Bortle Skalası: Işık Kirliliği Nedir? Gökyüzünü Gözlemek İçin En İyi "Karanlık Gök" Bölgeleri Nerelerde Bulunur?

Işık kirliliği; istenmeyen, uygunsuz veya aşırı miktarda yapay ışığın bulunmasına verilen isimdir.^{[1], [2]} Bir diğer deyişle ışık kirliliği, gündüz veya gece fark etmeksizin, yapay ışıklandırmanın hatalı bir şekilde yerleştirilmesi anlamına gelmektedir. Öte yandan ışık kirliliği tabiri, genellikle gökyüzü gözlem sırasında veya gündelik yaşantı içinde gereğinden fazla ve rahatsız edici miktarda ışığın bulunması olarak tarif edilir.

Günümüzde insanların yaşam alanlarının %83 kadarında ışık kirliliği vardır ve karaların %23 kadarı "gök sisi" denen, gece karanlığında gökyüzünün yapay ışıklar nedeniyle soluk ve dağınık bir şekilde parlaması olayından muzdariptir. Ne yazık ki bu oranlar, her geçen sene biraz daha artmaktadır. Şehirleşmenin bir yan ürünü olarak gelişen ışık kirliliği, aynı zamanda insan sağlığını, ekosistemleri ve çevre estetiğini olumsuz etkilemektedir.

Gök sisine ek olarak, 3 farklı ışık kirliliği türü daha tanımlanmaktadır:

• Parlama: Görsel rahatsızlığa sebep olacak düzeyde parlaklık.
• Işık Tecavüzü: Işığın istenmeyen yerlere düşmesi veya vurması.
• Işık Gürültüsü: Işık kaynaklarının parlak, kafa karıştırıcı ve aşırı miktarda iç içe geçmesi.

Bortle Skalası Nedir?

Bortle Skalası (İng. "Bortle Scale"), John E. Bortle tarafından oluşturulmuştur ve 2001 yılında Sky & Telescope dergisinde yayımlanmıştır. Ölçeğin oluşturulma sebebi, amatör astronomların gözlem alanlarının karanlığını karşılaştırmasına yardımcı olmaktır. Ölçek, gözlem alanlarını ışık kirliliklerine göre kategorize etmek için bazı pratik gökyüzü gözlemlerini kullanmaktadır.

Bortle 1: Mükemmel Karanlık Gökyüzü

Zodyak Işığı, Zodyak Bandı, Gegenschein ve hava parlaması olayları rahatlıkla gözlemlenmektedir. Üçgen Galaksisi olarak da bilinen M33, çıplak gözle önlenmiş görüş kullanılmadan doğrudan bakıldığında bile bariz şekilde görülmektedir. Gökyüzünde bütün ayrıntılarıyla parlayan Samanyolu'nun Akrep ve Yay bölgeleri, yerde belirgin gölgeler oluşturmaktadır.

ESO

Çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük 8 kadir değerine kadar çıkabilmektedir. Sadece 32 santimetre çapındaki bir dürbünle 17.5 kadir büyüklüğündeki, 50 santimetrelik bir dürbünle ise 19 kadir büyüklüğündeki yıldızlar tespit edilebilmektedir.

Bortle 1, bir gözlemci için olabilecek en iyi gökyüzüdür.

Bortle 2: Gerçekten Karanlık Gökyüzü

Samanyolu, çıplak gözle oldukça ayrıntılıdır ve en parlak kısımlarına küçük, sıradan bir dürbün ile bakıldığında damarlı mermere benzeyen yapısı gözlemlenmektedir. Zodyak Işığı, zayıf gölgeler oluşturacak kadar parlaktır. Messier Kataloğu'ndaki küresel yıldız kümelerinin çoğu, çıplak gözle gözlemlenmektedir.

BBC Sky at Night Magazine

Çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük 7.5, 32 santimetrelik bir teleskopla ise 17 kadir değerine kadar ulaşabilmektedir.

Bortle 3: Kırsal Gökyüzü

Ufuk boyunca ışık kirliliğinin bazı belirtileri görülebilmektedir. Bulutlar; gökyüzünün ufka yakın, en parlak kısımlarında zayıf bir şekilde aydınlatılmıştır ancak gökyüzünün geri kalanında olması gerektiği gibi karanlıktır. Samanyolu, karmaşık da olsa hala gözlemlenmektedir. Messier Kataloğu'ndaki küresel yıldız kümelerinin çoğu, çıplak göz ile gözlemlenmektedir. Üçgen Galaksisi olarak bilinen M33, önlenmiş görüş ile kolayca görülebilmektedir. Zodyak Işığı, hala çarpıcı bir şekilde görülebilmektedir ancak rengi oldukça zayıftır.

Çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük 7, 32 santimetrelik bir teleskopla ise 16 kadir değerindedir.

Bortle 4: Kırsal-Banliyö Geçişi

Pek çok insanın standartlarına göre oldukça iyi bir gökyüzüdür. Takımyıldızları ve Samanyolu, çok etkileyici olmamakla beraber rahatlıkla görülmektedir. Çeşitli yönlerde bulunan nüfus merkezleri üzerindeki ışık kirliliği kubbeleri, oldukça belirgindir. Kirliliğin olduğu yönlerdeki bulutlar aydınlatılmıştır ancak gökyüzünün geri kalanında hala karanlıktır. M33, önlenmiş görüş tekniği ile zar zor görülebilmektedir. Zodyak Işığı açıkça belirgindir ancak göğün zirvesinin yarısına dahi uzanamamaktadır.

Daniel J. Stein

Çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük 6.5 kadir değerine varabilmektedir. 32 santimetrelik bir teleskop ile sınır, 15.5'e çıkabilmektedir.

Bortle 5: Banliyö Gökyüzü

Zodyak Işığı, en iyi gözlem zamanlarında dahi ipuçları dışında görülememektedir. Samanyolu, göğün zirvesinde bile oldukça soluktur. Ufkun yakınlarında ise çok zayıf veya görünmezdir. Işık kirliliği, her yönden olmasa da oldukça belirgindir. Gökyüzünün çoğu yerinde veya tamamında bulutlar, ışık kirliliğinden ötürü belirgin şekilde parlaktır.

Çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük 6, 32 santimetrelik bir teleskopla ise 15 kadirdir.

Bortle 6: Parlak Banliyö Gökyüzü

Zodyak Işığı, hiçbir şekilde görülememektedir. Samanyolu görünmezdir ancak göğün zirvesinde bazı belirtileri gözlemlenebilmektedir. Gökyüzünün herhangi bir yerinde bulutlar oldukça parlaktır. M33, dürbünsüz görülememektedir. Andromeda Galaksisi veya katalogdaki ismiyle M31, çıplak gözle zayıf bir şekilde gözlemlenmektedir.

AstroBackyard

Çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük 5.5, 32 santimetrelik bir teleskopla ise 14.5 kadire ulaşabilmektedir.

Bortle 7: Banliyö-Şehir Geçişi

Tüm gökyüzü arka planı belirsiz, grimsi beyaz bir renk tonuna sahiptir. Güçlü ışık kaynakları ve kirlilik, her yönden oldukça belirgindir. Samanyolu tamamen görünmezdir. M31, çıplak gözle belirsizdir ve gözlemlenmesi çok zordur. Orta büyüklükteki teleskoplarda bile Messier cisimleri, gerçek hallerine kıyasla oldukça soluktur.

Çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük zar zor 5, 32 santimetrelik bir teleskopla ise 14 kadirdir.

Bortle 8: Şehir Gökyüzü

Gökyüzü, beyazımsı gri veya turuncumsu şekilde parlamaktadır. Işık kirliliği o kadar güçlüdür ki karanlıkta gazete yazıları bile okunabilmektedir. M31, en iyi gecelerde dahi deneyimli gözlemciler tarafından zar zor görülebilmektedir. Tanıdık takımyıldızlarını oluşturan yıldızlar, oldukça soluktur ve bazıları görülememektedir.

En iyi koşullarda bile çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük en fazla 4.5 kadirdir. 32 santimetrelik bir teleskopla ise 13 kadirden biraz daha fazladır.

Bortle 9: Şehir İçi Gökyüzü

Göğün zirvesinde bile tüm gökyüzü parlamaktadır. Tanıdık takımyıldızlarını oluşturan birçok yıldız, tamamen görünmezdir. En iyi gecelerde bile Pleiades (Ülker) Yıldız Kümesi olarak bilinen M45 dışında hiçbir Messier cismi, çıplak gözle gözlemlenememektedir. Gökyüzünde sadece Jüpiter, Venüs gibi en parlak gezegenler ve Sirius gibi en parlak yıldızlar görülebilmektedir.

Çıplak gözle sınırlayıcı büyüklük 4 kadir veya daha azdır.

Işık Kirliliği Haritası

Yaşadığınız bölgenin ışık kirliliği durumunu öğrenmek için bir küresel ışık kirliliği haritasına bakabilirsiniz.

Agora Bilim Pazarı

Celestron PowerSeeker 50AZ Teleskop (50x600)

PowerSeeker serisi, astronomi ve yeryüzü gözlemlerine ilk adım atmak isteyen çocuklar ve aileler için çok uygun giriş seviyesi teleskoplardır.

• Celestron Türkiye distribütöründen direkt ve ücretsiz kargo
• Karasal ve astronomik kullanım için idealdir.
• 3x Barlow lens, her bir göz merceğinin büyütme gücünü üçe katlar.
• Aksesuarların rahatlıkla saklanması için aksesuar tepsisi
• 10.000 nesne veritabanı, yazdırılabilir gökyüzü haritaları ve 75 gelişmiş görüntü ile BONUS Astronomi Yazılımı

Teknik Özellikler:

• Ağırlık: 2.72 kg
• Renk: Siyah
• 50mm (2″) çaplı refraktör
• 600mm odak uzunluğu (f/12)
• Altazimuth kundak
• 5×24 bulucu
• 20mm gözmerceği (30x) – .96″
• 12mm gözmerceği (50x) – .96″
• 4mm gözmerceği (150x) – .96″
• Yıldız diyagonal – .96″
• Barlow mercek 3x – .96″
• 1.5x görüntü düzelten gözmerceği
• Ayarlı aluminyum tripod
• “The Sky Level 1” CD-ROM.

Devamını Göster

₺3,460.00

Satın Al Tüm Ürünler

Light Pollution Map

Işık kirliliği miktarını öğrenmenin yanı sıra astronomik gözlemler için hava tahminlerini görmek istiyorsanız Clear Outside sitesine bir göz atabilirsiniz.

Işık Kirliliği Nasıl Bir Sorun Haline Geldi?

Şehirleşme, birçok fayda ve zararla birlikte gelmiştir. Bu zararlardan bir tanesi, ışık kirliliğidir. Ne yazık ki günümüzde başınızı kaldırıp göğe baktığınızda gördüğünüz şey, atalarımızın gördüğünden çok ama çok farklıdır. Şehirlerimizden saçılan yapay ışıklar, Evren'in derinliklerinden gelen ışıkları görmemizi zorlaştırmakta, hatta imkansız kılmaktadır. Buna bağlı olarak bizlerin gökyüzündeki cisimleri görme sıklığımız dikkate değer miktarda azalmıştır. Bunun belki de en büyük sıkıntılarından birisi, bizlerin göğe bakarak hayal kurma miktarının dikkate değer miktarda azalmış olmasıdır. 

Bu soruna yönelik çözümlerden bir tanesi, mümkün olduğunca şehir dışına çıkarak, ışık kirliliğinin azaldığı noktalarda gök gözlemi yapmaktır. Ne var ki şehirlerin aşırı büyümesi, nüfusun dikkate değer miktarda artışı, her çeşit teknolojinin kırsala da hızla yayılıyor olması gibi nedenlerle artık şehir dışında bile bu tip karanlık alanlar bulmakta zorlanmaya başlayabilirsiniz. Ayrıca şehirden epey miktarda uzaklaşmadığınız sürece halen şehir ışıkları dolayısıyla gök cisimlerini görme miktarınız kısıtlanacaktır.

İşte bu nedenle Uluslararası Karanlık Gökyüzü Birliği (International Dark-Sky Association), ışık kirliliği ile mücadele ve gök gözlemlerini teşvik etmek adına Dünya çapındaki "karanlık gök bölgesi" adı verilen yerleri tespit etmektedir. Bu bölgelerde ışık kirliliği son derece düşüktür veya pratik olarak hiç yoktur; dolayısıyla gökyüzü tüm ihtişamıyla görülebilmektedir.

Türkiye, 21 Yıldır Projeye Dahil Olmadı!

Ne yazık ki 17 Kasım 2022 itibariyle, 2001 yılından beri süregelen Uluslararası Karanlık Gök Bölgeleri Projesi'ne Türkiye'den hiçbir kurum veya park henüz dâhil olmamıştır; dolayısıyla siteleri üzerinden yayınladıkları haritada ülkemizdeki karanlık gök bölgeleri bulunmamaktadır. Ancak ABD, Kanada, İrlanda, Fransa ve Almanya şu ana kadar bu projeye katkı sağlayan ülkelerdir.

Dark Sky

Bu paylaşımla, Türkiye'deki gökyüzü oluşumlarına bu projeye katkı sağlamaları için teşvik olmayı ümit ediyoruz.

Işık Kirliliği Olmasaydı Gökyüzü Nasıl Gözükürdü?

Ünlü fotoğrafçı Sriram Murali tarafından hazırlanan bu hızlandırılmış video, yapay ışığın etkisini hiç olmadığı kadar etkileyici bir şekilde sergiliyor:

Lost In Light adı verilen bu video geceleri ışık kirliliği sebebiyle gökyüzünde neleri kaçırdığımızı ışık kirliliği seviyesi 8 olan San Jose'den, seviyesi 1 olan Eureka Vadisi'ne kadar inceleyerek bizlere kanıtlıyor. Eminiz ki videonun sonunda en ıssız yere gidip yıldızları izlemek için can atacaksınız. Murali'nin bir açıklaması şöyle:

Her seviyeden ışık kirliliğinin olduğu konumları bulmak zorlayıcıydı. Hiç ışık kirliliğinin olmadığı yerlere varmak ise kendi içinde ayrı bir yolculuktu.

2016 yılında yapılan uluslararası bir araştırmaya göre tahminen Avrupalıların %60'ı ve Amerikalıların %80'i şu an yaşadıkları bölgelerden geceleri Samanyolu Galaksisi'ni göremiyor. İşte bu bir sorun; fakat problem sadece geceleri o mükemmel görsel ziyafetten mahrum kalmamız değil. Dünyamızdaki bu daimî yapay ışığın, doğal sirkadiyen ritmimize zarar verdiği kanıtlandı. Hatta bu durumlar artık yalnızca büyük şehirler için geçerli diyemeyiz. Çünkü ışık kirliliği haritalarına baktığımızda artık kırsal yerleşimlerin de bu kirlilikten nasibini aldığını görüyoruz.

Yakın zamanda Britanyalı araştırmacılar yapay ışıkların, ağaçlara ve bitkilere de zarar verdiğini keşfetti. Çünkü bu durum belirli bir bitki örtüsünde bulunan çiçekler için bir nevi "baharın erken gelmesi” etkisi yaratıyor. Erken açan çiçekler de besin zincirinde ciddi zincirleme etkilere sebep oluyor. Bahsettiğimiz bu durum yaprakların ağaçlarda iki hafta daha fazla kalması gibi tekil bir durum değil. Zincire etkisi olduğu için daha karmaşık bir konu. Murali de gökyüzümüzün korunması gerektiğini düşünüyor ve görüşlerini şöyle ifade ediyor:

Geceleri gökyüzü bizlere evrendeki yerimizi hatırlatıyor. Kâinatta ne kadar küçük bir yerimiz olduğunu hatırlıyoruz. Bu dikkate değer dünyayla arasındaki özel bağlantı bizleri daha düşünceli, anlayışlı, kibar ve şefkatli yapacak.

Eğer düzensiz dağılışın ışıklar kapandığında nasıl göründüğünü görmek istiyorsanız Nicholas Buer'in "The Blackout City Video of London" adlı videosunu izleyin. Işıklar kapanır kapanmaz adeta gizlenen yıldızlar ortaya çıkıyor.

Fakat tüm bunlara rağmen iyi haberler de var! Bu konular ile ilgilenen Ulusal Karanlık Gökyüzü Derneği'nin de içinde olduğu oluşumlar, ışık kirliliğiyle savaşıyor; bu problemleri geleceğe taşımamak ve karanlık gökyüzümüzü korumak için çabalıyorlar.

Bu, çözebileceğimiz çevresel bir problem. Tabii eğer ışıkları açık unutmazsak!