Neden insan kendi etrafında hızlı bir biçimde dönünce başı döner?

Merhabalar :)

Öncelikle bedenimizde dengeyi sağlayan yapıları bir gözden geçirelim.

İç kulağın üst bölümünde bulunan vestibuler sistemimiz aracılığıyla bir şeyin dik mi ya da yatay mı ya da hareket ediyor mu yoksa duruyor mu olduğunu algılarız.

İşte sistemin yer çekimine bağlı yönü algılama süreci:

• Kalsiyum karbonat (tebeşir) kristalleri içeren otolitik organlar içerir.
• Kristaller tüy gibi olan duyusal sinir hücrelerine tutunurlar.
• Kafanızı farklı yönlere (öne, arkaya, sağa sola) doğru eğdiğinizde yerçekimi bu kristalleri eğdiğiniz yöne doğru çeker.
• Kristaller tüy gibi olan sinir hücrelerini uyararak beyine sinyaller göndermesini sağlar.
• Beyin bu sinyalleri kafamızın hangi yöne doğru olduğunu anlamak için yorumlar.

Şimdi de vestibuler sistemin hareketi nasıl algıladığına bakalım:

• Hareket algısı için 3 adet yarım daire kanalı vardır.
• Yarım daire kanalları endolenf denilen iç kulak sıvısı ve tüy gibi olan duyu sinir hücreleri içerir.
• Kafanızı belirli bir yöne doğru hareket ettirdikçe, endolenf fizikteki eylemsizlik kanununa bağlı olarak hareket yönüne direnir.
• Endolenfin bu hareketi tüysü hücrelerin uyararak beyne sinyal göndermelerini sağlar.
• Beyin sinyalleri yorumlayarak kafanızı ne tarafa doğru hareket ettirdiğinizi anlar.

Endolenf (İç Kulak Sıvısı)

Etrafınızda belirli bir süre boyunca döndüğünüzde, endolenf yavaş yavaş döndüğünüz yönde hareket etmeye başlar ( çorba karıştırmak gibi ). Endolenfin bu dönüşü beyne başınızın döndüğü sinyallerini gönderir. Beyin çok hızlı bir şekilde bu sinyallere adapte olur çünkü endolenfiniz de sizinle aynı hızda ve aynı yönde dönmeye başlayacaktır ve tüysü sinir hücrelerini uyaramayacaktır. Fakat dönmeyi bıraktığınızda, endolenf dönmeye devam ederek tüysü hücreleri tersi yönde uyaracaktır. Tüysü hücreler de beyninize sinyaller gönderecektir. Beyin de dursanız bile bu sinyalleri hala dönüyorsunuz olarak yorumlayacaktır. İşte bu durum da baş dönmesinin neden kaynaklandığını ortaya koyuyor. Bir süre sonra endolenfinizin dönüşü duracaktır ve beyne daha fazla sinyal gitmeyecektir, bu anda da beyin dönüşünüzün durduğunu anlayacak ve baş dönmeniz sona erecektir.

İsterseniz bu durumu küçük bir deneyle siz de tecrübe edebilirsiniz. (Etrafınızda zarar verici bir objenin olmadığına dikkat ediniz.)

• Sağ tarafınıza doğru hızlıca 5-10 kez kendi etrafınızda dönün ve durun. Durduğunuzda tıpkı yukarıda anlatıldığı gibi baş dönmesi yaşayacaksınız.
• Yukarıdaki aşamayı yapıp baş dönmeniz geçtikten sonra, birinci aşamayı tekrarlayın ancak durduğunuz anda bu kez solunuza doğru aynı sayı kadar dönün, durduğunuzda başınızın dönmediğini göreceksiniz.

İkinci durumda endolenfinizi tersi yönde hareket ettirdiğiniz için iki etki birbirini yok edecektir.

Kendi etrafınızda belirli bir süre döndüğünüzde muhtemelen baş dönmesi ya da vertigo halini tecrübe edersiniz. Hatta bazı insanlar koltuktan çok hızlı bir şekilde kalktıklarında başları döner. Baş dönmesi durumunda, muhtemelen vücudunuzun hareketi algılayan bir kısmı beyninize yanlış sinyal göndermiş demektir. İç kulağımızdaki şaşırtıcı sistem baş dönmesi durumunun açıklayıcısıdır.

Astronotların sık sık başları döner çünkü Dünya’nın yerçekimine maruz kalmazlar. Arabanın içinde birden yüksekten aşağıya indiğinizde ya da roller coastera bindiğinizde karnınızda oluşan hissi hatırlayın. Bu hissin sürekli olduğunu hayal edin. Çünkü uzayda herhangi bir yerçekimi yoktur, dolayısıyla otolitik organlar iyi çalışmazlar, yani “yukarı” ya da “aşağı” anlamsız gelir. Dalgıçlar da aynı durumu yaşarlar. Buoyancy (batmama) otolitik organları tıpkı yer çekimi olmayan durumdaki gibi etkiler. Bu yüzden, bir dalgıç su atında yönleri karıştırır ve görsel bir işaret olmadan hangi yönün yukarı, hangi yönün aşağı olduğunu anlayamaz.

kuvvetinin doğrudan bir etkisi olmamakla beraber bu yapıların verdikleri sinir iletilerini karıştırtmasıyla beraber baş dönmesi görülebilmektedir.Sonuç olarak bir akrobasi pilotunun baş dönmesi deneyimini yaşamasının nedeni temelde G kuvveti değil ani konum değişikliği olarak değerlendilebilir.