Eylem Önyargısı: Eyleme Geçmek, Geçmemekten Daha Avantajlı Olmayabilir!

Eylem önyargısı, meydana getireceği sonuçları tam olarak düşünmeden eylemi eylemsizliğe tercih etmemize sebep olan bir bilişsel önyargı türüdür. Örneğin, hiçbir şey yapmamaları daha yararlı olsa da insanları yatırım portföylerine gereksiz değişiklikler yapmaya itebilir.

Eylem önyargısının çeşitli alanlarda çok büyük etkileri vardır, bu yüzden iyi anlaşılması çok önemlidir. Bununla birlikte, aktaracağımız makalede bu önyargı hakkında daha fazla bilgi edinip pratikte bu bilgilerle neler yapabileceğimizi öğreneceğiz.

Eylem Önyargısının Örnekleri

Eylem önyargısına vereceğimiz ilk örnek, tıbbi tedavi söz konusu olduğunda hastaların genellikle hiçbir yararı olmayan, aksine yan etkileri olacak gereksiz antibiyotikler gibi belirli tedavilere başvurmakta ısrarcı olmalarıdır.

Eylem önyargısıyla ilgili verebileceğimiz bir başka örnek ise hastaların hiçbir şey yapmadan sadece beklemelerinin daha yararlı olacağı vakalarda doktorların hastalara gereksiz testler yapması olabilir. Bu sorun özellikle hastaların politikacı, sanatçı gibi önemli kişiler olması durumunda daha yaygındır ve bu durum VIP sendromu olarak bilinir.

Bunlara ek olarak, spor alanındaki eylem önyargısına verilebilecek bir örnek de şudur: Futbol maçlarındaki penaltı atışları söz konusu olduğunda oldukları yerde beklemenin daha iyi sonuçlar yaratacağı düşünülse de kaleciler, gelen topu yakalamak için köşelere zıplama eğilimindedir.

Eylem önyargısına vereceğimiz son örnek ise su endüstrilerindeki kısmi kurşun servis hattı değişimleridir. Devletler, su sistemlerinin mülk sahiplerini kurşun servis hatlarını değiştirmeye zorlamaları için hiçbir yasal yol olmadığından çoğu su hizmeti sağlayıcısı eskiden sadece kendi kontrolleri altındaki bölümü değiştirirdi. Ancak, kurşun kirliliğini ortadan kaldırmanın tek yolu kurşun içeren boruları tümüyle çıkarmaktı ve yapılan araştırmalar gösterdi ki kısmi boru değişimi eğer bütün hat değiştirilinceye kadar çalışır halde bırakılırsa hareketsiz kalacak olan partikül halindeki kurşunu karıştırarak sistemi bozabilirdi.

Ek olarak eylem ön yargısı terimi, zaman zaman eylemlere, eylemde bulunmamaya kıyasla daha fazla hukuki önem atfetme eğilimine işaret ettiği durumlar gibi benzer fenomenleri ifade etmek için de kullanılabilir.

Eylem Önyargısının Psikolojisi ve Sebepleri

Eylem önyargısı farklı durumlardaki çeşitli kombinasyonlarda rol oynayabilen birçok potansiyel sebepten kaynaklanabilir:

• İnsanlar genellikle eylemin eylemsizliğe kıyasla daha iyi sonuçlara yol açmasını beklerler: Örneğin, eğer insanlar eylemin ortalamada daha iyi sonuçlara yol açmasını bekliyorlarsa, harekete geçmek daha kötü sonuçlar getirecek olsa bile harekete geçme ihtiyacı duyabilirler.
• İnsanlar elde edilen sonuçlara, eğer sonuçlar eylemsizlik yerine eylem sonucunda ortaya çıktıysa daha çok değer verebilirler: Örneğin, insanlar elde edilen pozitif sonuçlara, sonuçlar onların eylemsizliklerinden ziyade eylemlerine atfedilebilir olduğunda daha çok değer verirler, ki bu durum onları hiçbir şey yapmamaları daha faydalı olacak olsa bile eylemde bulunmaya sürükler.
• İnsanlar eğer eylemsizlik yerine eylemde bulunurlarsa daha faydalı olarak algılanacaklarını düşünebilirler: Örneğin, insanlar bulundukları eylemin faydalı olup olmadığına bakmaksızın eylemde bulunmanın onların daha becerikliymiş gibi algılanmasına yol açacağına inandıkları için eylemde bulunmak konusunda daha motive hissedebilirler. Bu durum, örneğin bir projenin başarısı sayesinde başkalarından övgü almak gibi eylemlerde bulunmanın getirdiği edinimlerin bir bireye onları ve onların davranışlarını diğerlerine kolaylıkla görünebilir kılan kesin sınırlar çizmesinde yardımcı olması durumunda yaygındır.
• Varsayılan olarak eyleme geçmek, geçmemekten daha yararlı olabilir: Örneğin, eylemde bulunmanın daha iyi olup olmadığını belirlerken harcanacak kaynakların sonuçtaki performans artışıa göre daha az olduğu durumlarda varsayılan olarak harekete geçmek daha faydalı olabilir.
• Eylemde bulunmak, öğrenme fırsatlarını artırabilir: Örneğin,eğer birisi eylemde bulunmanın ona eylemde bulunmamaktan daha fazla şey öğreteceğine inanıyorsa, eylemde bulunmayı tercih edebilir. Bu, örneğin ataletten ve durgunluktan uzak durmaya yardım ederek kısa vadede daha kötü sonuçlara sebep olacak olsa bile uzun vadede daha iyi sonuçların ortaya çıkmasına yol açabilir.
• Eylemde bulunmak insanların kontrol duygusunu artırabilir: Örneğin, eylemsizlik insanların pasif ve aciz hissetmelerine neden olabilir, bu nedenle eylemde bulunmak onların sorumluluk sahibi olduklarına ve gerçekleşecek şeyler hakkında karar verici durumda olduklarını hissetmelerine yardımcı olabilir.

Eylem Önyargısı ile Nasıl Mücadele Edilir?

Bizimki de dahil olmak üzere bir başkasının eylem önyargısını azaltmak için aşağıdaki teknikleri kullanabiliriz:

• Negatif olanlara da dikkat etmek şartıyla eylem önyargısının neden olacağı olası sonuçların bir taslağını çıkarın.
• Pozitif olanlara da dikkat etmek şartıyla eylemsizliğin olası sonuçlarını yazın.
• Eylemin ve eylemsizliğin yarattığı artı ve eksileri birbirleriyle direkt olarak karşılaştırın.
• Eylemsizliği pasif bir seçim yerine aktif bir seçim olarak görmeye çalışın.
• Eylemsizliğin bulunduğunuz durumda bir norm olarak düşünülebileceğini hatırlayın.
• Sebeplendirme sürecini yavaşlatma ve belirginleştirme gibi önyargı azaltma tekniklerini kullanın ya da kullanılmasını teşvik edin.

Bu tarz tekniklerin kombinasyonları çeşitli kişisel ve durumsal faktörlere dayanarak daha iyi sonuçlara yol açacaktır. Örneğin, eğer birisini bir şey yapmadan beklemenin daha iyi olacağını düşündüğünüz için ikna etmeye çalışıyorsanız, o zaman birini harekete geçmeden önce dikkatle düşünmesini teşvik ederken kullanılan tekniklerden çok daha farklı teknikler kullanmak isteyebilirsiniz.

Buna ek olarak, söz konusu insanların ve kendinizin davranışlarını anlamak ve öngörmek olduğunda amacınız önyargıyı direkt olarak kırmak olmasa bile eylem önyargısını hesaba katmak olabilir. Bu da örneğin finansal yatırımlarınızı panikle erkenden satmanızın muhtemel olduğunu öngörmenize yardımcı olabilir veya yatırımlarınıza ulaşmanızı zorlaştıran ön taahhüt tekniklerini kullanmanıza neden olabilir, ki bu da sizi onları satmaktan uzak tutar.

Son olarak, eylem önyargısı ile ilişkili sorunlara rağmen bazı koşullarda eylemi eylemsizliğe tercih etmek daha iyi sonuçlar doğurabilir. Bu, olası eylem önyargısı ile mücadele ederken zıt yöne çok fazla yönelip eylemsizlik önyargısı sergilemekten ziyade ne yapmanız gerektiğine karar vermek için durumu daha iyi analiz etmeniz gerektiği anlamına gelir.

Eylem Önyargısı ile İlgili Kavramlar

Eylem önyargısı bazen komisyon ön yargısı olarak da anılır ve bu terim eylemin yol açtığı olumsuz sonuçların eylemsizliğin yol açtıklarına kıyasla daha olumlu karşılanması yönündeki yaygın fenomeni ifade etmek için kullanılır. Komisyon önyargısı, özellikle eylemsizliğin sebep olduğu negatif sonuçları eylemin sebep olduklarına kıyasla daha pozitif bulmak söz konusu olduğunda, eylemsizliğin getireceği olumsuz sonuçları eylemin getireceklerine tercih etmek anlamına gelen ihmal önyargısı ile karşılaştırılır.

Bir bireyin hangi fenomeni deneyimlediği birçok faktöre bağlıdır. Örneğin insanlar, norm eylemi eylemsizliğe tercih etmek olduğunda ihmal önyargısına kıyasla komisyon önyargısını sergilemeye daha yatkındır; başka durumlarda bunun aksi de mümkündür.

Ayrıca eylem önyargısı, insanların eylemsizlik yerine eylem sonucunda elde edilen sonuçlara dair daha fazla pişmanlık yaşamasına sebep olan eylem etkisi ile de yakından ilişkilidir. Bu durum, insanların eylemden ziyade eylemsizliğin sonuçlarına dair daha fazla pişmanlık yaşamasına sebep olan eylemsizlik etkisi ile tezat oluşturmaktadır.

Bir bireyin hangi etkiyi deneyimleyip deneyimlemediği çeşitli faktörlere dayanır. Örneğin, insanların elde ettikleri olumlu sonuçlardan yola çıkarak karar aldıklarında eylem etkisi yaşamaları daha olasıdır. Ancak verilen karar, elde edilen önceki negatif sonuçlara bakarak verildiyse eylemsizlik etkisini yaşamak daha olasıdır.

Eylem önyargısı ile benzer davranışlar içeren bir başka psikolojik fenomen ise bir şeyleri yapmak için acele edilen, oysa bunları yapmanın daha kötü sonuçlar ve düşük verim gibi sorunlar yaratabileceği önceden karar verme ön yargısıdır.

Ek olarak, çeşitli fenomenler eylem ön yargısına bir şekilde karşıt davranış biçimlerine yol açarlar. Bunlar, örneğin, insanların mevcut durumu sürdürmeyi tercih etmesine sebep olan statüko önyargısını ve varsayılan seçeneği tercih etmesine sebep olan varsayılanı kabul etme önyargısını içerir. Bu önyargılar, eldeki bir şeyi kaybetmenin acısının eşit düzeyde bir şeyi kazanmanın zevkinden psikolojik olarak daha güçlü olduğu durumlar gibi çeşitli sebeplere atfedilebilir.

Eylem önyargısının etkileri bu tarz zıt önyargıların etkilerinden daha ağır bastığı zaman eylem önyargısına güçlü eylem önyargısı da denir.

Özet ve Sonuçlar

• Eylem önyargısı, meydana getireceği sonuçları tam olarak düşünmeden eylemi eylemsizliğe tercih etmemize sebep olan bir bilişsel önyargı türüdür.
• Hiçbir şey yapmamanın daha yararlı olacak olmasına rağmen eylem önyargısı, insanları yatırım portföylerine gereksiz değişiklikler yapmaya itebilir.
• Eylem önyargısı, bilinçsiz nedenlerin kombinasyonları sebebiyle oluşur. Bu sebeplere, eylemde bulunmanın eylemsizlikte bulunmaktan daha iyi sonuçlara yol açacağı, varsayılan olarak eylemde bulunmanın daha etkili olacağı ve eylemin öğrenme fırsatları yaratması ve insanların kontrol duygusunu artıracağı gibi düşünceler de dahildir.
• Eylem önyargısını çeşitli teknikler kullanarak, eylemin negatif sonuçları ve eylemsizliğin pozitif sonuçlarını hesaplayarak, eylemin ve eylemsizliğin eksilerini ve artılarını birbirleriyle karşılaştırarak ve ayrıca eylemsizliği aktif bir seçim olarak görerek azaltabiliriz.
• Eylemin yine de eylemsizliğe karşı sıklıkla tercih edilebileceğini unutmayın. Bu yüzden bu önyargıyı hesaba katarken amacımız eylemden kaçınmak değil, ne yapacağımıza karar verirken durumu daha iyi analiz etmek olmalıdır.