Bitkilerin sinir sistemleri yok. Yani hayvanlarda olduğu gibi nöron, aksiyon potansiyeli tipik beyin hücreleri vs bulunmuyor. Ama bitkiler çevrelerini algılayıp, kimlerden bilgi alıp kimlere kaynak sağlayıp kimden uzak duracaklarını “karar verme” benzeri davranışlarla düzenleyebiliyorlar :). Burada bitkilerin “düşünebildiği” fikri doğrudan sinir sistemi veya beyin varlığı üzerinden insanlardaki düşünme biçimiyle aynı şeyi kastetmiyoruz.
O zaman nasıl ''karar veriyorlar''?
Kimyasal sinyaller ilk önemli bileşenimiz. Uçucu organik bileşikler, kök salgıları yoluyla birbirleriyle ve çevreyle iletişim kurabilir, değişen duruma tepki verebilir. Bir de Mikoriza (mycorrhizal) mantarlarla kurdukları simbiyotik ağlarla su ve besin aktarımı gibi kaynak alışverişi yapıyorlar. Bu ağlar aynı zamanda bitkilerin birbirlerine dolaylı etkide bulunmasını sağlıyor.“kesilen ağaçlara besin gönderme” gibi ifadeler genellikle mikorizal ağlar (common mycorrhizal networks, CMNs) vasıtasıyla oluyor.
Örneğin bazı ağaç türlerinde özellikle ormanlarda yer altı mikorizal mantar ağları aracılığıyla birbirleriyle su, azot ve karbon gibi kaynakları paylaşabildiği ortaya konmuştur. Bu sistemler, "Wood Wide Web" adıyla anılmakta ve yaşlı ağaçların genç fidanlara kaynak göndererek onların hayatta kalmasına yardımcı olduğu hatta kesilen veya zarar gören ağaçlara dahi bir süre daha besin sağlandığı gözlemlenmiştir. Ama bu tür destek mekanizmalarının hangi koşullarda, ne kadar süreyle ve hangi türler arasında işlediği hala araştırılıyor.
Sonuç olarak tüm bu bulgular, bitkilerin durağan - tepkisiz canlılar olmadığını, çevreleriyle sürekli bilgi alışverişi içinde olduklarını ve bu bilgilere göre davranışlarını uyarlayabildiklerini göstermektedir. Ama yine de, bu karmaşık davranışlar “düşünmek” ya da “bilinç” olarak adlandırılmamalı çünkü bitkilerde beyin, sinir hücresi veya merkezi sinir sistemi bulunmadığını belirtmiştik. Dolayısıyla “bitkiler düşünüyor” demek bilimsel anlamda doğru değil, ancak bu organizmaların çevresel koşullara oldukça duyarlı ve uyumlu canlılar olduğu, hatta iş birliği, savunma, kaynak paylaşımı gibi birçok özelliği gerçekleştirdiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır.
Kaynaklar
- M. L. Biedrzycki, et al. (2014). Root Exudates Mediate Kin Recognition In Plants. Communicative & Integrative Biology, sf: 28. doi: 10.4161/cib.3.1.10118. | Arşiv Bağlantısı
- M. L. Biedrzycki, et al. (2010). Root Exudates Mediate Kin Recognition In Plants. Communicative & integrative biology. doi: 10.4161/cib.3.1.10118. | Arşiv Bağlantısı
- O. Ferlian, et al. (2018). Mycorrhiza In Tree Diversity–Ecosystem Function Relationships: Conceptual Framework And Experimental Implementation. Ecosphere (Washington, D.C), sf: e02226. doi: 10.1002/ecs2.2226. | Arşiv Bağlantısı
