İnsanın Soy Ağacı: Homo sapiens Türüne Ait En Detaylı Taksonomik Sınıflandırma!

İnsan, birçok şekilde tanımlanabilir. Yetenekleriyle, farklarıyla, özellikleriyle, üstünlükleriyle, alçaklarıyla... İnsan, bildiğiniz üzere zekası bugüne kadar en çok evrimleşmiş hayvan türüdür. İnsanı insan yapan özellik, apaçık bir şekilde, zekasıdır. Bu zekanın yan ürünü olarak gelen veya diğer hayvanlardan fazla gelişen algı, düşünme, merak vb. kavramlar sonucunda insan, kendi özünü merak etmiş ve arayışa yönelmiştir. Bu arayışta, pek çok iddia ortaya atılmakla birlikte, biri hariç tamamı günümüzde bilimsel geçerliliğini yitirmiştir. Günümüzde, açık bir şekilde ortadadır ki, insan Hayvanlar Alemi'ne ait bir hayvan türüdür ve ortaya çıkışı, kendisinden önceki bazı hayvan türlerinin evrimleşmesi sonucunda gerçekleşmiştir.

Bilimsel bir perspektifte insanı, sıradan bir tür olarak, taksonomi diye de bilinen "sınıflandırma bilimi" içerisinde tanımlarız. Türümüz ve insansı atalarımız, 6-7 milyon yıldır vardır; tüm maymunların ortak atası ise 47 milyon yıl yaşında. Evrim tarihinin yaklaşık 4.000 milyon yıl (yani 4 milyar yıl) olduğu düşünülürse, 4.000 sayısının yanındaki 47 sayısının ne kadar önemsiz olduğu görülebilir, hele ki 7 sayısı ele alındığında bu önemsizlik daha da belirginleşir. Modern insan dediğimiz Homo sapiens'in ise sadece 300.000 yıldır (0.3 milyon yıldır) var olduğunu göz önüne alacak olduğumuzda, bu önemsizlik akıl almaz boyutta artacaktır. Ancak insanın taksonomideki yerine bakmak, oldukça ufuk genişletici bir deneyimdir. Burada size bu deneyimi kazandırmak istiyoruz.

Ayrıca kimi zaman türümüzün taksonomik sınıflandırmasını el altında bulundurmak faydalı olabiliyor. Bu nedenle, Homo sapiens'e ait en üst taksonomik seviyeden en alt taksonomik seviyeye kadar olan eksiksiz bir sınıflandırmayı aşağıda bulabilirsiniz.

Sınıflandırma basamaklarında gördüğünüz "klad" kategorisi, resmî olarak bir taksonomik seviyeye karşılık gelmeyen durumlarda, "taksonomik grup" anlamında kullanılmıştır. Basamakların bazılarının tam Türkçe karşılığı bulunmadığı için, hangi canlı gruplarını kapsadığı açık bir şekilde yazılmıştır. İleride bu isimlendirmeler resmî olarak terminolojiye kazandırılacak olursa, biz de listemizi güncelleyeceğiz. Taksonomik seviyelerle ilgili sorularınızı buradaki yazımızı okuyarak cevaplandırabilirsiniz.

Ayrıca türümüzün ve diğer birçok türün evrimsel akrabalık ilişkilerini Yaşam Ağacı projemiz üzerinden de görebilirsiniz.

İnsanın Taksonomik Sınıflandırılması

• Tip: Canlılık (Biota)
• Süper Alan (Superdomain): Arkeler ve Ökaryotlar (Neomura)
• Alan: Ökarya (Eukarya)
• Klad: Amipler, Hayvanlar, Mantarlar (Unikonta)
• Klad: Arkadan Kamçılılar, Hayvanlar ve Mantarlar (Opisthokonta)
• Klad: Hayvanlar ve Tek Hücreli Yakın Akrabaları (Holozoa)
• Alem: Hayvanlar (Animalia)
• Alt Alem: Gerçek Dokulular (Eumetazoa)
• Klad: Çift Yanlı Simetrikler (Bilateria)
• Üst Şube: İkincil Ağızlılar (Deuterostomia)
• Şube/Filum: Kordalılar (Chordata)
• Alt Şube: Omurgalılar (Vertebrata)
• İnfra Şube (Infraphylum): Gerçekçeneliler (Gnathostomata)
• Üst Sınıf: Dört Üyeliler (Tetrapoda)
• Sınıf: Memeliler (Mammalia)
• Alt Sınıf: Doğuran Memeliler (Theriiformes)
• İnfra Sınıf (Infraclass): Plasentalı Memeliler / Eteneliler (Eutheria / Placentalia)
• Üst Takım (Superorder): Kemiriciler, Tavşanımsılar, Sivri Sincapçıkgiller, Primatlar, Abalı Memeliler (Euarchontoglires)
• Takım: Primatlar / İri Beyinli Yüksek Memeliler (Primata)
• Alt Takım: Kuru Burunlu Primatlar (Haplorrhini)
• İnfra Takım (Infraorder): Maymunlar (Simiiformes / Simians)
• Geçiş Takımı (Parvorder): Eski Dünya Maymunları ve Kuyruksuz Maymunlar (Catarrhini)
• Üst Familya: Kuyruksuz Maymunlar / İnsansılar (Hominoidea / Apes)
• Aile/Familya: Büyük Kuyruksuz Maymunlar (Hominidae / Great Apes)
• Alt Familya: İnsanlar, Şempanzeler, Goriller ve Ataları (Homininae)
• Oymak/Tribü: İnsanlar, Şempanzeler ve Ataları (Hominini)
• Alt Oymak: İnsanlar ve Ataları (Hominina)
• Cins: İnsan (Homo)
• Tür: Anatomik Olarak Modern İnsanlar / Bilge İnsanlar (Homo sapiens)
• Alt Tür*: Modern Bilge İnsan (Homo sapiens sapiens)

* Alt tür kavramı modern filogenetikte büyük oranda işlevini yitirmiştir; en azından insanlar için artık pek kullanılmamaktadır. Bu nedenle Homo sapiens sapiens kullanımı da güncelliğini büyük oranda yitirmiştir. Modern insanlar, Homo sapiens türüne karşılık gelmektedir.

Bu kapsamlı sınıflandırma, sadece insan için değil, tüm canlılar (ve hatta cansızlar) için yapılabilmektedir. Buradaki yazımızda verdiğimiz birkaç örnekte daha kısa sınıflandırma vermemizin sebebi, kafa karışıklığına engel olmaktı. Ancak oradaki canlılar da, bu şekilde ayrıntılı sınıflandırılabilmektedir.

Yukarıdaki her bir basamağın, aşağıya inildikçe daha da spesifik bir grup ("klad", "takson") haline geldiğini unutmayınız. Zaten bir göz atacak olursanız, her bir basamakta canlıların nasıl sınırlandığını ve belirginleştiğini görebilirsiniz.

Bu konuda yazılmış tahminimizce en kapsamlı popüler kaynak, Richard Dawkins'in Ataların Hikayesi isimli kitabıdır. Bu kitapta, insana gidecek olan kollar, tersten, en son ürün olan insandan başlayarak ele alınır ve ilk canlıya kadar takip edilir. Böylece taksonomik sınıflandırma dahilinde Alem (İng: "Kingdom") ve hatta Alan (İng: "Domain") düzeyine kadar çıkılır. Daha fazlasını öğrenmek için o kitabı da mutlaka okumanızı tavsiye ederiz. Diğer kitap tavsiyelerimizi buradan görebilirsiniz.

İnsanın Soy Ağacının Bir Özeti

İnsan (Homo sapiens) türü, Memeli Hayvanlar (Mammalia) sınıfı altında bulunan, Plasentalı Hayvanlar (Placentalia) infrasınıfı içerisinde yer alan bir omurgalı bir hayvan türüdür. İnsan omurgalılar alt şubesine dahil edilir çünkü:

• Birbirini takip eden omurlardan kurulmuş bir omurgaya sahiptir.
• Omurilik içinden geçen sıvı sayesinde vücut hareketi sağlanır.
• Baş, gövde ve extremitelerden oluşan bir vücut yapısı söz konusudur.
• Kapalı dolaşım sistemi vardır.
• İki çift extremiteleri vardır.

Tıpkı diğer tüm plasentalı memeli hayvanlar gibi, doğurarak çoğalır. Doğumu, diğer doğuran memeliler ile birebir aynıdır. İnsan memeliler sınıfına dahildir çünkü:

• Dolaşım sisteminden kaynaklı sıcakkanlıdırlar.
• Omurgalı canlılardır.
• Vücutları genelde kıllarla örtülüdür.
• Solunum özellikleri diyaframla özelleşmiştir.
• 7 tane boyun omuruna sahiplerdir.
• Mandibulae iki kemiğin kaynaşmasıyla oluşur.
• Üremeleri iç döllenme ile özelleşmiştir.
• Extremiteleri iki çifttir.
• İskeletleri kemikleşmiştir.
• Vücuttaki kemik sayısı diğer canlılara göre azalmıştır.
• Yağ ve ter bezlerine ek olarak süt bezleri vardır.
• Kalp dört bölmelidir.
• Orta kulakta özelleşmiş üç kemik, iç kulakta tek kemik söz konusudur.
• Süt dişleri ve daimi dişler olarak diş değişimi gözlenir.
• Heterodontik diş yapısı mevcuttur.

Memeliler Sınıfı içerisinde, 3 büyük klad (taksonomik grup) bulunur. Bunlar, Yumurtlayan Memeliler (Monotremata takımı), Keseli Memeliler (Marsupialia infrasınıfı) ve Plasentalı Memeliler (Placentalia infrasınıfı) gruplarıdır. Keseliler ve Plasentalı Memeliler, soyu tükenmiş Multituberculata ve Eutriconodonta gibi bazı ara tür grupları ile hep birlikte, Doğuran Memeliler (Theriiformes) kladını oluştururlar. Adlarından da anlaşılabileceği gibi bu hayvanlar "doğururlar". İnsan da, bu hayvanlardan birisidir.

Tumblr Gallery

Eğer taksonomik basamaklardan biraz daha aşağı doğru inecek olursanız, insanın ait olduğu bir sonraki grubun, Plasentalı Memeliler altında bulunan Primatlar Takımı (Primata) olduğu görülecektir. İnsan ve primatlar arası temel benzeşimlere bakacak olursak:

1. Extremite ve Lokomasyon Homolojileri
2. El ve ayaklarda beş parmak bulunur.
3. Pençe yerine yassı tırnakların oluşmuştur.
4. Clavicula (Köprücük Kemiği) korunmuştur.
5. Ellerdeki parmak yapısı özelleşmiştir, diğer parmaklarla karşılaşabilir.
6. Extremitelerdeki (Uzuvlardaki) kemik sayıları.
7. Parmakların hareketli eklemlerle bağlanması.
8. Dişlerdeki Homolojiler
9. Genelleşmiş diş yapısı
10. Omnivor yapıda diş dizilimi
11. Diş sayısı
12. Özelleşmiş dişler
13. Beyin yapısı, gelişmiş bir beyin ve beyin kapasitesi
14. Burnun kısalması, koklama duyusunun körelmesi ve görme duyusunun kazanılması ile yüzün alt kısmının geriye kaçması

Daha spesifik olarak insan, Primatlar Takımı içerisindeki, Kuru Burunlu Maymunlar (Haplorrhini) alt takımı içerisinde yer alır. Tıpkı memelerimiz (süt bezlerimiz) olduğu gibi, belli bir grup primatlarda olduğu gibi burunlarımız kurudur (tahmin edebileceğiniz gibi diğer grubun burunları ıslaktır). 

Sonrasında, daha da aşağı inilecek olursa (taksonomide "aşağıya" inmenin daha "düşük seviyeli canlılara ulaşma" anlamına gelmediğini unutmayınız; daha geniş gruplardan daha spesifik gruplara inmek anlamına gelir!), Kuru Burunlu Primatlar içerisinde yer alan Maymunlar (Simiiformes) infratakımı içerisinde yer aldığımız görülür. Yani insan, bir maymun türüdür. Bu konuyu ve terminolojiyi buradaki ve buradaki yazımızda daha detaylı işliyoruz. Kısaca maymun, "şempanze" ya da "şebek" demek değildir. Belli ortak özellikleri paylaşan canlıların bir araya gelerek oluşturduğu taksonomik bir gruptur. Nasıl ki Memeli Hayvan demek, sadece aslan veya at demek değilse, maymun da sadece "şempanze" ya da "goril" (ya da "insan") demek değildir. Taksonomik bir gruba işaret eder. Bir diğer deyişle, her şempanze ve her insan birer maymundur; ancak her maymun şempanze ya da insan olmak zorunda değildir. Tıpkı her insanın bir memeli hayvan olması; ancak her memeli hayvanın insan olmaması gibi...

Maymunlar infratakımı içerisinde ise Kuyruksuz Maymunlar (Hominoidea) üst ailesi içerisinde yer almaktayız. Bu gruptaki diğer maymun türleri gibi memelerimiz ve kuru burunlarımız var ve ayrıca onlar gibi, kuyruklarımız da bulunmuyor. Tabii diğer bazı ayırt edici özellikleri de, tıpkı onlar gibi taşıyoruz. İnsan hominid ailesine dahildir çünkü:

• İki ayak üzerinde yürüyebilme yetisi genetik bir devamlılık arz etmiştir.
• Kuyruk özelliğini yitirmiştir.
• Ayaklarda arklar oluşarak dengede iki ayak üzerinde durulabilir.
• Dış kulak işitme yolu küçülmüş ve özelleşmiştir.
• Diş sayısı 32'ye düşmüş ve dişler özelleşmiştir.
• Canineler (Köpek Dişleri) küçülmüştür.

İşte bu şekilde, "Cansızlık"tan ayrılan "Canlılık" gibi veya "Memeli Hayvanlar" gibi çok kapsamlı bir taksonomik noktadan alınan başlayıp, Homo sapiens (Modern İnsan) türü gibi çok spesifik bir canlı grubuna kadar takip edilebilmektedir.

Bu süreçte giderek artan sayıda ortak özelliği, grubu paylaştığımız diğer türlerle ortak olarak taşırız. Ancak taksonomide alt basamaklara inildikçe, gruplara dahil edilen canlı sayısı da giderek azalır; canlıların belirginliği artar. Örneğin Memeliler Sınıfı içerisinde birbirinden farklı 5500 civarında tür varken, taksonomik olarak daha alt bir basamakta bulunan Maymunlar infratakımında 260 tür, cins seviyesinde ise (örneğin Homo cinsi içerisinde) sadece 13-14 tür yer almaktadır. Ancak insanın diğer Homo cinsi içindeki soyu tükenmiş diğer türler ile paylaştığı ortak özellik sayısı, insanın diğer maymun türleriyle (örneğin Mangabey maymunları ya da şempanzelerle) paylaştığından kat kat fazladır. Fakat aynı şekilde, insanın şempanzelerle paylaştığı ortak özellik sayısı, bir diğer memeli hayvan olan inek ile paylaştığından çok daha fazladır. İşte bu, evrimsel akrabalık ilişkisine ve bu türlerin Evrim Ağacı üzerinde birbirinden ne kadar uzakta olduklarına işaret eder.

doi: 10.47023/ea.bilim.875