Dezenfektanlarda Neden %100 Alkol Kullanılmıyor?

Halkımız hijyen sebepleriyle %60-90 arası alkollü solüsyon kavramına yeni yeni alışsa da sağlık alanında ve laboratuvar ortamında çalışan çoğu kişi, sterilizasyonu sağlamak amacıyla optimum %70’lik etil alkol (veya izopropil alkol) su karışımını kullanır. Bu şu demektir: 1 litre %70’lik karışım içinde 700 mililitre alkol ve 300 mililitre su bulunmaktadır. Akla hemen şu soru gelir: Neden %70’lik alkol kullanırız? %100 alkol mikropları daha kolay öldürmez mi?
Eğer %70 alkol mikropları öldürüyorsa, %100 daha çok öldürmez mi düşüncesi hatalıdır. İşler her zaman bu kadar basit değildir.

Dezenfektandaki Alkol Mikropları Nasıl Öldürür?

Alkol mikroorganizmalar üzerindeki etkisini protein denatürasyonu denilen bir yol ile organizmanın protein yapısını bozarak gösterir. Aynı zamanda hücre membranındaki lipit yapısına da zarar vererek hücre bütünlüğünü bozan alkol, hücre yüzeyinde delikler oluşturup içeri sızarak, oluşturduğu bağlar (kovalent, iyonik, hidrojen bağları ve hidrofobik etkileşimler) sayesinde tüm proteinin denatüre olmasına ve protein sentezinin inaktivasyonuna sebep olur. Özetle, mikrop etkisiz hale gelir.
E.coli bakterisinde yapılan çalışmalar alkolün, protein sentezinin gerçekleştiği ribozomları ve RNA sentezinde rol alan RNA polimeraz enzimini etkileyerek protein sentezini inhibe ettiğini kanıtlamıştır.

Yüzde Kaç Alkol Olmalı?

Önceki çalışmalar, etanol konsantrasyonu %50’den daha az olduğunda etanolün antimikrobiyal etkisinde de belirgin bir azalma olduğunu göstermiştir. Özellikle virüslerde yapılan çalışmalarda yüksek konsantrasyonlu alkoller kullanılması gerektiği belirtilmiştir.
Dezenfektanlar için ideal alkol oranı %60-90 arasıdır. Optimal %70 tercih edilir.

Neden %100 Alkol Tercih Edilmez?

%100 alkolün tercih edilmemesinin sebebi %100 alkolün istenilen mikrobiyal hücre ölümünü engellemesidir. %100 alkol ile temas eden bir organizmada, hücre membranı üzerinde yer alan proteinler bir anda koagüle olarak katılaşmış bir protein tabakası oluşturur ve bu tabaka, dezenfektanın hücreye girişine engel olur. Yüzeydeki proteinlerin koagüle olmuş olması hücreyi öldürmez, sadece inaktif hale getirir. Böylece alkol hücre içine giremez ve hücrenin merkezindeki protein denatürasyonu önlenmiş olur. Alkol uzaklaştırıldığında ise hücre yeniden canlılığını kazanabilir.
%70 alkol verildiğinde ise membrandaki protein koagülasyonu daha yavaş gerçekleşeceği için, hücre girişi bloke olmadan alkol yavaşça tüm hücreye sızar ve hücre içerisindeki tüm proteinin denatüre olmasını sağlayarak koagülasyon tamamen gerçekleşmeden hücreyi etkisiz hale getirir.
Ne yazık ki gündemimizde olan COVID-19 salgını sebebiyle artan alkol satışlarını suistimal eden birçok satıcı bulunmaktadır. Kar amacı güderek, etkinliği çok daha az olan, %60 altı alkol oranına sahip ürünler satarak, halk sağlığını ciddi bir tehlikeye atmaktadırlar. Bu tür satıcılara karşı tedbirli olmak adına, güvenilirliği bilinen markaları tercih etmenizi önemle belirtmek istiyoruz. Eğer birilerinin bu tür bir satış yaptığından şüpheleniyorsanız, ilgili yerlere bildirmekten lütfen sakınmayınız.

Diğer Faktörler

Aynı zamanda, proteinlerin su içeren ortamda daha hızlı bir şekilde denatüre olduğu, suyun bir katalist gibi davranarak bu işlemi kolaylaştırdığı da bilinmektedir. Yani dezenfektanın hücre içine girişi tamamlandıktan sonra protein denatürasyonu suyun yardımcı olmasıyla daha da hızlı gerçekleşir.
Yüksek konsantrasyonda kullanılmamasının bir diğer sebebi ise alkolün uçuculuğudur.
Alkolün konsantrasyonu kadar, temas ettiği yüzeydeki temas süresi de önemlidir. Hızlı buharlaşma süresinden ötürü, alkolün tek başına seyreltilmeden kullanımı önerilmemektedir. %100 alkol daha düşük konsantrasyonlu alkolden hızlı buharlaşacağı için gereken etkiyi gösteremeden buharlaşabilir. Bu da alkolün sterilizasyon kabiliyetini azaltır. Çünkü mikropların etkin bir şekilde öldürülebilmesi için, temas süresi oldukça önemlidir. Suyun eklenmesi ile buharlaşma hızı azalırken temas süresi uzar. Böylelikle alkolün bir miktar seyreltilmesi, dezenfektanların daha etkili olmasında oldukça büyük bir öneme sahiptir.
Hazırlayan: Devrim Yağmur Durur
Editor: Ögetay Kayalı
Referanslar
1. McDonnell G, Russell AD. Antiseptics and disinfectants: activity, action, and resistance [published correction appears in Clin Microbiol Rev 2001 Jan;14(1):227]. Clin Microbiol Rev. 1999;12(1):147‐179.
2. Boyce JM. Alcohols as Surface Disinfectants in Healthcare Settings. Infection Control and Hospital Epidemiology. 2018 Mar;39(3):323-328. DOI: 10.1017/ice.2017.301.
3. Yoo JH. Review of Disinfection and Sterilization – Back to the Basics. Infect Chemother. 2018 Jun;50(2):101-109. DOI: 10.3947/ic.2018.50.2.101
4. Freeman, D. E., & Auer, J. A. (2012). Chapter 9 - Instrument Preparation, Sterilization, and Antiseptics. In J. A. Auer & J. A. Stick (Eds.), Equine Surgery (Fourth Edition) (Fourth Edi, pp. 98–111). W.B. Saunders. DOI: 10.1016/B978-1-4377-0867-7.00009-0
5. CDC, Chemical Disinfectants, <https://www.cdc.gov/infectioncontrol/guidelines/disinfection/disinfection-methods/chemical.html#Alcohol>