Ay Neden Kırmızı Görünür? Kanlı Ay Tutulması Nedir?

Hiç kuşkusuz gökyüzüne baktınız ve karşınızda kırmızı bir Ay gördünüz. Ay neden kırmızı görünsün ki diye düşünmüş, kanlı Ay haberlerini görmüş, hatta bu konuda endişelenmiş bile olabilirsiniz. Çocukluk zamanımda, özellikle depremlerin olduğu yıllarda bu konunun çok gündeme geldiğini hatırlıyorum.

Hatta bu soruyu babaanneme yönelttiğimi kendim bile yönelttiğimi hatırlıyorum, ardından deprem olunca da hepimizin hayret ettiğini... Bunu babaannem hala bana hatırlatır, o gün Ay kırmızıydı diye. Aslında bu çok sıradan, sürekli olan bir şeydi, fakat ilk defa o anda fark etmiştik.

Lakin bu tür yanlış çıkarımlar her zaman olur. Belki de fiziksel olarak açıklaması en kolay, fakat bir o kadar da yanlış anlaşılan konulardan biridir bu nedenle. Hele ki bir de Kanlı Ay Tutulması başlığı gündeme geldiyse...

Ay Neden Kırmızı Görünür?

Aslında bu durum Ay'a özgü bir durum değildir. Güneş ufka yaklaştıkça neden kırmızı görünüyorsa, Ay da aslında aynı nedenden kırmızı görünür. Hatta bu durum Güneş ve Ay'a da özgü değildir. Eğer parlak yıldızlara ve gezegenlere (özellikle Venüs'e) de dikkat edecek olursanız onlar da ufka yaklaştıkça giderek kırmızı bir hal alırlar. Bu durumun nedeni oldukça basit bir tespite dayanır: Atmosfer'de mavi ışığın daha fazla saçılması.

Ay neden kırmızı görünür sorusunun kısa cevabı, Dünya'nın atmosferinin mavi ışığı saçması, geriye kırmızı ışığın kalmasıdır.

Aslında bu düz dünya komplocularına karşı yine hoş ve bir o kadar basit bir fiziksel açıklamadır. Ay'ın ve Güneş'in ufka yaklaştıkça kızıllaşması, atmosfer katmanının bu doğrultuda daha kalın olmasından kaynaklanır. Bu küresel bir geometride mümkündür ve geometrisine göre ölçümler yapılıp test edilebilir. Astronomi gözlemlerinde bu tür düzeltmeler kullanılmaktadır.

Dünya'nın yuvarlak geometrisinden dolayı, ufka yakın olarak gözlediğimiz cisimler, tepede gözlediklerimize göre çok daha fazla atmosfer katmanından geçerler. Aslında bu durum bile başlı başına antik çağlarda Dünya'nın düz olmadığını ispatlamak için yeterli olurdu, lakin o zamanlar insanlar ışığın bu saçılım doğasını ne yazık ki bilmiyorlardı. Fakat biz biliyoruz!

Işık, atmosferden geçerken havayı oluşturan moleküllerle etkileşime girer. Bu esnada ışık çeşitli saçılımlara uğrar, bunlardan şu anda ilgimizi çekeni Rayleigh saçılmasıdır. Rayleigh saçılmasına göre, bir foton (ışığın temel parçacığı) ne kadar enerjikse o kadar (hatta çok çok daha fazla) saçılıma uğrar. Mavi fotonlar, kırmızı fotonlara göre elektromanyetik spektrumda daha yüksek enerjiye sahiptir. Bu şu demektir: Mavi ışık, atmosferde kırmızıya göre daha fazla saçılır (bkz. Gökyüzü neden mavidir).

Atmosferde mavi ışık, kırmızıya göre çok daha fazla saçılır.

Saçılmaktan kasıt, kabaca her yöne bu ışığın dağılmasıdır. Bu nedenle atmosfer mavi görünür. Peki Ay neden kırmızı görünür? Çünkü ufka yaklaştıkça, Ay'dan gelen ışık çok daha fazla atmosfer katmanından geçer. Yani oradan gelen mavi ışığın çok daha fazla miktarı etrafa saçılır. Beyaz renkten maviyi çıkardığınızda da geriye kalan şey kırmızıdır. Burada kafanızı boyalarla yaptığınız birleşimler karıştırabilir, lakin beyaz ışık aslında tüm renklerin karışımıdır ve ondan maviyi çıkardıkça, elinizde kırmızı bir renk kalır. Bu nedenle Ay, Güneş ve diğer tüm gök cisimleri ufka yaklaştıkça kırmızı görünmeye başlar. Yani "Ay neden kırmızı görünür" sorusunun cevabı, Rayleigh saçılımı sonucunda mavi ışığın çok saçılması ve geriye kırmızı ışığın kalmasıdır.

Ay ufka yaklaştıkça, ışığı daha fazla atmosfer katmanından geçeceği için, daha fazla mavi ışık kaybeder. Bu nedenle kırmızı görünür.

Kanlı Ay Tutulması Nedir?

Ay neden kırmızı görünür sorusu bizi sıklıkla kanlı Ay tutulmasına götürür. Tutulmalara hepimiz aşinayız. Özellikle tam Güneş tutulması yaşayıp da etkilenmemiş kimse yoktur. Antik çağlardan bu yana birçok efsaneye bile konu olmuş bir olaydır. Lakin hiçbiri Kanlı Ay Tutulması ismiyle yarışamaz sanıyoruz. Fakat isminin fantastikliği bir yana, beklentilerinizle çok çelişik bir durum söz konusudur.

"Ay neden kırmızı görünür" sorusunun bir durumu daha vardır. Ay sadece ufka yanaştığında değil, Ay tutulması sırasında da kırmızı görünür, fakat cevap her iki durumda da aynıdır.

Normal bir Ay tutulması sırasında; Dünya, Güneş ile Ay arasına girerek Ay'ı örter. Bu da Ay'ın tutulmasına neden olur. Az önce ufka yakınken neden kırmızı olduğunu açıkladığımız kısmı hatırlayın. Atmosfer'den geçen ışık maviliğini kaybederek kırmızı bir görünüme neden oluyordu. Bu hemen aklınızda şunu canlandırmalı: Eğer Dünya Ay'ı örtüyorsa, bir noktada atmosferden geçen ışık da Ay üzerine düşmeli!

Tam olarak gerçekleşen olay budur. Dünya'nın katı katmanının, yani bizim üstünde yaşadığımız yeryüzünün, gölgesi Ay üzerine düşmeden, atmosferin gölgesi düşer. Atmosfer elbette geçirgendir, fakat bahsettiğimiz üzere bir takım saçılmalara yol açar. Mavi ışık saçılacağından ötürü, Ay üzerine kırmızı ışık düşer! Ay neden kırmızı görünür sorusunun bir diğer cevabı da tutulma sırasında burada ortaya çıkmaktadır.

Ay tutulması sırasında, Dünya'nın katı katmanının gölgesi Ay'a düşmeden önce, atmosferinin gölgesi düşer. Aslında bu, mavi ışığını kaybetmiş ışıktan ibarettir ve Ay üzerinde kırmızı bir görünüme yol açar.

PekiKanlı Ay Tutulması nedir? Yukarıda bahsini ettiğimiz normal Ay tutulmasından ne gibi bir farkı vardır? İnsan bekliyor ki kanlı tabiri, Ay neden kırmızı görünür sorusuna da cevap olan kırmızılıkla ilişkili olsun. Lakin Ay zaten normal bir tutulmada da kırmızı görünüyorsa, Kanlı Ay Tutulması'nın ne gibi bir farkı var?

Kanlı Ay Tutulması, altı ay aralıkla gerçekleşmiş, dört tam Ay tutulmasının sonuncusuna denir (bu arada parçalı tutulma olmamalıdır). Astronomik açıdan hiçbir mana taşımaz. Diğer tutulmalardan da fiziksel hiçbir farkı yoktur.

Kanlı Ay Tutulması tabiri aslında Hristiyanlık'tan gelen kehanetlere dayalı bir tanımdır. Özellikle 2013 yılında papaz John Hagee tarafından yayınlanan "Dört Kanlı Ay - Bir Şeyler Değişmek Üzere" adlı kitaptan sonra ayyuka çıkmıştır. Ne oldu da bu tabir bize geçti bilinmez, lakin Kanlı Ay Tutulması tabirinin astronomik açıdan hiçbir mana teşkil etmediğini çok açık bir şekilde söyleyebiliriz.

Bu tanıma göre en son Kanlı Ay Tutulması 28 Eylül 2015 tarihinde gerçekleşti (elbette dünya yok olmadı) ve sıradaki 25 Nisan 2032'de gerçekleşecek (elbette yine hiçbir şey olmayacak). Bir takım kehanet meraklısı Hristiyan bir grubun uydurduğu bu olayın ülkemizde bu kadar popüler hale gelmiş olmasının sorgulanmasını ise sizlere bırakıyoruz.

Depremlerle veya Doğal Afetlerle Bir İlişkisi Var Mı?

İnsanlar olarak, içgüdüsel eğilimlerimiz, bilmediğimiz büyüleyici doğa olayları karşısında korku geliştirir. Hayatınızda hiç şimşek görmeyip ilk defa gördüğünüzde yaşayabileceğiniz paniği düşünün. Bu gayet doğal bir hayatta kalma dürtüsüdür. Tutulmalarla ilgili de benzer içgüdülere sahibiz, dolayısıyla Ay neden kırmızı görünüyor diye kuşkulanmak, Kanlı Ay Tutulması gibi tabirlerle irkilmek gayet doğal. Lakin artık bunların ne olduğunu gayet iyi biliyoruz.

Ay neden kırmızı görünür sorusunu açıklamak oldukça kolaydır. Fakat ne yazık ki birçok komplocu bu tür bir doğa olayının etkileyiciliğini kullanarak, insanları manipüle etmektedir.

Şu ana kadar yapılan hiçbir çalışma tutulmalarla depremler veya başka bir takım doğal afetler veya olaylar arasında ilişki ortaya koymadığı gibi, olmadığını da açıkça göstermiştir. Özetle böyle bir sahneye tanıklık ediyorsanız korkmanıza gerek yok, uzanın ve manzaranın tadını çıkarın.

Ay'ın Kırmızı Olması Neye İşarettir?

Birçok kişi, eskilerden gelen inanışlar sebebiyle bu tür doğa olaylarının bir işaret olduğunu düşünür. Buradaki tek işaret, Ay'a ya gün doğumu ya da gün batımında bakmanız sebebiyle mavi ışığın atmosferde saçılması nedeniyle kırmızı göründüğüdür. Bu her gün olur, sadece dikkat etmeyiz. Bazen havadaki kirlilik sebebiyle daha belirgin hale gelebilir. Ender olarak da Ay tutulmaları sırasında, Dünya'nın atmosferinden geçen ışık yine mavi ışığı saçınca, kırmızı bir ışık Ay'ın üzerine düşer.

Özetlemek gerekirse, Ay'ın kırmızı olması, her gün olan bir doğa olayıdır ve herhangi bir şeye işaret etmez.

Rayleigh Saçılması Üzerine Detaylar

Rayleigh saçılmasında, saçılma dalga boyunun dördüncü kuvvetiyle ters orantılıdır. Yani 400 nm dalga boyundaki bir ışık (mavi ışık), 700 nm dalga boyundaki ışığa göre (kırmızı ışığa göre) 9-10 kat daha fazla saçılmaya uğrar. Ay neden kırmızıdır sorusunun ardındaki fiziksel süreç budur.

Dünya atmosferinin mavi bir görünüme sahip olmasının nedeni Rayleigh saçılmasıdır. Eğer dikkatle bakacak olursanız gökyüzünün Güneş'in aksi yönü daha mavi görünür. Bu durum, daha ziyade göreli olarak büyük parçacıkların saçılımıyla ilişkili olan ve dalga boyuna pek de bağlı olmayan Mie saçılımının Güneş'in etrafında beyaz bir görünüme neden olmasından kaynaklanır (bkz. Gökyüzü neden mavidir).

Özetle atmosferde gördüğümüz durum kabaca bu iki saçılmanın bütünleşik etkisidir. Fakat gökyüzü neden mavi, Ay neden kırmızı (hatta Güneş ve diğer gök cisimleri neden kırmızı) sorusunun temel cevabı Rayleigh saçılımında yatar. Ve hayır, Ay neden kırmızı görünür sorusunun fantastik bir açıklaması veya bizim üzerimizde bir etkisi olması, bir şeye işaret etmesi söz konusu değildir. Görüldüğü üzere nehirden akan su kadar doğal bir olaydır.

Hazırlayan: Ögetay Kayalı

Referanslar

1. EarthSky, "What’s a Blood Moon?", <https://earthsky.org/human-world/what-is-a-blood-moon-lunar-eclipses-2014-2015>

Agora Bilim Pazarı

Değişen Dünyada Anormal Psikolojisi

ISBN: 9786052823835
Sayfa Sayısı: 669
Baskı Sayısı: 10
Ebatlar: 22×28
Basım Yılı: 2019

Devamını Göster

₺1,025.00

Satın Al Tüm Ürünler

2. HyperPhysics, "Rayleigh Scattering", <http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/atmos/blusky.html>

Kapak Görseli

Stefan Seip (Astro Meeting) - APOD - <https://apod.nasa.gov/apod/ap070926.html>