Endüstri-Örgüt Psikolojisi Nedir?

Psikoloji; zihinde geçen bilinç olaylarını, insan davranışlarını, kişiler arası ilişkileri, insan ve çevresi arasındaki ilişkileri ve insanın çevresine uyum sürecini inceleyen bir bilim dalıdır (Baymur, 2014, s.2).

Endüstri-Örgüt psikolojisinin uzmanlık alanı ise, iş yerindeki insan davranışını inceleyen psikoloji alanı içindedir. Birçok iş çok karmaşıktır, bir dizi zihinsel ve motor becerinin kullanımını gerektirir. Çalışma örgütleri de sıklıkla ürün, hizmet ya da bilgi üretmek için etkileşim içinde olmak ve faaliyetleri uyumlaştırmak zorunda olan yüzlerce hatta binlerce işçiden oluşan büyük ve karmaşık varlıklardır. Endüstri - örgüt psikolojisi çalışma örgütlerinin yapısını ve fiziksel, sosyal, psikolojik çevrenin işçi davranışlarını nasıl etkilediğini inceler (Riggio, 2014, s.3).

Endüstri-Örgüt Psikolojisinin Doğuşu ve İlk Dönem Tarihi

Endüstri-Örgüt psikolojisini anlamak ve üzerine çalışmak istiyorsak, tarihi üzerinde dedektiflik yürütmek zorundayız.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor. Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak... Daha fazla göster

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Başlangıçta

20. yüzyılın sonlarına uzandığımızda, hız kazanan doğa bilimlerindeki evrimleşmenin psikoloji alanı içinde de yaşandığını görürüz. Hemen iki isim, gözümüze çarpar: Hugo Munsterberg ve Walter Dill Scott. Musterberg iş nasıl dizayn edilir, personel nasıl seçilir gibi konular hakkında çalışırken, Scott personelin ve reklam psikolojisinin üzerine yoğunlaşmıştı. Hatta Scott, bu alandaki ilk profesör oldu.

Endüstri-Örgüt psikolojisine diğer önemli katkı ise, bir mühendise aittir: Frederick W. Taylor. Taylor, iş verimliliğini ve üretkenliğini arttırmada belirli bir işi yapmanın en iyi türden yöntemi olabileceği konusunda ısrarcı davrandı.

Frederick W. Taylor, hareket ve zaman etütleri olarak bilinen yöntemi uygulamada oldukça başarılı oldu. Bu hareket ve zaman prosedürleri işçi çıktısını iki kat, üç kat ve hatta dört katına çıkardı. Taylor'ın işin verimliliğini ve üretkenliğini arttırmak için bilimsel ilkelerin uygulanmasını öneren sistem bilimsel yönetim olarak tanındı (Riggio, 2014, s.5).

Derken ilk kadın endüstri - örgütsel psikologlarından olan Lillian Gilbreth, Taylor'ın bilimsel yönetim ilkelerini çalışmalarında kullanarak fiziksel üretime dayalı işlerde çok büyük gelişmelere kapı araladı.

1914 -1920'ler

1914 yılında 1. Dünya Savaşı başladı. O sırada Amerikan Psikoloji Birliği'nin başkanı Robert Yerkes idi. Yerkes ve yanında yer alan bir grup psikolog, savaşta kazanım verimliliğini arttırmak amacıyla, orduya katılacaklar üzerinde bir takım zeka testleri uyguladılar: Okuma ve yazması olan adaylar için Alfa testi, okuma ve yazması olmayan adaylar için ise, Beta testleri kullandılar. Bu testler kitlesel psikolojiyi görmek açısından önem kazanmıştır; hatta, benzerleri günümüzde dahi işe alım süreçlerinde kullanılmaktadır.

1. Dünya Savaşı ile deneyim kazanan psikologlar, bilgi birikimlerini endüstriye taşımaya hız verdiler. Zaten savaşın sonlarında ve 1920'lerde Birleşik Devletler de büyük bir endüstriyel büyüme yaşıyordu. Ve, endüstri psikolojisindeki ilk doktora derecesi 1921'de alındı. Psikologlar, danışmanlar, araştırmacılar olarak doğrudan endüstrilerle çalışmaya başladılar (Katzell & Austin, 1992, s.77-803-835).

Aynı zamanda 1920'ler ilk psikolojik danışmanlık örgütlerinin başladığı yıllar oldu. Walter Dill Scott 1919'da kısa süren bir personel danışmanlık firması açtı ve 1921'de James McKeen Cattell tarafından psikoloji şirketi kuruldu (Vinchur & Koppes, 2011, s.3-36). Günümüzde de, bu türden danışmanlık şirketlerinin arttığı görülebilir.

Zor Zamanlar ve İkinci Dünya Savaşı

1930'lu yıllarda Amerika Birleşik Devletleri'nin ekonomisi çökmüştü. Bu çöküş çalışma hayatının her alanına yansıdı ve endüstri - örgütsel psikoloji çalışan psikologlar da üzerlerine düşen payı aldılar.

Agora Bilim Pazarı

21. Yüzyılda Konumlandırma

1 Numaralı İş Stratejisi
Şimdi Her Zamankinden Daha Önemli!

Dünyanın en çok satan,
2022 itibarıyla 4 milyondan fazla okuyucuya ulaşan,
Amazon’un en eski “Pazarlama Çok Satanlar” müdavimi Konumlandırma
şimdi temel ve yeni tüm prensipleri içerecek şekilde geliştirilmiş,
dünyadan ve Türkiye’den en güncel vakalar
eklenmiş 21. Yüzyıl versiyonuyla karşınızda…

Konumlandırma bir düşünce felsefesi olarak iş, pazarlama ve marka dünyasında bir devrim yaratmıştır.
“Konumlandırma” kelimesi, ortaya atıldığından bu yana geçen 50 yıl içinde çoğu şirketin strateji dökümanında yerini almıştır.
Ancak en önemli nokta hâlâ gözden kaçırılıyor…
Kendilerini sadece kâğıt üzerinde konumlandırıyorlar.

“Başarı, şirketiniz, markanız ya da ürününüz ile ilgili değildir…
Zihinde bir algıyı sahiplenmek ile ilgilidir.” –Al Ries

Ürününüzün rakipten daha iyi olması veya fiyatının uygun olması satın alınacağı anlamına gelmez…
Aslolan zihinde oluşan algıdır.
Zihne girmenin, bir konumu sahiplenmenin ve on yıllarca hatırlanmanın prensipleri hâlâ büyük çoğunluk için muamma.

20. yüzyılda stratejik konumlandırma prensiplerini dikkate almayanlar
bunun bedelini er ya da geç ödediler.
Rekabetin iyice kızıştığı, her türlü krizin global boyutlara ulaştığı 21. yüzyılda ise
bu prensipleri göz ardı etmenin telafisi yok.

Devamını Göster

₺180.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Harvard'dan bir grup psikolog, bu zor zamanları fırsata çevirdi ve Illionis Hawthorne'da yer alan Western Elektrik Şirketinin üretim tesislerinden birinde deneyler yürütmeye koyuldular. Elton Mayo ve çalışma arkadaşlarının bu deneyler ile anlamak istediği şey, fiziksel koşulların çalışanların verimliliğini etkilemedeki rolü idi. Öncelikle, çalışma ortamındaki aydınlatma seviyesi üzerinde kafa yormaya başladılar. Görevi en iyi yapmak için, en iyi aydınlatma seviyesi ne idi? Gördüler ki, aydınlatma seviyesi çok artınca verimlilik de artıyor. Işıkların kısılması da, verimliliği arttırdı (Mayo, 1933). Mayo ve çalışma arkadaşları şu sonuca vardılar: Çalışanlar fiziksel çevreden fazlaca etkilenmiyorlar; ama, izlediklerini bilmeleri onları etkiliyor.

Mayo ve arkadaşlarının kullandığı metotlarda bazı hatalar elbette vardı. Ama bu türden bir çalışma, çalışan moralinin nelere bağlı olduğunu anlayabilmenin ucunu açmıştır.

Modern Zamanlar

İkinci Dünya Savaşı'nın bitişi ile endüstri - örgüt psikolojisi, tekrar yeşillenmeye ve uzmanlık alanı oluşturarak daha güçlü kök salmaya başlamıştır.

1950 ve 1960'larda yaşanan Soğuk Savaş dönemi ise, mühendislik psikolojisi için zemin hazırlamıştır. Bu zemin, önceki süreçlerde önemi kavranan endüstri - örgütsel psikolojinin öneminin kavranması ile oluşmuştur.

Endüstri - örgüt psikolojisi, 1990'lara kadar kendi içinde ve diğer disiplinler ile birlikte evrimleşme sayesinde, araştırma ve uygulama teknikleri çok daha fazla geliştirme imkanı buldu. Yakın tarihler de, örneğin 1964'te sivil birtakım hakların da yasallaşması ile endüstri - örgütsel psikolojinin öneminin altı bir defa daha çizildi. İşte yükselme, ücretlendirme, işten çıkarma gibi vakalar ayrıntılı olarak tekrar gözden geçirilmeye başlandı. Çünkü, anlaşılıyordu ki endüstri - örgütsel psikoloji ile adil istihdam koşulları oluşturulabiliyordu.

Kadınlar Geliyor

Dönemin birçok ticarette zenginleşmiş ve dünyaya kendisini kanıtlamış lider, kendi ofislerine ve sahibi oldukları fabrikalara kadın psikolog almayı uygun görmediler. Yayımcı ve yayıncı kuruluşlar da bu politikanın izinden gittiler. Örneğin Lillian ve Frank endüstriyel verimlilik üzerine bir kitap yazdı. Yayınevi bir kadın adının kullanılması anlatılmak istenendeki güvenilirliği azaltacağını dile getirdi ve Lillian'ın adının kapakta yer almasına izin vermedi. Bundan dolayı yayınevi Lillian Gilbreth değil de, L.M. Gilbreth isimlendirmesi ile kitabı yayınladı. Lillian Gilbreth, bu alanda doktora derecesi alan ilk kadındır.

Wilhelm Wundt'un ise, tek kadın öğrencisi Anna Berliner'dir. Anna Berliner, endüstri psikolojisinde öncü olmuş isimlerden biridir. Wundt, Berliner'in iddialı ve hırslı iş azminden etkilenerek yanına aldı, yetiştirdi. Berliner snraları Japonya'ya giderek, orada endüstri psikoloğu olarak çalışmalarına devam etti. Japonya'dan Birleşik Devletler'e, Oregon Pasific Üniversitesi'ne eğitim vermek için döndü.

Endüstri-Örgüt psikolojisinin, bir uzmanlık alanı olarak, daha fazla kadın psikologlara açık olduğu ayrıca dikkat çekicidir.

Günümüzün ve Geleceğin Endüstri - Örgütsel Psikolojisi

Emperyalizmin ve kapitalizmin gölgesinde şekillenen günümüz dünyası, endüstri - örgütsel psikolojiyi daha iyi anlamayı zorunlu kılmıştır. Aslında, misyonu anlamak için Endüstri ve Örgüt Psikolojisi Topluluğu'nun amaç tanımına bakmak yeterli olabilir: Endüstri ve Örgüt Psikolojisi'nin bilim, uygulama ve öğretimi teşvik ederek insanın refahını örgütsel ve çalışma ortamındaki performansını arttırmak.

İş, Yapı Değiştirebilir

Değişen dünya, değişen koşulları da beraberinde getirmektedir. İş ve örgüt ise, bundan en çok etkilenen alanlardır. Eski çağlardan süregelen hiyerarşiler, günümüzde işte ve örgüt alanlarında kendini göstermektedir. Endüstri - örgüt psikolojisi bu hiyerarşik tabakaları minimuma indirgemenin yollarını arar. Bu, daha fazla alt birim ile halledilmeye çalışılır.

Uzaktan iletişim, ileri iletişim sistemleri ve çok ileri ağlar oluşturma yoluyla, insanlar birbirinden uzak olan takımlarla her yerleşim alanında çalışabilirler. Bu insanların çalışma yöntemi için önemli çıkarımlara sahip olacaktır ve endüstri - örgütsel psikologları çalışanların teknolojik ve yapısal değişimlere uyum sağlamasına yardım etmeye daha fazla katılacaktır (Craiger, 1997, s.34-89-96; Huber, 2011, s.117-160).

Çoğu işler, teknolojik gelişmeler nedeniyle, giderek artan bir şekilde karmaşık olmaktadır ve bu işler çalışanların daha fazla bilgiyi işlemelerini ve karar vermelerini gerektiren daha talepkar nitelikte olmaktadır (Ones & Viswesvaran, 1998, s. 35-92-95). Bunun yanısıra, dünyadaki endüstriler ve örgütler genel olarak iş güçlerini düşürmeye çalışmaktadır. Başta, bilgisayar teknolojisinin ve robot aracılığında üretimin artması bu türden iş gücü düşürmelerde önemli rol oynamaktadır. Doğa felaketleri, terörist eylemler de işgücünü düşürtebilir veya endüstride, örgütte küçülmeye zorlayabilir. 11 Eylül 2001'de Birleşik Devletler'de yaşanan uçak kaçırma vakaları, Amerikan ticari hava yollarının küçülmesine yol açmıştır.

İnsan Kaynaklarına Odaklanmada Artış Olabilir

Mayo'nun, insan ilişkileri hakkında yaptığı çalışmalar örgütün insan kaynaklarını korumaya ve yönetmeye olan ilgisini arttırmıştır. Şimdi, örgütler çalışanların her türlü ihtiyacı ile daha yakından ilgilenirler. Yine örgütler daha yetenekli olanları da belirleyerek, yetenek yönetimi adı altında daha fazla verim elde ederler.

Yetenekli olanı bünyeye katmak demek, daha fazla saldırgan rekabetçilik demektir. Bunu gerçekleştirmek için de, iyi bir politika edinmeleri gerekmektedir.

Endüstri - örgüt psikolojisi tarihindeki çalışmalar, çalışanı varlık olarak görmekten daha çok bütün bir insan olarak görmeyi tetiklemiştir.

Gelecekte Endüstri - Örgütsel Psikoloji

Endüstri - örgüt psikolojisinin işgörenleri seçme, yetiştirme, geliştirme ve motive etme konusundaki yöntemlerimizde önemli bir etkisi olmasına rağmen, endüstri - örgütsel psikolojisinin çalışma performansını arttırmaya ve çalışanlar için koşulları daha iyi, daha ödüllendirici ve daha daha sağlıklı yapmaya yardım etme konusunda çok daha büyük bir rol oynaması için büyük bir potansiyel vardır. Endüstri - örgüt psikolojisinin işyerinde muazzam bir gelecek etkisine sahip olabileceği ve endüstri - örgütsel psikolojisindeki araştırmaların endüstri - örgütsel psikolojisi uygulamasıyla doğrudan ilişkili olmasının önemli olduğu ileri sürülmüştür (Riggio, 2014, s.14).

Gelecekte endüstri - örgütsel psikolojisinin üzerine eğilmesi gereken birçok iş yeri olacaktır, sosyal meseleler ve sorunlar olacaktır. Bu sorunlar ve meseleler şu şekilde sıralanabilirler:

1 - Daha etik ve sosyal sorumluluk sahibi olan liderleri kapsayan, daha iyi örgütsel liderleri seçme ve geliştirme.

2 - Adil ücretlendirme, esnek çalışma politikaları (iş/aile meselelerini kapsayan) ve iş yerinde ayrımcılığı azaltma yoluyla çalışanları geliştirme.

3 - İş gücü çeşitliliğini ve küreselleşmeyi en uygun yoldan güçlendirme.

4 - Yeteneklerin en uygun yönetimi ve geliştirilmesi yoluyla, performansı iyileştirme.

5 - Örgütlerin ve örgütlerdeki insanların olumlu değişimi benimsemelerine ve daha yenilikçi olmalarına yardım etme (Cascio & Aguinus, 2008, s.1062-1081).

Kaynaklar ve İleri Okuma:

1. Baymur, F., 2014, s.2; Genel Psikoloji, İnkılap Kitapevi Yayın Sanayi ve Ticaret AŞ, İstanbul.
2. Cascio, W. F., & Aguinis, H., 2008, s.1062-1081; Research in industrial and organizational psychology from 1963 to 2007: Changes, choices and trends, Journal of Applied Psychology, 93(5).
3. Craiger, J. P., 1997, s.34-89-96; Technology, organizations, and work in the 20th century. The Industrıal Organizational Psychologist.
4. Huber, G. P., 2011, s.117-160; Organizations: Theory, design, future. In Z. Zedeck (Ed), APA handbook of industrial and organizational psychology, Vol.1: Building and developing the organization. Washington, DC: APA.
5. Katzell, R, A., & Austin, J, T., 1992, s.77-803-835; From then to now: The development of industrial organizational psychology in the United States, Journal of Applied Psychology.
6. Mayo, E., 1933; The human problems of an industrial civilization. Cambridge: Harvard University Press.
7. Ones, D. S., & Viswesvaran, C., 1998a, s.35-92-95; Looking ahead in I-O psychology (If we had a christal ball...). The Industrial Organizational Psychologist.
8. Riggio, E, R., 2014, s.3-5-14; Endüstri ve Örgüt Psikolojisine Giriş, Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık TİC. LTD. ŞTİ, Ankara.
9. Vinchur, A, J., & Koppens, L, L., 2011, s.3-36; A historical survey of research and practice in industrial and organizational psychology. Washington DC: American Psychological Association.