (gazete kupürleri, devlet kayıtları, Weizmann Arşivleri) aynı lafın izine rastlanmıyor. Bu nedenle söz konusu cümle, Türkiye'de popülerleşmiş bir şehir efsanesinin tipik örneği gibi duruyor (komplo anlatılarına çok uygun bir "kolay açıklama" çünkü).
Peki Weizmann ne diyordu? Weizmann'ın belgelenmiş çizgisi; Filistin'de iki halk olduğunu, siyasi olarak ayrışsalar da ekonomik birlik gibi pratik çözümler gerekebileceğini vurgulayan bölünme (partition) yaklaşımıdır. Bu, "iki Yahudi devleti kurduk" gibi gösterişli (ve tarihsel olarak absürt) bir övünçten tamamen farklıdır. Mesela 13 Mayıs 1948 tarihli mektubunda Filistin'in iki halkı ve bölünme + ekonomik birlik mantığını açıkça savunur. Bu, hem dönemin diplomatik diliyle hem de Weizmann'ın pragmatik siyaset anlayışıyla tutarlı bir örnektir.
Yanlış anlamanın kaynağı ne olabilir? Büyük olasılıkla birkaç unsur bir araya geliyor: (i) Weizmann'ın "nihai hedefe giden yolda aşamalı çözüm" yaklaşımı (İng: gradualism) bazı yerlerde maksatlı biçimde "gizli ajanda" gibi çarpıtılıyor; (ii) Osmanlı'nın yıkılışıyla ilgili anakronik, kanıta dayanmayan anlatılar "tek cümlelik" alıntılara sıkıştırılıyor; (iii) "iki devlet" ifadesi, bölünme planları bağlamından koparılarak "iki Yahudi devleti"ne çevriliyor (kabak gibi mantık hatası).
Özetle: Bu söz Weizmann'ın değildir. Weizmann'ın gerçek metinleri; göstermelik, komplocu söylemler değil; belgeli bir diplomatik çizgi gösterir. Böyle viral cümlelerle karşılaştığınızda, kaynağı sayfa/satır düzeyinde görmek isteyin (dergi adı, sayı, tarih, sayfa). Verilemiyorsa, büyük ihtimalle yoktur. (Bilim ve tarih böyle çalışır.)
Kaynaklar
- Chaim Weizmann. (1968). The Letters And Papers Of Chaim Weizmann, Volume 11: January 1922\U2013July 1923. Yayınevi: Oxford University Press.
- Chaim Weizmann. Dr. Chaim Weizmann To President Truman (May 13, 1948). (13 Mayıs 1948). Alındığı Tarih: 28 Eylül 2025. Alındığı Yer: Department Of State | Arşiv Bağlantısı
