Dirac Delta Fonksiyonu
/old%2Fcontent_media%2F8d55cbaf74f1fa1e74edb1507f7b4d6e.png)
- Özgün
/old%2Fprofile_images%2Ff44201248ee50379192c0c2d0f43e7f8.jpg)
/old%2Fprofile_images%2Fee3dfec23a579e9f94bdd38758aee6cb.jpg)
Dirac delta fonksiyonu, genelleştirilmiş fonksiyon veya dağılımdır ve İngiliz teorik fizikçi Paul Dirac tarafından sunulmuştur. Delta fonksiyonu δ(x); x=0 hariç her yerde değeri sıfır olan, fakat x=0'da sonsuz büyüklüğe sahip olan ve toplam integrali 1'e eşit olan fonksiyondur. Bu fonksiyon, impuls gibi uzun ve dar atımlar gösteren fonksiyonlar için iyi bir yaklaşım sağlar.
Neden Dirac Delta Fonksiyonuna İhtiyaç Duyuyoruz?
Bu durumu öncelikle konsept olarak anlamak adına, basit bir örnekle incelemeye başlayalım. Örneğin, x=0'da noktasal bir q yükümüz bulunsun. Bu yük için yük yoğunluğunu ρ(?)'i nasıl tanımlarız? Bütün yükün x=0 noktasında bulunduğunu biliyoruz. Ancak bunu matematiksel olarak nasıl gösterebiliriz? İşte Dirac delta fonksiyonu bize tam olarak bu noktada yardım etmektedir.
Şimdi, bu örneği matematiksel olarak ifade etmek için, bir vektör fonksiyonu (V) tanımlayalım.
/old%2Fcontent_media%2F0c112828d6cf9762d616a04912f7655d.png)
Aslında, bu ifade bir noktasal yükün elektrik alanıyla oldukça benzerdir. Eğer hayal edecek olursanız, bu vektör fonksiyonunun, merkezden dışarı doğru küresel olarak saçıldığını anlayabilirsiniz. Matematik dilinde saçılmak demek diverjans demektir. Öyleyse, küresel koordinatlarda bu ifadenin diverjansını alalım ve ne buluyoruz inceleyelim. Diverjans ifademiz aşağıdaki gibiydi.
/old%2Fcontent_media%2F9ad9a69577aa6b1dcad0715271cf177b.png)
Küresel koordinatlarda diverjans ifadesini ise şu şekilde yazabiliriz:
/old%2Fcontent_media%2Fb643afb282d8b1a198a4e298d3bfb969.png)
Şimdi, vektör fonksiyonumuzu yerine yazalım.
/old%2Fcontent_media%2F8ce7821fcd12011c3a63e35aa3616456.png)
Cevap sıfır! "Dışarı doğru saçılan bir fonksiyonun diverjansı nasıl sıfır olabilir ki?" diye sorabilirsiniz. Bu soruya cevap vermeden önce başka bir şey daha deneyelim. Sonuçta diverjans teoremimizin doğru olduğunu biliyoruz. Öyleyse, bir de o teoremi kullanalım ve bakalım diğer taraf da bize sıfır mı veriyor.
Diverjans ya da Gauss teoremine göre, önce bir kapalı yüzey tanımlamamız gerekiyor. Bu yüzeyi, yarıçapı R olan ve merkezi (0,0,0) noktasında olan bir küre olarak tanımlayalım. Öyleyse:
/old%2Fcontent_media%2F668bd1e7e23690f1d58c0b63c9776bb5.png)
Şimdi de 4π çıktı! Hani Gauss (diverjans) teoremi doğruydu? Biz mi bir yerlerde hata yapıyoruz? Yoksa Gauss teoremi mi yanlış? Nedir bu olan?
Olan şey aslında çok basit. Vektör fonksiyonumuz, r=0 olduğunda sonsuza gidiyor. Bütün karışıklığın sebebi de bu nokta. Eğer ki, diverjansımızı r=0 noktası dışında bir noktada hesaplasaydık, bulacağımız cevap kesinlikle 0 olmalıydı. Çünkü oluşturacağımız hacimin içerisinde bir kaynak olmayacaktı. Hesaplayacağımız yüzey integraline bakacak olursak da, oluşturduğumuz kürenin yarıcapı R ne olursa olsun, çıkan sonucun 4π olacağını görebiliriz. Öyleyse, bu iki sonucu birleştirecek olursak:
V, r=0 noktası hariç her yerde sıfır olmakta. Yüzey integralinden de görebileceğimiz gibi, sonucu r=0'dan gelen katkıyla 4π olmakta.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 50₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Dirac Delta Fonksiyonu
?(x) ile ifade edilen Dirac delta fonksiyonu, aşağıdaki gibi tanımlanabilir:
/old%2Fcontent_media%2Fad86ebcb06a292072c700504f28b8efd.png)
Görsel olarak ifade edecek olursak:
/old%2Fcontent_media%2Fb41fc78436468d90b72818ea8c4183af.png)
Görselde gördüğümüz sivri yapının alanı 1 olarak tanımlanmıştır. Bu yüzden, -∞ ile +∞ arasında tanımlanan bir integralin sonucu da 1 olmak zorundadır. Yani:
/old%2Fcontent_media%2Fcb54d01e4430a46678c3edc2dcc11ed4.png)
Şimdi, bu ifadenin nasıl kullanıldığını açıklamak adına, f(x) fonksiyonunun ?(x) ile çarpımına bakalım. ?(x), x=0 haricinde 0 sonucunu vereceği için, çarpımı şu şekilde ifade edebiliriz:
/old%2Fcontent_media%2F14c615772b1b750b00d54f4ef9cf7f07.png)
Eğer Kronecker delta ya da Levi-Civita sembolu ile daha önceden tanışmışsanız, Dirac delta fonksiyonunun bu ikisiyle olan benzerliğini görebilirsiniz. Şimdi konudan sapmadan, yukarıdaki çarpımın integralini tanımlayalım:
/old%2Fcontent_media%2F26dcdae0996ad7a197f22f526333ec8a.png)
f(0) sabit olduğundan, diyebiliriz ki:
/old%2Fcontent_media%2Fcce931758ea4fb3a2564352109edf295.png)
Eşitliğin sağ tarafındaki integrali yukarıda tanımlamıştık. Öyleyse:
/old%2Fcontent_media%2Ff54c2f9540f975e78502c5af9a257dea.png)
olmuş olur. Yani, aslında ?(x), fonksiyonun x=0'daki değerini, integralden "çekip" alır. Her ne kadar vektör fonksiyonu örneğimiz x=0 noktasında sonsuza gitse de, her durumda fonksiyonun sonsuza gittigi nokta x=0 olmak zorunda değil. Örneğin, x=a noktasında fonksiyon sonsuza gitsin. Ya da, keyfimiz gereği, fonksiyonun x=a noktasındaki değerini seçmek isteyelim. Öyleyse, x=a gibi bir noktada da Dirac delta fonksiyonunu tanımlamalıyız.
/old%2Fcontent_media%2Fef6d40543632e9e5f5a6b2fd74e18658.png)
/old%2Fcontent_media%2F64cab86a5dfc3b3c527a0909fc137735.png)
/old%2Fcontent_media%2Fef6d40543632e9e5f5a6b2fd74e18658.png)
/old%2Fcontent_media%2F64cab86a5dfc3b3c527a0909fc137735.png)
Kullandığımız mantık oldukça basit. ?(x), sadece içerisi 0 olduğunda 1 sonucunu vermekte. Öyleyse, içerisini x=a noktasında 0 yaparsak, x=a noktasında da Dirac delta fonksiyonunu kullanmış oluruz.
Benzer sekilde, x=a noktasında sıçrama yapan fonksiyonumuzun tüm uzaydaki integralinin sonucu 1'i verecektir.
/old%2Fcontent_media%2F956eb0c5c3b66affd8610c8a5fbb350b.png)
Dirac delta fonksiyonu, x=a noktasındaki değeri seçeceğinden:
/old%2Fcontent_media%2Fa36c610926435026e5ea6187f83eebfe.png)
Haline gelir. Bu ifadenin integralini alırsak, yukarıdaki sonuca benzer olarak:
/old%2Fcontent_media%2Fc5fe37d69b536afdb4f83fdf1cc2cf7c.png)
Elde etmiş oluruz. Bu sayede, herhangi bir a noktasında da Dirac delta fonksiyonunu kullanarak, integralden f(a)'yı seçmeyi başardık. Benzer şekilde, üç boyutta da dirac delta kullanılabilir.
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fimages%2Fdyn%2F800920ef85f5ec7ee67834d9048d27b2.png)
Dirac Delta Fonksiyonu ve Vektör Potansiyeli Örneği
İntegralimizin sonucunun 4π olduğunu söylemiştik. Öyleyse,
/old%2Fcontent_media%2F331b6bbc4edcdf6842562b972a5756f0.png)
/old%2Fcontent_media%2Fb4f158981fd8123a002c019ad9cace27.png)
r vektörü 3 boyutta tanımlandığı icin için, 3 boyutta Dirac delta kullanmamız gerekiyor. 3 boyutta Dirac delta, "?³(r)" şeklinde ifade edilmekte. Yani ifade, fonksiyonun yalnizca (0,0,0) noktasındaki değerini 4π olarak vermekte. Geri kalan her yerde de 0 sonucunu vermekte.
Hazırlayan:Ege Can Karanfil
Editör: Ögetay Kayalı
Referanslar
1. David J. Griffiths, Introduction to Electrodynamics, 4th edition, Pearson
2. David J. Griffiths, Introduction to Quantum Mechanics, 2nd edition
3. Prof. Dr. Gürsevil TURAN, Quantum Physics ders notları
4. Wolfram, Delta Function, <https://mathworld.wolfram.com/DeltaFunction.html>
5. Science Direct, <https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/dirac-delta-function>
Figürler
1. David J. Griffiths, Introduction to Electrodynamics, 4th edition, syf. 46
2. David J. Griffiths, Introduction to Electrodynamics, 4th edition, syf. 47
Evrim Ağacı'nda tek bir hedefimiz var: Bilimsel gerçekleri en doğru, tarafsız ve kolay anlaşılır şekilde Türkiye'ye ulaştırmak. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi Türkiye'de bilim anlatmak hiç kolay bir iş değil; hele ki bir yandan ekonomik bir hayatta kalma mücadelesi verirken...
O nedenle sizin desteklerinize ihtiyacımız var. Eğer yazılarımızı okuyanların %1'i bize bütçesinin elverdiği kadar destek olmayı seçseydi, bir daha tek bir reklam göstermeden Evrim Ağacı'nın bütün bilim iletişimi faaliyetlerini sürdürebilirdik. Bir düşünün: sadece %1'i...
O %1'i inşa etmemize yardım eder misiniz? Evrim Ağacı Premium üyesi olarak, ekibimizin size ve Türkiye'ye bilimi daha etkili ve profesyonel bir şekilde ulaştırmamızı mümkün kılmış olacaksınız. Ayrıca size olan minnetimizin bir ifadesi olarak, çok sayıda ayrıcalığa erişim sağlayacaksınız.
Makalelerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu makalemizle ilgili merak ettiğin bir şey mi var? Buraya tıklayarak sorabilirsin.
Soru & Cevap Platformuna Git-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
-
0
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 09/03/2025 16:53:18 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12748
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fimages%2Ficons%2Ffeedback-icon.png){kind=icon}
/evrimagaci.org%2Fpublic%2Fimages%2Flogo-50.png)
