Gökyüzündeki Parlak Yıldız Nedir? En Parlak 25 Gök Cismi

Gökyüzüne bakan herkesin ilk fark ettiği şeylerden biridir bu parlak yıldız. Çünkü baktığınız zaman diğerlerine kıyasla belirgin bir şekilde daha parlak görünür. Bu nedenle halk arasındaki genel bir yaygın kanıdan dolayı, birçok kişi onun kutup yıldızı (Polaris) olduğunu düşünür.

Fakat aslında kutup yıldızı oldukça sönük bir yıldızdır, hatta metropoller gibi ışık kirliliğinin aşırı olduğu yerlerde onu görmek neredeyse imkansızdır.

Gökyüzünde gördüğünüz bu parlak yıldız ise aslında muhtemelen bir yıldız değil, bir gezegendir. Pek muhtemelen de ya Venüs ya da Jüpiter'dir. Muhtemelen diyoruz, çünkü tam olarak ayırt etmek için ufak ayrımlara dikkat etmemiz gerek. Bunu anlayabilmek için de birkaç ufak şey bilmemiz gerekiyor. Bunları bir kere öğrendiğinizde gökyüzündeki parlak yıldızın ne olduğunu kolaylıkla anlayabilirsiniz.

Gökyüzünde gördüğünüz parlak yıldız, muhtemelen bir yıldız değil, Venüs ya da Jüpiter'dir.

Gökyüzündeki Parlak Yıldızlar ve Diğer Parlak Gök Cisimleri

Güneş ve Ay'ı hepimiz çocukluğumuzdan itibaren rahatlıkla tanıyabildiğimiz için bunları liste dışı bırakacak olursak, gökyüzündeki en parlak yıldız ve en parlak diğer gök cisimlerinin sıralaması şu şekildedir.

Parlaklıklar

Bu noktada yıldızların parlaklıkları ile ilgili kısa birkaç noktaya dikkat çekmek gerek. Eğer listeye bakacak olursanız görünür parlaklık sıralamasının negatiften, pozitife gittiğini göreceksiniz. Yani sayı değeri daha düşük olanlar, aslında daha parlaklar. Bu biz astronomların, kadir değerini tanımlayış biçiminden kaynaklanan bir durum (bkz. Yıldızların parlaklıkları: Görünür parlaklık ve salt parlaklık).

Eğer listedeki yıldızların teknik isimlerine dikkatlice göz gezdirecek olursanız çoğunun α harfi ile başladığını göreceksiniz. Alfa (α) harfi, Yunan alfabesinin ilk harfi olduğundan dolayı, o takım yıldızın en parlak yıldızına bu harf verilir. Örneğin Betelgeuse (α Orionis), Orion takım yıldızının en parlak üyesidir.

Bir diğer dikkat çekici nokta, bu parlaklıkların bazılarının bir minimum bir de maksimum değeri olması. Bu durum bazı yıldızların değişen yıldızlar dediğimiz sınıfa ait olmasından kaynaklanır. Gerek bir çiftli yıldız sisteminin birbirini örtmesi durumunda parlaklığın değişmesi, gerekse astrofiziksel süreçlerden dolayı yıldızın periyodik olarak şişip büzüşmesinden kaynaklanır.

Gezegenlerin Parlaklık Değişimleri

Gezegenlerde ise durum biraz daha farklıdır. Hem Dünya'nın hem de diğer gezegenlerin yörünge hareketlerinden dolayı zaman zaman birbirimize daha yakın, zaman zamansa daha uzak oluruz. Görünür parlaklık dediğimiz kavram, cismin kendi parlaklığını değil, bizim onu gördüğümüz parlaklığı ifade eder ve aradaki mesafeyle değişir. Kısaca bir ışığa yakından bakmakla, uzaktan bakmak arasındaki fark gibidir bu durum. Işık aslında aynı ışıktır, fakat siz parlaklığını farklı algılarsınız. Bu nedenle gezegenlerin yakınlaşıp uzaklaşmasıyla, gökyüzündeki parlaklıkları da zamanla değişir.

Hatta iç gezegenlerde tıpkı Ay'da olduğu gibi evreler görünür. Yani gezegenin tamamı sürekli aydınlık değildir. Haliyle gezegenin ne kadar aydınlık kısmını gördüğümüz de bu görünür parlaklığı belirler. Özetle gezegenlerin parlaklık değişimi, yörünge konumlarıyla ilişkilidir.

Gökyüzündeki Parlak Yıldız (ya da Gök Cismi) Hangisi?

Ufak bir takım bilgilerle donandıktan sonra, artık gökyüzünde neyin ne olduğunu anlamaya daha yakınız. Listeden açıkça belli ki gökyüzünde görülen en parlak yıldız algısını oluşturanlar aslında gezegenler. Özellikle Jüpiter ve Venüs, çünkü bunlar yılın çoğu döneminde oldukça parlaklar. Mars ve Merkür de onları takip etse de onların minimum parlaklıklarının oldukça düşük olduğunu yani yıl boyu aslında her zaman o kadar da parlak olmadıklarını görüyoruz.

Hangi Gezegen Olduğu Nasıl Anlaşılır?

Burada önemli bir tüyo vereceğiz, bu da Dünya ile Güneş arasında kalan Merkür ve Venüs ile alakalı. Gökyüzündeki konumlarına baktığınız zaman Merkür ve Venüs hiçbir zaman Güneş'ten belirli bir uzaklıktan daha ileride bulunamaz. Yani Güneş'ten belirli bir uzaklığı kadar olan bölgeye hapsedilmiş durumdadırlar. Fakat Dünya'dan sonra gelen gezegenler için, yani Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün için bu durum böyle değildir. Onlar Güneş'in tam aksi doğrultusunda bile olabilirler.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Merkür ve Venüs, yalnızca gün doğumu ve gün batımı sırasında görünür.

Yukarıdaki görselde turuncu ile Merkür'ün, kırmızı ile Venüs'ün, mavi kesikli çizgi ile Mars'ın yörüngesi üzerinde nerelerde görünebileceğini görebilirsiniz. Merkür çok dar bir aralıkta görülebilirken, Venüs biraz daha geniş bir aralıkta görülebiliyor. Fakat Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün laf yerindeyse arkamıza dolanabildiklerinden ötürü, gökyüzünde çok daha geniş bir alanda bulunabiliyorlar.

Çoban Yıldızı Olarak Venüs

Dolayısıyla eğer güneş battıktan sonra görülen parlak bir yıldız gözünüze çarpıyorsa ya da gün doğumu sırasında görülen parlak yıldız gözünüze çarpıyorsa bu pek muhtemelen çoban yıldızı olarak anılan Venüs'tür. Çünkü Güneş'e yakın bir konumda bulunur ve Merkür'den daha parlaktır. Zaten Venüs, başlı başına oldukça parlaktır.

Çoban yıldızı olarak bilinen çok parlak gök cismi aslında Venüs'tür.

Jüpiter de bir o kadar parlak olsa da genellikle geceleri gökyüzünde kendini belli eder. Çok daha rahat dolaşabileceği büyük bir alana sahip olduğu için, onu ufka yakın bir yerlerde gün doğumu ve batımı sırasında görme ihtimalimiz, Venüs'e göre daha düşüktür. Zaten genellikle gün batım ve doğumu dikkatimizi çektiğinden ve kafamızı genelde ufka doğrulttuğumuzdan, daha sıklıkla Venüs'ü görmeye eğilimliyizdir.

Ne Gördüğümüzden Nasıl Emin Olacağız?

Elbette profesyonel bir astronom veya artık gökyüzünü tanıyan bir amatör astronom neyi gördüğünü rahatlıkla tanıyabilir. Fakat eğer bu konuda bir deneyiminiz yoksa emin olamamanız kadar doğal bir durum da yoktur. Bu noktada yardımımıza uygulamalar yetişiyor. Bu uygulamaları amatör veya profesyonel herkes, bir noktada kullanılır ve kullanmalıdır. En nihayetinde bütün gökyüzünü kafamızda simüle etme şansımız henüz yok!

Cep telefonu uygulaması veya masaüstü uygulaması olarak tercih edilebilecek en iyi ve bedava gökyüzü simülasyonlarından biri Stellarium adlı programdır. Burada tek yapmanız gereken konumunuzu söylemek ve tarih ile saati girmektir. Ardından size gökyüzünün o an nasıl olduğunu canlı bir şekilde gösterecektir. Eğer baktığınız yönü bilmiyorsanız bir pusula uygulaması aracılığıyla yönünüzü bulduktan sonra, programdan bakarak nerede neyin olduğunu detaylıca görebilirsiniz.

Bir diğer mobil uygulama SkyView'dir. Bu Stellarium'a göre yeni başlayanlara biraz daha pratik gelebilir. Telefonu gökyüzüne çevirdiğinizde, tuttuğunuz yönde neler olduğunu size gösterecektir. Fakat olası kalibrasyon hatalarına dikkat etmenizi öneriyoruz.

Bazı Parlak Yıldızlar ve Gökyüzündeki Konumları

Gökyüzünde görülen parlak yıldızları tanımaya çalışırken bir altın kurala dikkat etmek gerekiyor. Bu da her yıldızın yılın her döneminde görülemediğidir. Orion takım yıldızı (soldaki fotoğraf) kış aylarının habercisi olup kışın gözlenirken, yaz üçgeni adını verdiğimiz Vega, Deneb ve Altair yıldızlarından oluşan dev üçgen ise yazın görülüyor.

Yukarıdaki görselde Orion takım yıldızının kemerindeki Alnilam, Alnitak ve Mintaka'yı gökyüzünde rahatlıkla tanıyabilirsiniz. Bunların Orion'un kemerini oluşturan üç tane yan yana dizili yıldızdır. Altındaki parlak yıldız da Rigel'dir. Hemen solunda (fotoğrafın orta altında) görülen çok parlak yıldız ise Sirius'tur. Orion kemerinin üstünde kalan kırmızı yıldız ise Betelgeuse'dür. Sağ tarafındaki parlak kırmızı yıldız ise Aldebaran'dır.

Elbette buradaki anlatımda dikkat etmeniz gereken şey şudur, burada sağında solunda kavramı biz astronomların pek kullandığı bir tabir değil. Aslında bu fotoğraf özelinde konuşuyorduk. Çünkü Dünya kendi ekseni etrafında döndükçe, bu yıldızlar da o eksen etrafında dönerler. Yani hep aynı şekilde görmez, bazen daha yatık bir durumda görebilirsiniz. Bu nedenle birbirlerine göre referans almanız size yardımcı olacaktır. Örneğin Orion'un kemerinin çizdiği doğrudan faydalanabilirsiniz.

Yukarıdaki görselde ise yaz üçgenini görüyoruz. Genelde yaz aylarında gece saatleri sırasında gökyüzünde tepe noktasına oldukça yakın bir bölgede, geniş bir alanı kaplarlar. Fark etmesi oldukça kolaydır. Buradaki görselde Lyra takım yıldızının en parlak üyesi α Lyr olan Vega yıldızı (sağ altta), Aquila takım yıldızının en parlak üyesi α Aql yani Altair (solda altta) ve Cygnus takım yıldızının en parlak üyesi α Cyg yani Deneb yıldızı (üstte sağda) görülüyor.

Gezegenlerin Konumları ve Tespiti

Gezegen kelimesi aslında gezgin kelimesinden gelir. Yıldızlar gibi çok uzakta değillerdir ve yörünge hareketlerinden (ve bizim yörünge hareketimizden) dolayı gökyüzünde geziyor gibi görünürler. Bu nedenle gezegenler için takım yıldızlarda olduğu gibi net bir konum belirtme şansımız yok. Fakat zamanla tecrübeli bir göz çoğu durumda iyi bir tespitte bulunabilir.

Yıldızlar nokta kaynak olduklarından atmosfer dalgalanmasından dolayı "göz kırpar" gibi görünürler. Fakat gezegenlerin ışığı daha sabittir.

Ayrıca gezegenler, bize göreli olarak daha yakın olduklarından nokta kaynak değillerdir ve gökyüzünde kayda değer bir açısal büyüklükleri vardır. Bu nedenle atmosferik dalgalanmadan daha az etkilenirler. Bu da onların biraz daha belirgin yuvarlaklar olarak görmemizi sağlar.

Renklerden Faydalanmak

Buradaki ayrımı yapmamıza yardımcı faktörlerden biri de renktir. Bazı yıldızlar ve Mars kırmızı-turuncu renktedir. Örneğin yukarıda Orion takım yıldızının görselinde Betelgeuse yıldızının kırmızı-turuncu renkte olduğu dikkatinizi çekmiştir. Keza gezegenlerden Mars da hiç kuşkusuz bu şekilde ayırt edilebilir. Aynı zamanda bazı yıldızlar mavi, bazıları ise beyazdır fakat bunu gözle ayırt etmek her zaman o kadar kolay olmayabilir. Yine de başlı başına kırmızı-turuncu renklerde olanlar bizim için bu ayrımı sağlamada güzel bir avantaj sağlar.

Agora Bilim Pazarı

Sihirli Dönen Dünya Küresi: Bakır, Siyasi, 15 cm, Işıksız

• Çap: 15 santimetre
• Işık Durumu: Işıksız

Devamını Göster

₺364.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Referanslar

1. List of brightest natural objects in the sky, <https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_brightest_natural_objects_in_the_sky>

Kapak Görseli: Mohammad Nouroozi - APOD <https://apod.nasa.gov/apod/ap171123.html>