Mantıksal Olarak Kafiye Etkisi

“Mantıksal olarak kafiye” etkisi insanların kafiye içeren ifadelere inanmasını kafiye içermeyen ifadelerle karşılaştırıldığında daha olası kılan bir bilişsel ön yargıdır. Örneğin, insanlar genel genel olarak olarak “Woes unite foes.” (Keder hasımları birleştirir.) ifadesini “Woes unite enemies.” (Keder düşmanları birleştirir.) ve “Misfortunes unite foes.” (Aksilikler hasımları birleştirir.) ifadelerinden –kabaca aynı anlama gelmelerine rağmen- daha doğru olarak algılar çünkü sadece ilk ifade kafiye içermektedir (diğer bir deyişle, “woes” ve “foes” kelimeleri aynı sesle bitmektedir.)

Dahası kafiye, insanları yalnızca güvenilir ifadeler kullanmalarını sağlamanın ötesinde, örneğin bu ifadeleri sevme, hatırlama ve tekrarlama olasılıklarını arttırmak gibi ilgili biçimlerde de etkileyebilir. Bu etkiler; aforizmalar, bellek destekleyici ipuçları ve reklam sloganları gibi çeşitli ifade türlerine de uygulanabilir.

Daha ikna edici mesajlar oluşturmak için kullanabilmenizi ve başkaları tarafından kullanımının hesaplanabilmesi bilgiyi daha rasyonel bir şekilde değerlendirebilmenizi sağlamasından ötürü “mantıksal olarak kafiye” etkisini anlamak önemlidir. Bu yüzden, bu makalede bu etki hakkında daha fazla şey öğrenecek ve bunu kendiniz için nasıl kullanabileceğinizin yanında başkaları tarafından kullanımıyla nasıl başa çıkabileceğinizi göreceksiniz.

İçindekiler

• “Mantıksal Olarak Kafiye Etkisi” örnekleri
• “Mantıksal Olarak Kafiye Etkisi”nin psikolojisi ve sebepleri
• “Mantıksal Olarak Kafiye Etkisi” nasıl kullanılır?
• “Mantıksal Olarak Kafiye Etkisi”ne karşılık vermek
• Eaton-Rosen Fenomeni
• Özet ve sonuçlar

• “Mantıksal Olarak Kafiye Etkisi” örnekleri

Aşağıdakiler “mantıksal olarak kafiye” etkisinin rol oynadığı aforizmaların örnekleridir çünkü insanlar aşağıdakileri kafiye içerdiklerinde kafiye içermediklerine kıyasla daha doğru olarak değerlendirmiştir.*

“Anger restrained is wisdom gained.” (Bastırılan öfke, kazanılan bilgeliktir.)

“Anger held back is wisdom gained.” (Durdurulan öfke, kazanılan bilgeliktir.)

“Anger restrained is wisdom acquired.” (Bastırılan öfke, elde edinilen bilgeliktir.)

“Those who are poor by condition are rich in ambition” (Şartları kötü olanların hırsları fazla olur.)

“Those who are poor by circumstance are rich in ambition.” (Vaziyeti kötü olanların hırsları fazla olur.)

“Those who are poor by condition are rich in desire.” (Şartları kötü olanların hevesleri fazla olur.)

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

“Caution and measure will win you treasure.” (Dikkat ve tedbir sana servet kazandırır.)

“Caution and restraint will win you treasure.” (Dikkat ve dizginlik sana servet kazandırır.)

“Caution and measure will win you riches.” (Dikkat ve tedbir seni zengin eder.)

* Türkçeleştirmek gerekirse “Zenginin cebi, fakirin gönlü zengin olur.” ifadesi kulağa, “Zenginin varlığı, fakirin gönlü zengin olur.” ve “Zenginin cebi, yoksulun gönlü zengindir.” ifadelerinden daha ikna edici gelir.

“What sobriety conceals, alcohol reveals.” (Ayıklığın sakladığını alkol ortaya çıkarır.) (Türkçe versiyonu: İçki söyletir.)

“What sobriety obscures, alcohol reveals.” (Ayıklığın gizlediğini alkol ortaya çıkarır.)

“What sobriety conceals, alcohol unmasks.” (Ayıklığın sakladığının maskesini alkol düşürür.)

Ek olarak “mantıksal olarak kafiye” etkisinin yararları birçok farklı geleneksel aforizmanın (atasözünün) de kafiye içerdiği anlamına gelir.

“An apple a day keeps doctor away.” (Elma yiyen insan doktor yüzü görmez.)

“Red sky at night, sailor’s delight. Red sky in morning, sailor’s warning.” (Gecenin kızıllığı denizcinin keyfidir, sabahın kızıllığı ise denizciye uyarı.)

“A friend in need is a friend indeed.” (Dost kara günde belli olur.)

Dahası “mantıksal olarak kafiye” etkisinin tesiri diğer birçok içerik türünde de gözlemlenebilir. Örneğin; O. J. Simpson’ın kötü şöhretli davasında, avukatı Johnnie Cochran’ın Simpson tarafından bir cinayet sırasında kullanıldığını iddia edilen eldivenleri kastederek jürilere “If it doesn’t fit, you must acquit.” (Eğer uymuyorsa, beraat ettirmelisiniz.) diyerek kafiyeyi sözbilimsel hukuk tekniğinin bir parçası olarak kullanmıştır. Benzer şekilde, kafiye içeren sloganlar genel olarak kafiye içermeyen sloganlardan daha güvenilir, ikna edici, sevimli, orijinal ve akılda kalıcı olduğundan kafiye sıklıkla reklamlarda da kullanılır.

Agora Bilim Pazarı

Talebe

YILIN EN İYİ KİTABI SEÇKİLERİNDE
GUARDIAN • WASHINGTON POST • NEW YORK TIMES • BOSTON GLOBE • THE ECONOMIST
2018 GOODREADS OKUR ÖDÜLÜ
ANI VE OTOBİYOGRAFİ
Tara Westover’ın bir doğum belgesi olmadı. Okul kaydı yoktu çünkü hayatında hiçbir sınıfa ayak basmamıştı. Tıbbi dosyası yoktu çünkü babası tıp biliminden ziyade kıyamete inanıyordu. Çocukluğunda Mormon babasının bağnazlığa, erkek kardeşinin şiddete teslim oluşunu izledi. Ve on altı yaşına geldiğinde Tara kendi kendini eğitmeye karar verdi. Bilgiye duyduğu açlık onu Idaho’nun dağlarından çok uzaklara, okyanusların ötesine, bir kıtadan diğerine, Harvard’dan Cambridge’e taşıdı. Neden sonra aklına şu soru düştü: “Acaba fazla mı uzağa gittim?”, “Eve dönmenin hâlâ bir yolu var mı?”

Çıktığı günden itibaren dünya çapında büyük övgü toplayan, pek çok yayın organı tarafından yılın kitabı seçilen ve şu ana dek 40 dile çevrilen Talebe bir kendini inşa öyküsü. Tara Westover, hiddetli bir sadakatle bağlandığı ailesinin, eğitim sayesinde yaşadığı değişimin ve ayrılık kederinin hikâyesini –bizzat kendi hayat hikâyesini– büyük yazarlara özgü bir içgörüyle anlatıyor. Yürek burkan ve umut saçan bir hikâye bu.

“Sarsıcı. . . Tara Westover’ın hayat hikâyesi sıradışı ama kitabın merkezindeki sorular hepimizedair: Sevdiklerimiz için kendimizden ne kadarödün verebiliriz? Büyüyebilmek için onlara ne kadar ihanet edebiliriz?”
VOGUE

“İLHAM VERİCİ.”
BILL GATES

“MUHTEŞEM.”
STEPHEN FRY

Devamını Göster

₺170.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

• “Mantıksal Olarak Kafiye Etkisi”nin Psikolojisi ve sebepleri

Mantıksal olarak kafiye etkisi, birbiriyle bağlantılı birkaç bilişsel mekanizmayla bağdaştırılabilir.

• Kafiye, ifadelerin estetikliğini arttırabilir.

Esasında, kafiye ifadeleri kulağa daha güzel getirebilir ki bu da insanların bu ifadelere inanma olasılığını arttırabilir. Bu, insanların bir ifadenin doğruluğunu ya da tutarlılığını yargılarken ifadenin estetik kalitesini temel almalarına yol açan Keats’in Sezgiselliği ile ilişkilidir. [Bu sezgiselliğin ismi şair John Keats tarafından yazılan ünlü bir dizeye göndermedir: Ode on a Grecian Urn (Bir Yunan Vazosuna Övgü) isimli “Beauty is truth, truth beauty.” (Güzellik gerçek olandır; gerçek olan, güzel.*)]

• Kafiye, ifadelerin akıcılığını geliştirebilir.

Temelde kafiye, insanların anlamasını kolaylaştırıcak ifadeler oluşturabilir ki bu da insanların buna inanma olasılığını arttırır ve insanların bunları içeren bilgilere daha fazla değer vermesini sağlayabilir. Bu; insanları, işlemesi ve hatırlaması kolay olan bilgiye inanma olasılıklarını arttıran “fluency heuristic” (akıcılık kısayolu) ve “availability heuristic” (bulunabilirlik kısayolu) ile ilgilidir.

• Kafiye, ifadelerin aşinalığını arttırır.

Özünde; kafiye, insanların ifadeleri tekrar etme olasılıklarını arttırabilir. Örneğin bu ifadeler daha akılda kalıcı ve sempatik olduğundan bu ifadelere daha fazla maruz kalma yoluyla insanların bu ifadelere aşina olmaları sağlanabilir. Karşılığında bu da insanları bu ifadelerin doğru olduğuna inanma olasılıklarını arttırabilir.

Verilen herhangi bir durumda çoklu mekanizmalar rol oynayabilir ve bu mekanizmalar sıklıkla birbiriyle ilişkilidir. Örneğin işlemesi (anlaması) daha kolay olan ifadeler estetik açıdan daha tatmin edici olarak algılanır çünkü bu ifadeler daha tanıdıktır. Aynı şekilde işlemesi daha kolay olan bu ifadeler daha akılda kalıcıdır ki bu da eğer kişiler bu ifadeleri sıklıkla tekrarlıyorsa, bu ifadelerle artan bir aşinalığına sebep olabilir.

*Behçet Kemal Çağlar çevirisi

Ek olarak bu mekanizmalar neden kafiyenin yalnızca ifadeleri daha ikna edici yapmamasını aynı zamanda daha hatırlanabilir olmasını sağlamakla da sorumlu olabilirler. Burada da mekanizmalar birbiriyle ilişkili olabilir çünkü bir ifadenin artan akılda kalıcılığı onunla ilgili aşinalığı da arttırabilir ki bu ifadenin inandırıcılığını da arttırabilir.

Son olarak, çeşitli kişisel ve durumsal faktörler insanların bu etkiyi deneyimleyip deneyimlemeyeceğini ve nasıl deneyimleyeceğini etkileyebilir. Örneğin insanlar genelde yeterli dürtüye, kanıta ya da ifadelerin doğruluğunu düzgünce değerlendirmek için gereken uzmanlığa sahip olmadıklarında ya da yoğun zaman baskısı altındalarsa bu sezgilere güvenmeye daha yatkın olurlar.

Özet olarak; “mantıksal olarak kafiye” etkisi, geliştirilmiş estetik, arttırılmış akıcılık ve aşinalıkla beraber birbiriyle ilişkili farklı bilişsel mekanizmalara atfedilebilir. Bu mekanizmalar; duruma bağlı baskılar ve insanların hevesi gibi ilişkili faktörlerin yanı sıra, insanların bu ifadelere ne zaman ve nasıl inandıklarını, tekrarladıklarını ve hatırladıklarını belirlemek için etkileşime girebilir.

Not: “Mantıksal olarak kafiye” etkisinin psikolojisiyle ilgili daha çok karmaşa mevcut. Mesela, kafiyenin “bürünsel işleme”* yani ifadelerin yapılarının işlenmesini kolaylaştırdığına dair göstergeler olmasına karşın “semantik (anlambilimsel) işleme” yani ifadelerin içeriğinin işlenmesine dair gösterge yoktur. Ancak bu karmaşıklık genellikle bu etkinin pratik olarak anlaşılmasına odaklanıldığında hesaba katılacak kadar önemli değildir.

• Mantıksal olarak kafiye etkisi nasıl kullanılır?

Mantıksal olarak kafiye etkisini kullanmak için, başkalarına daha ikna edici ve hatırlanabilir olmasını istediğiniz anahtar ifadelere kafiye eklemelisiniz. Bu, bir arkadaşınızın sizin verdiğiniz tavsiyeye uyma olasılığını arttırmaktan tutun öğrencilere eğitim materyallerinin önemli kısımlarını hatırlamalarına yardım etmenize kadar uygulanabilir.

Bu etkiyi kullanırken kafiyeyi, ifadelerinizin tesirini arttırabilecek mecaz veya farklı konuşma şekilleriyle karıştırmanız yararlı olabilir. Bu tür teknikler akıllıca düşünülmüş bir kısaltmayı elde edebilmek için ifadelerin artikel ya da sıfatları gibi beklenen ifadelerin atılmasını içeren özlülükler ve bir ifadede düzenlenmiş bir bürünsel* ritim oluşturmayı içeren ölçüleri içerir. Bu tekniklerin örnekleri aşağıdaki bir grup örnekte görülebilir.

• “East or West, home is best.” (Ne doğu ne batı, evdir en rahatı.) (özlülük, ölçü ve kafiye var.)
• “Whether it’s in the East or West, being at home is best.” (Doğuda ya da batıda da olsa ev en rahatı.) (özlülük ve ölçü yok ama kafiye var.)
• “North or South, home is best.” (Ne kuzey ne güney, evdir en iyisi.) (özlülük ve ölçü var ama kafiye yok.)
• “Whether it’s in the North or South, being at home is best.” (Kuzeyde ya da batıda da olsa evde olmak en iyisidir. (özlülük, ölçü ve kafiye yok.)

Aynı şekilde, konuşmanızda kafiye ile birlikte kullanabileceğiniz bir diğer kullanışlı konuşma şekli ise birbirine yakın kelimelerin başlangıçlarında aynı sesi tekrar etmeyi içeren “aliterasyon” olabilir. Kafiyeyle benzer olarak bu teknik de ifadelerin estetikliğini ve kalıcılığını arttırmak gibi çeşitli bilişsel kazanımlara sahiptir bu yüzden bunu kafiyenize eklemeniz elde ettiğiniz genel sözbilimsel etkiyi arttırabilir.

*Bürün: Vurgu, ezgi, durak, ulama, ton, uzunluk gibi konuşma diline özgü ögelere verilen ad. (TDK)

• Mantıksal olarak kafiye etkisine karşılık vermek

Özellikle pazarlamacılar ve siyasetçiler gibi insanlar “mantıksal olarak kafiye” etkisini muhtemelen sizi mantıksız ve çıkarlarınıza ters davranmanız amacıyla manipülatif bir teknik olarak kullanabilirler. Mesela, aksi takdirde almayacağınız bir ürünü almanıza teşvik ettirerek.

Bununla başa çıkabilmek için, öncelikle bu yanılgının ne olduğunu ve bunun sizi etkileyebileceğini anlamalı ve bu kafiye içeren süslü ifadelerin farkında olmalısınız. Ayrıca buna istinaden bu yanılgılara düşmemek için kafiyesini kaldırarak aynı bilgiyi yeniden ifade etmek ya da bilgiyi değerlendirirken muhakeme sürecini yavaşlatmak gibi genel ön yargı kırıcı teknikleri kullanmak gibi ek şeyler yapabilirsiniz.

Son olarak “mantıksal olarak kafiye” etkisinden etkilenen diğer insanları tarafsızlaştırmak için benzer yaklaşımlar kullanabilirsiniz. Örneğin onlara bu yanılgının ne olduğunu açıklayabilirsiniz ve nasıl manipüle edildiklerini gösterebilirsiniz. Bunun yanında gerekli bilgiyi yavaşça değerlendirmelerini sağlayıp kafiyeyi kaldırarak aynı ifadeyi yeniden ifade etmeleri için onları teşvik edebilirsiniz.

Yalnız; bazı durumlarda, bu iyi bir seçenek olmayabilir. Mesela; bu, politik bir tartışmada kitleyle geçireceğiniz tüm vakti kendi mesajınız hakkında konuşarak geçirmek yerine rakibinizin mesajı hakkında konuşarak geçirmeniz anlamına geliyorsa işe yaramayabilir. Bu gibi durumlarda; potansiyel seçenek, kafiyenin rakibinize verdiği sözbilimsel avantajdan sizin de yararlanabilmenizi sağlayacak olan kendi kafiyeli ifadenizle karşılık vermektir.

• Eaten-Rosen Fenomeni

Mantıksal olarak kafiye etkisi özellikle bilimsel olmayan literatürde Eaten-Rosen fenomeni olarak anılır. Ancak bu konu hakkındaki asıl bilimsel makalenin Matthew S. McGlone ve Jessica Tofighbakhsh isimli araştırmacılar tarafından yayınlandığından ve bu konuda Eaton, Rosen ya da Eaten-Rosen isimli hiçbir araştırmacı bu konuda araştırma yayınlamadığından ötürü bu terimin kökeni şüphelidir.

Bu terimin nasıl ortaya çıktığına dair en olası açıklama ise 11 Temmuz 2013’te anonim bir Wikipedia kullanıcısının, Eaten-Rosen fenomeni terimini “mantıksal olarak kafiye etkisi”nin alternatif bir isimlendirmesi olduğunu belirterek Wikipedia’ya eklemesidir. Bu terimin daha önceden yazılı olarak kullanıldığı görülmemekte olmakla beraber bunu Wikipedia makalesine ekleyen kişi kendi iddiasını desteleyen bir kaynaktan da alıntı yapmamıştır.

Zamanla “mantıksal olarak kafiye etkisi” üzerine makale yazan çoğu insan Wikipedia’yı kaynaklarından biri olarak kullanmıştır. Bazıları “Eaten-Rosen” fenomenini kendi makalelerinde kullanmayı tekrarlamıştır ki bu da tüm bu makalelerin, “Eaten-Rosen” teriminin Wikipedia’daki asıl kullanılma tarihinden sonra yayınlanmış olmalarına rağmen bu yazarların makaleleri bu terimin kullanımını destekleyen alıntılar olarak eklenmesine sebep olarak sonlanmıştır.

Böylelikle “Eaten-Rosen fenomeni” teriminin kullanılması, bir terimin uydurulduğu ve Wikipedia’ya eklendiği ve sonrasında yazarlar tarafından kopyalanılarak en nihayetinde yazıları; Wikipedia’da kullanılan terimi desteklemek amaçlı kullanılması muhtemelen “sirküler raporlama” ya da “citogenesis” olarak adlandırılan bir durumu temsil etmektedir. Ancak, özellikle bilimsel olmayan yazılarda “Eaten-Rosen fenomeni” mantıksal olarak kafiye etkisi konusunda önemli bir isim olmaya devam ediyor.

• Özet ve Sonuçlar
• “Mantıksal olarak kafiye” etkisi insanların kafiye içeren ifadelere, kafiye içermeyenlerle kıyaslandığında inanma olasılıklarını arttıran bilişsel bir ön yargıdır.
• Örneğin, insanlar genel genel olarak olarak “Woes unite foes.” (Keder hasımları birleştirir.) ifadesini “Woes unite enemies.” (Keder düşmanları birleştirir.) ve “Misfortunes unite foes.” (Aksilikler hasımları birleştirir.) ifadelerinden –kabaca aynı anlama gelmelerine rağmen- daha doğru olarak algılar.
• İfadelerinizin daha ikna edici ve hatırlanabilir olması için kafiyeyi kullanırken özlülük ve aliterasyon yani bağımsız kelimelerin başlangıç seslerinin tekrarlaması gibi diğer yararlı tekniklerle birleştirebilirsiniz.
• Bu etkinin başkaları tarafından manipülatif olarak kullanımına karşı koymak için bu yanılgı hakkındaki farkındalığı arttırabilirsiniz; ifadeleri, kafiyelerini ortadan kaldırarak değiştirebilirsiniz ve ön yargı kırdırıcı, yani muhakeme sürecini yavaşlatmak ya da kafiye içeren başka rakip bir ifadeyi ortaya atmak gibi genel teknikleri kullanabilirsiniz.