Dirac Delta Fonksiyonu

Dirac delta fonksiyonu, genelleştirilmiş fonksiyon veya dağılımdır ve İngiliz teorik fizikçi Paul Dirac tarafından sunulmuştur. Delta fonksiyonu δ(x); x=0 hariç her yerde değeri sıfır olan, fakat x=0'da sonsuz büyüklüğe sahip olan ve toplam integrali 1'e eşit olan fonksiyondur. Bu fonksiyon, impuls gibi uzun ve dar atımlar gösteren fonksiyonlar için iyi bir yaklaşım sağlar.

Neden Dirac Delta Fonksiyonuna İhtiyaç Duyuyoruz?

Bu durumu öncelikle konsept olarak anlamak adına, basit bir örnekle incelemeye başlayalım. Örneğin, x=0'da noktasal bir q yükümüz bulunsun. Bu yük için yük yoğunluğunu ρ(?)'i nasıl tanımlarız? Bütün yükün x=0 noktasında bulunduğunu biliyoruz. Ancak bunu matematiksel olarak nasıl gösterebiliriz? İşte Dirac delta fonksiyonu bize tam olarak bu noktada yardım etmektedir.

Şimdi, bu örneği matematiksel olarak ifade etmek için, bir vektör fonksiyonu (V) tanımlayalım.

Aslında, bu ifade bir noktasal yükün elektrik alanıyla oldukça benzerdir. Eğer hayal edecek olursanız, bu vektör fonksiyonunun, merkezden dışarı doğru küresel olarak saçıldığını anlayabilirsiniz. Matematik dilinde saçılmak demek diverjans demektir. Öyleyse, küresel koordinatlarda bu ifadenin diverjansını alalım ve ne buluyoruz inceleyelim. Diverjans ifademiz aşağıdaki gibiydi.

Küresel koordinatlarda diverjans ifadesini ise şu şekilde yazabiliriz:

Şimdi, vektör fonksiyonumuzu yerine yazalım.

Cevap sıfır! "Dışarı doğru saçılan bir fonksiyonun diverjansı nasıl sıfır olabilir ki?" diye sorabilirsiniz. Bu soruya cevap vermeden önce başka bir şey daha deneyelim. Sonuçta diverjans teoremimizin doğru olduğunu biliyoruz. Öyleyse, bir de o teoremi kullanalım ve bakalım diğer taraf da bize sıfır mı veriyor.

Diverjans ya da Gauss teoremine göre, önce bir kapalı yüzey tanımlamamız gerekiyor. Bu yüzeyi, yarıçapı R olan ve merkezi (0,0,0) noktasında olan bir küre olarak tanımlayalım. Öyleyse:

Şimdi de 4π çıktı! Hani Gauss (diverjans) teoremi doğruydu? Biz mi bir yerlerde hata yapıyoruz? Yoksa Gauss teoremi mi yanlış? Nedir bu olan?

Olan şey aslında çok basit. Vektör fonksiyonumuz, r=0 olduğunda sonsuza gidiyor. Bütün karışıklığın sebebi de bu nokta. Eğer ki, diverjansımızı r=0 noktası dışında bir noktada hesaplasaydık, bulacağımız cevap kesinlikle 0 olmalıydı. Çünkü oluşturacağımız hacimin içerisinde bir kaynak olmayacaktı. Hesaplayacağımız yüzey integraline bakacak olursak da, oluşturduğumuz kürenin yarıcapı R ne olursa olsun, çıkan sonucun 4π olacağını görebiliriz. Öyleyse, bu iki sonucu birleştirecek olursak:

V, r=0 noktası hariç her yerde sıfır olmakta. Yüzey integralinden de görebileceğimiz gibi, sonucu r=0'dan gelen katkıyla 4π olmakta.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Dirac Delta Fonksiyonu

?(x) ile ifade edilen Dirac delta fonksiyonu, aşağıdaki gibi tanımlanabilir:

Görsel olarak ifade edecek olursak:

Görselde gördüğümüz sivri yapının alanı 1 olarak tanımlanmıştır. Bu yüzden, -∞ ile +∞ arasında tanımlanan bir integralin sonucu da 1 olmak zorundadır. Yani:

Şimdi, bu ifadenin nasıl kullanıldığını açıklamak adına, f(x) fonksiyonunun ?(x) ile çarpımına bakalım. ?(x), x=0 haricinde 0 sonucunu vereceği için, çarpımı şu şekilde ifade edebiliriz:

Eğer Kronecker delta ya da Levi-Civita sembolu ile daha önceden tanışmışsanız, Dirac delta fonksiyonunun bu ikisiyle olan benzerliğini görebilirsiniz. Şimdi konudan sapmadan, yukarıdaki çarpımın integralini tanımlayalım:

f(0) sabit olduğundan, diyebiliriz ki:

Eşitliğin sağ tarafındaki integrali yukarıda tanımlamıştık. Öyleyse:

olmuş olur. Yani, aslında ?(x), fonksiyonun x=0'daki değerini, integralden "çekip" alır. Her ne kadar vektör fonksiyonu örneğimiz x=0 noktasında sonsuza gitse de, her durumda fonksiyonun sonsuza gittigi nokta x=0 olmak zorunda değil. Örneğin, x=a noktasında fonksiyon sonsuza gitsin. Ya da, keyfimiz gereği, fonksiyonun x=a noktasındaki değerini seçmek isteyelim. Öyleyse, x=a gibi bir noktada da Dirac delta fonksiyonunu tanımlamalıyız.

Kullandığımız mantık oldukça basit. ?(x), sadece içerisi 0 olduğunda 1 sonucunu vermekte. Öyleyse, içerisini x=a noktasında 0 yaparsak, x=a noktasında da Dirac delta fonksiyonunu kullanmış oluruz.

Benzer sekilde, x=a noktasında sıçrama yapan fonksiyonumuzun tüm uzaydaki integralinin sonucu 1'i verecektir.

Dirac delta fonksiyonu, x=a noktasındaki değeri seçeceğinden:

Haline gelir. Bu ifadenin integralini alırsak, yukarıdaki sonuca benzer olarak:

Elde etmiş oluruz. Bu sayede, herhangi bir a noktasında da Dirac delta fonksiyonunu kullanarak, integralden f(a)'yı seçmeyi başardık. Benzer şekilde, üç boyutta da dirac delta kullanılabilir.

Agora Bilim Pazarı

Gelecekten Gelen Şiir

Gelecekten Gelen Şiir:

Küresel özgürleşme hareketi neden uygarlığımızın son fırsatı?

Yazarın Türkçe Basım İçin Yazdığı Önsözle

“İşgal mi? Aynen öyle, işgal. Şimdiki işgal ne dünya çapındaki faşist hareketler ve otoriter yönetimlerden ne de siyaset ve mekânın yeni duvarlar ve gözaltı merkezleriyle fiziken işgal edilmesinden ibaret. İstencin melankolisinde ve kötümserliğinde boğulan duygularımızın, arzularımızın ve hayal gücümüzün manen işgal edilmesi de söz konusu. Bugün yaşadığımız işgal, başka bir alternatif olmadığına, dolayısıyla bir geleceğin de olmadığına yönelik yaygın hisse –hatta gerçekliğe– dayanıyor.”

Siyaset felsefesi alanında çalışan aktivist, yazar Srećko Horvat siyasi, ekonomik, ekolojik ve insani krizlerin kesişiminde kıyamet söylemleriyle sarmalandığımız günümüzde özgürleşmek için ulusal sınırları ve kimlikleri aşan, geçerliliğini yitirmiş uygulama ve söylemlerin ötesine geçen küresel bir örgütlenmeye ihtiyacımız olduğunu savunuyor.

Nazi işgalindeki Yugoslavya’nın partizan direniş hareketinden mülteci kamplarına, edebiyat ve sinemadaki distopik anlatılardan günümüz isyan hareketlerine uzanan bir anlatıyla içinde bulunduğumuz vahim durumu değerlendiriyor ve küresel düzeni kökten değiştirebilecek bir enternasyonalizmin manifestosunu sunuyor.

“Horvat çarpıcı vizyonuyla acil bir ihtiyacı ve erişilebilir bir hedefi işaret ediyor.”

-Noam Chomsky

Devamını Göster

₺130.00

Satın Al Tüm Ürünler

Dirac Delta Fonksiyonu ve Vektör Potansiyeli Örneği

İntegralimizin sonucunun 4π olduğunu söylemiştik. Öyleyse,

r vektörü 3 boyutta tanımlandığı icin için, 3 boyutta Dirac delta kullanmamız gerekiyor. 3 boyutta Dirac delta, "?³(r)" şeklinde ifade edilmekte. Yani ifade, fonksiyonun yalnizca (0,0,0) noktasındaki değerini 4π olarak vermekte. Geri kalan her yerde de 0 sonucunu vermekte.

Hazırlayan:Ege Can Karanfil
Editör: Ögetay Kayalı

Referanslar
1. David J. Griffiths, Introduction to Electrodynamics, 4th edition, Pearson
2. David J. Griffiths, Introduction to Quantum Mechanics, 2nd edition
3. Prof. Dr. Gürsevil TURAN, Quantum Physics ders notları
4. Wolfram, Delta Function, <https://mathworld.wolfram.com/DeltaFunction.html>
5. Science Direct, <https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/dirac-delta-function>
Figürler
1. David J. Griffiths, Introduction to Electrodynamics, 4th edition, syf. 46
2. David J. Griffiths, Introduction to Electrodynamics, 4th edition, syf. 47