Mercekli Teleskop (Refraktör) ve Özellikleri

Mercekli teleskop (ya da refraktör teleskop),aslında teleskopdenildiğinde akılda ilk canlanan teleskop türüdür. Teleskop denilince bir alışkanlık olarak akla ilk gelen genelde üç ayak üzerinde duran, arkasından gözümüzle baktığımız uzun ince bir tüp ya da gözlemevlerinde yer alan etrafında ne olduğuna anlam veremediğimiz bir sürü ekipmanla donatılmış aygıtlar geliyor. Halbuki birçok türü bulunmaktadır. Mercekli teleskop bunlardan biridir.

Mercekli Teleskop (Refraktör) Nedir?

Mercekli teleskoplar (refraktör teleskoplar), adını da aldığı üzere optik sisteminde mercek kullanan teleskoplardır. Bu size tuhaf gelebilir, fakat mercek kullanmayan, aynalı teleskoplar da bulunur. Hatta gözlemevlerinde devasa teleskopların hepsi aynalı teleskoplardır. Mercekli teleskoplar ise günümüzde genellikle amatör astronomlar tarafından tercih edilir.

Mercekli teleskopların önünde, ışığı toplayan optik bir mercektir. Bu ışığı teleskop tüpünün arkasındaki başka bir merceğe odaklar ve buradan da görüntü göze iletilir. Bu sistemde görüntü ters oluştuğu için, görüntüyü düzeltmek adınadiagonal ayna kullanılır. Zaten kullanılmadığı durumda, teleskop yeterince yukarıya bakıyorsa, yere yatıp gözlem yapmanız gerekir çünkü çıkış noktası yere doğrudur.

Öndeki mercek ışığı kırarak odaklığı için kırıcı (refraktör) olarak da adlandırılır, fakat Türkçede genellikle mercekli teleskop denilmektedir. Aynalı teleskoplarda ise ayna ışığı yansıtır, dolayısıyla yansıtıcı (reflektör) olarak bilinir. Fakat yine Türkçede aynalı teleskop denilmektedir.

Mercekli teleskopların sorunları aynalıya göre oldukça fazladır. Her ne kadar satılan en ucuz teleskoplar mercekli teleskoplar olsa da aslında maliyet açısından aynalılar daha ucuzdur. Lakin algı olarak teleskop denilince akla mercekli teleskop geldiğinden, "oyuncak" olarak adlandırdığımız maalesef birçok teleskop mercekli teleskoptur. Çok ucuz olduklarından mercek kalitesi de çok düşüktür, bu nedenle heves kırmaktan başka bir işe yaramazlar.

Kaliteli bir mercekli teleskobun fiyatı çok yüksektir. Çünkü optiklerdeki kusurları gidermek, maliyeti artırmaktadır.

Avantajlar ve Dezavantajlar

Avantajlar

• Ayarlama gerektirmez
• Tozlanmaya dayanıklı
• Kaplamaya ihtiyaç duymaz

Dezavantajlar

• Renk sapıncı (chromatic aberration)
• Düşük mercek çapı
• Yüksek fiyat

Renk Sapıncı (Chromatic Aberration)

Mercekli teleskoplarda ışık kırılarak ilerlediği için, ışığın doğasından dolayı farklı dalga boylarına sahip ışıklar farklı açılarla kırılırlar. Dolayısıyla kırmızı ışığın odaklandığı nokta ile mavi ışığın odaklandığı nokta farklı olmaktadır. Bu da görüntüde, örneğin Ay' baktığınızda, Ay'ın bir tarafında mavi hale, öbür tarafında kırmızı hale görmenize neden olur.

Bu problemi düzeltmek için çeşitli sistemler geliştirilmiştir, fakat bunların en iyi performans verenlerinin maliyeti oldukça yüksektir.

Düşük Mercek Çapı

Teleskoplarda en önemli unsur ışığı toplayan optiğin çapıdır. Çünkü bu ne kadar büyük olursa o kadar çok ışık toplanır, yani o kadar sönük gök cisimleri gözlenebilir. Aynalı teleskoplarda çapı artırdıkça elbette maliyet artar, fakat mercekli teleskoplarda bu çok daha fazla artar. Bu nedenle mercek çapı çok büyük teleskoplarda bulmak neredeyse imkansızdır

Yüksek Fiyat

Bahsettiğimiz nedenlerden ötürü, kaliteli bir mercekli teleskop için, eş değeri aynalı teleskoba göre çok daha yüksek fiyatlar ödemeniz gerekir.

Ayarlama Gerektirmez

Optik sistemler tamamen kullanıma hazır olarak üretilir. Teleskop bir bütün halindedir ve sizin bir şey yapmanız gerekmeniz. Örneğin aynalı teleskoplarda kolimasyon ayarıyla uğraşırsınız, fakat merceklilerde böyle bir problem yoktur.

Tozlanmaya Dayanıklıdır

Aynalı sistemler açık sistemler olduğundan dolayı içlerine zamanla toz dolar ve temizlenmesi gerekir. Teleskopların optiklerini ne yazık ki masa temizler gibi temizleyemezsiniz. Optiğe zarar vermemek gerekir. Genellikle kuvvetlice üfleyen bir cihazla (fön makinesi gibi) tozlardan arındırılır.

Kaplamaya İhtiyaç Duymaz

Aynalı teleskopların kaplamaları zamanla zarar görerek teleskobun performansını düşürür. Bu nedenle aynaların sökülüp, yeniden kaplatılması gerekir. Fakat merceklilerde böyle bir ihtiyaç yoktur.

Sonuç

Bahsettiklerimizin, bir fiyat/performans karşılaştırması olduğuna lütfen dikkat ediniz. Çok kaliteli mercekli teleskoplarla şahane çalışmalar yapılmaktadır. Örneğin Takahashi FSQ-106EDX4 modeli bu konuda oldukça bilinir ve gerçekten yüksek kalite fotoğraflar elde edilmektedir. Yalnız fiyatının 6000 dolar olduğunu belirtmek gerek. Buna yakın görüntüler elde etmek için alacağınız bir aynalı teleskop çok daha düşük maliyetli olacaktır.

Aynı zamanda büyük gözlemevlerindeki 10 metrelik boyutlara ulaşan hatta günümüzde bu değerleri bile aşan teleskoplar aynalı teleskoplardır. Bunun nedeni bahsettiğimiz birçok neden olduğu kadar burada bahsetmediğimiz diğer nedenlere de dayanır. Örneğin devasa büyüklükteki aynalı bir teleskop yapmak için tek parça dev aynanız olması şart değildir. Bunu altıgen aynalara bölerek, birçok parçadan oluşan tek bir ayna haline getirebilirsiniz. Aynı zamanda bu parçaları hareket ettirme şansına da sahip olursunuz.

Eğer teleskop almayı düşünüyorsanız, tüm teleskopların anlatımlarını içeren yazımıza göz atmanızı öneriyoruz.

Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Referanslar
1. Astronz, <https://www.astronz.nz/shop/custom.aspx/guide-to-buying-a-telescope/13/>