Çoban Yıldızı Nedir? Nerede, Ne Zaman ve Nasıl Görünür?

Çoban yıldızı, gökyüzüne bakan muhakkak herkesin hayatının bir döneminde duyduğu, oldukça parlak bir gök cismidir. O kadar parlaktır ki, mutlaka dikkat çeker. Bu nedenle büyük bir çoğunluk bunun kutup yıldızı olduğunu düşünür. Lakin çoban yıldızı olarak adlandırdığımız bu gök cismi aslında bir yıldız bile değildir. Güneş sisteminin ikinci gezegeni olan Venüs'tür.

Çoban yıldızı, aslında bir yıldız değil, Venüs gezegenidir.

Çoğunlukla gökyüzüne gün batımında baktığımız için özellikle bu zamanlarda fark edilse de gün doğumları sırasında da görünür. Fakat gecenin ilerleyen saatlerde görme şansınız yoktur. Bunun ardında aslında oldukça basit bir prensip yatar.

Çoban Yıldızı (Venüs) Ne Zaman Görünür?

Venüs, Güneş ile Dünya arasında yer alan bir gezegendir, biz astrofizikçilerin tabiriyle bir iç gezegendir. Aslında iç gezegenin tanımı asteroid kuşağı ile Güneş arasında kalan gezegenlerdir, yani Merkür, Venüs, Dünya ve Mars. İçeride kaldığı için Dünya'nın ve Venüs'ün yörünge hareketinden dolayı, Dünya'dan baktığımızda hiçbir zaman Venüs, Güneş'ten belirli bir uzaklıktan ileride yer alamaz. Şu noktada biraz kafanız karışmış olabilir, fakat aşağıdaki görsel bu durum oldukça yalın bir şekilde özetliyor.

Görselde bütün çizgiler Dünya'dan diğer gezegenlerin yörüngelerine çizilmiş. Turuncu çizgiler Merkür'ün yörüngesinin sınırlarını kapsıyor, kırmızı ise Venüs'ün ve mavi kesikli çizgiler ise Mars'ın. İlk dikkat çeken şey, Mars'ın her yöne, 360° boyunca yayılan bir yörüngesinin görünmesi. Fakat Merkür'ün ve Venüs'ün bir açıyla sınırlandırılmış durumda. Bu durum şunu ifade eder: Merkür ve Venüs, gökyüzünde Güneş'ten daima belirli bir uzaklık aralığında bulunur, daha ötesine gidemez!

Venüs, gökyüzünde Güneş'e yakın olmak durumundadır. Bu nedenle gün batımı ve gün doğumunda görünür.

Bu durumu gökyüzündeki görünümüyle hayal etmek belki de daha kolay olacaktır. Bunu aslında yörüngesini gökyüzünde hayal ederek yapmak mümkündür.

Yukarıdaki görselde de görüldüğü üzere Merkür ve Venüs, açıkladığımız yörünge durumundan dolayı gökyüzünde Güneş'ten daima belirli bir uzaklıkta bulunabilir. Fakat Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün gezegenleri, Güneş ile Dünya arasında yer almadıklarından dolayı onlar gökyüzünün herhangi bir yerinde bulunabilir.

Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün gezegenleri gökyüzünde Güneş'ten çok daha uzakta (hatta tam aksi yönde) bulunabilir.

Nasıl Görünür?

Çoban yıldızı yani Venüs, gökyüzünde Güneş ve Ay'dan sonra en parlak gök cismidir. Bunu Jüpiter takip eder ve zaman zaman yörünge hareketlerimiz dolayısıyla biri yakınken diğeri uzak kaldığından ötürü, parlaklıkları değişir. Fakat çoban yıldızı olarak andığımız Venüs'ün minimum parlaklığı, Jüpiter'in maksimum parlaklığından biraz daha fazladır. Lakin bu fark gözümüzün fark edebileceği düzeyde değildir ve bazen ikisini karıştırmamıza neden olur.

Maksimum parlaklığa ulaştığında özellikle çok belirgin bir şekilde görülür. Gezegenler (özellikle Venüs), Dünya'ya nispeten yakın bir gök cismi olduğundan dolayı gökyüzünde bir açısal büyüklüğü vardır. Her ne kadar bu büyüklüğü Ay veya Güneş gibi göremesek de, yıldızlara kıyaslandığında fark edilmesini sağlayacak kadar bir fark yaratır. Yıldızlar nokta kaynak olduklarından ötürü atmosferdeki hareketlenmeler onları göz kırpar gibi gösterir. Ama Venüs'ün, yani çoban yıldızının ışığı daha sabittir.

Gökyüzündeki en parlak gök cismi olmasıyla dikkat çekmesinin yanı sıra, yıldızların ışığı göz kırpar gibi yanıp sönerken, Venüs'ün ışığı daha sabittir.

Yukarıdaki görselde Ay ile yan yana duran Venüs'ü (çoban yıldızını) görebilirsiniz. Bu şekilde gökyüzünde ne kadar parlak görünebileceğini tahmin edebilirsiniz. Elbette parlaklığının zamandan zamana, yörünge konumlarına göre değişeceğini unutmayın!

Çoban Yıldızı Nerede Görünür?

Bahsini ettiğimiz üzere Güneş'e belirli bir yakınlıkta bulunma zorunluluğuna sahip, fakat tam olarak konumunu belirtmek o kadar kolay değil. Bunun için konum bilginizi ve tarih bilginizi gireceğiniz ve geri kalan hesaplamayı onun yapacağı bir gökyüzü uygulamasına ihtiyacınız var (elbette hesabı elle yapmak istemiyorsanız)!

Stellarium ve SkyView programları bu konuda size yardımcı olacaktır. SkyView çoğu kullanıcı için daha pratik olan mobil bir uygulama sunuyor. Böylelikle telefonunuzu gökyüzüne doğrultarak, karşınızdaki gök cisminin ne olduğunu öğrenebiliyorsunuz. Stellarium ise bunun yanında biraz daha teknik kalıyor. Konumunuzu seçip, tarihi ve saati girdikten sonra gökyüzünün görüntüsü önünüze geliyor. Buradan Venüs'ü aratıp bulabilir ve saat geçtikçe nasıl hareket edeceğini rahatlıkla görebilirsiniz.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Fakat unutmayın, çoban yıldızı olarak andığımız gökyüzünün Güneş ve Ay'dan sonra gelen en parlak gök cismi Venüs'ü görmek için gün doğumu ve gün batımlarını takip etmelisiniz. Ne yazık ki bazen Güneş, Venüs ile aramıza girdiğinden ötürü (yani bir nevi Güneş'in arkasında kaldığından), yılın her döneminde görmek mümkün olmuyor.

Bazı dönemlerde Venüs (çoban yıldızı) bize göre Güneş'in arkasında kaldığından, görmek mümkün olmayabilir.

Çoban yıldızı hangi yönü gösterir?

Çoban yıldızı (akşam yıldızı ya da sabah yıldızı) olarak bilinen Venüs gezegeni, eğer sabah görünüyorsa kabaca doğu yönünü, akşam görünüyorsa kabaca batı yönünü gösterir. Bunun nedeni Venüs'ün, Dünya ile Güneş arasında kalan bir gezegen olmasından dolayı, gökyüzünde Güneş'e yakın bir konumda bulunmasıdır.

Venüs Hakkında Kısa Bilgiler

• Güneş sisteminin ikinci gezegenidir.
• Boyut olarak Dünya ile oldukça benzerdir, bu nedenle Dünya’nın ikiz kardeşi de denir.
• Gökyüzündeki en parlak gök cismidir (Güneş ve Ay’dan sonra).
• Çoban yıldızı olarak bilinen aslında Venüs gezegenidir.
• Gün doğumu ve gün batımında görüldüğü için Venüs’e sabah yıldızı ya da akşam yıldızı da denir.
• Çok yoğun atmosferi çoğunlukla karbondioksitten oluşur.
• Atmosferindeki sera gazları nedeniyle Güneş sistemindeki en sıcak gezegendir.
• Sıcaklıklar Merkür’ü de geçerek 464°C’lere kadar ulaşabilir.
• Manyetik alanı neredeyse yoktur.
• Dünya ile Güneş arasında yer aldığı için Venüs’ün evreleri bulunur (tıpkı Ay gibi).
• Aynı şekilde Güneş önünden geçerken gezegenin silüeti gözlenir (geçiş, transit olayı).
• Venüs kendi etrafında ters yönde döner (diğer gezegenlere göre).
• Kendi etrafındaki dönüş süresi 243 gündür.
• Bir yılı 224 gündür, dolayısıyla Venüs’te bir yıl bir günden kısadır.
• Fakat bu yörünge hareketi nedeniyle gün doğumu ve batımı arasındaki süre 116 Dünya günü sürer.

Venüs hakkında daha detaylı bilgiler için: Venüs Gezegeni | Özellikleri, Atmosferi, Manyetik Alanı…

Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Figür 1: Rasyonalist, Görsel: Universe Sandbox
Figür 2: <https://faculty.virginia.edu/rwoclass/astr1210/guide15.html>