Koronavirüs Aşısına Olan Güvensizligin Bir Kaynağı da Başarısız Salgın Yönetimi!

Evrim Ağacı’nda aşı karşıtlığı ve nedenleri üzerine hatırı sayılır sayıda yazı yayınlandı. Bu yazıların odak noktası, aşı karşıtlığını körükleyen komplo teorileri ve aşı karşıtı kampanyalar idi. COVID-19 ile birlikte aşıya duyulan güvensizliğin daha da büyüdüğü yapılan çeşitli çalışmalarla gözlenmekte. Kuşkusuz bunda, virüsün kökenine dair öne sürülen komplo teorilerinin de etkisi var.

Ancak koronavirüs aşısına yönelik güvensizlikte, politika yapıcılarının ve sağlık otoritelerinin salgın süresince ortaya koydukları politika ve uygulamalarının başarısız, yaptıkları açıklamaların tutarsız olmasının da payı olduğunu anlamamız gerekiyor. Bu güvensizliğin, belki de komplo teorileri ya da aşı karşıtı kampanyalardan çok başarısız salgın yönetimi tarafından körüklendiği söylenebilir.

İlaç Sektörüne Karşı Güvensizlik Giderek Artıyor!

Nitekim ABD’de bulunan Pew Araştırma Merkezi’nin 10 bin katılımcı ile yaptığı yeni bir çalışmada, katılımcıların neredeyse yarısı (%49) onaylanacak olan COVID-19 aşısını kesinlikle ya da büyük olasılıkla yaptırmayacağını söylüyor.^[1] “Kesinlikle yaptırırım” diyenlerin oranı sadece yüzde 21. Bu anket ile elde edilen dikkat çekici bir bulgu da katılımcıların dörtte üçünün (%71) aşının güvenilir ve etkili olduğunun tam olarak anlaşılmadan onaylanacağını düşünüyor olması. Anket sonuçları, aynı merkezin Mayıs 2020'de yaptığı anketle kıyaslandığında, aşıya olan güvensizliğin ciddi bir şekilde arttığı görülüyor. Ve bu artış bütün yaş gruplarında, eğitim seviyelerinde ve etnik gruplarda tutarlı bir şekilde gözlemleniyor.

Pew’in araştırması ve ABD’de yapılan diğer bir çalışma, insanların aşıya tereddütlü yaklaşmalarının nedeninin aşının güvenirliğine dair kaygıları ve sürecin hızlı ilerlediği yönündeki endişeleri olduğunu gösteriyor.^[2] Bunun yanında politikacıların ve sağlık otoritelerinin verdiği tutarsız mesajlar da önemli bir etken. İngiltere’de yapılan ve 32 bin kişiyi kapsayan büyük bir çalışmada da katılımcıların yüzde 36’sı aşı yaptırmak istemediklerini ya da kararsız olduklarını belirtiyor.^[3]

COVID-19’a karşı geliştirilen aşının onayının ardından öncelikle yüksek risk grubunda olan bireylere uygulanması bekleniyor. Bu grupların başında sağlık çalışanları geliyor. Ancak yapılan çalışmalar, sağlık çalışanlarının da geliştirilecek olan aşıya karşı güvensizlik duyduğunu ortaya koyuyor. Örneğin, Los Angeles’ta, sağlık çalışanları arasında yapılan bir çalışmada katılımcıların yüzde 67’si aşıyı yaptırmayı geciktireceklerini söylüyor.^[4] Bu oran, hemşireler arasında daha fazla. Katılımcılara neden böyle bir tutum içine girdikleri sorulduğunda ise, birinci neden olarak aşıyı geliştirme sürecinin hızlı olduğu ifade ediliyor.

Los Angeles’taki sağlık çalışanlarının bu tutumunun benzeri, diğer ülkelerde yapılan çalışmalarda da gözlenmekte. İsrail’de yapılan bir çalışma, hemşire ve diğer sağlık çalışanları arasında aşıya dair tereddütlerin yüksek düzeyde olduğunu ortaya koyuyor.^[5] Almanya’da yapılan ve sağlık çalışanlarıyla öğrencilerin tutumlarının karşılaştırıldığı diğer bir çalışma, sağlık çalışanlarının grip aşısı yaptırma söz konusu olduğunda, öğrencilerden daha istekli olduklarını; ancak COVID-19 aşısı söz konusu olduğunda her iki grup arasında bir farklılık olmadığını ortaya koyuyor.^[6] COVID-19 aşısına dair bu tutum değişiminin nedeni olarak medyanın tumumu ve hükümetin politikaları öne çıkıyor. Koronavirüs salgınını çok daha yakından deneyimleyen sağlık çalışanları arasında dahi, geliştirilecek olan aşıya güvensizliğin gözlemlenmesi, insanları COVID-19 aşısı olmaya ikna etmenin kolay olmayacağına dair fikir veriyor.

Aşıya yönelik tereddütte, aşının geliştirilmesi ve onay sürecinin hızlı olmasının yanında, hükümetlerin uygulamalarının da etkili olduğunu söylemek mümkün. İtalya’da yapılan ve farklı zamanlarda aşıya olan güvenin ölçüldüğü araştırmanın, birinci dalganın ilerleyen yükselişlerine doğru gelindiğinde güvenin daha da düştüğünü göstermesi, bu gözlemi destekliyor.^[7]

Aşıya yönelik güvensizliğin, hükümetlerin koronavirüsle başarısız mücadelelerinin yanında, sağlık otoriteleri ve bilim adamlarının yaptığı tutarsız açıklamalar tarafından da beslendiği olası. Örneğin, ABD’de sağlık otoriteleri, salgının erken dönemlerinde maske takmanın yararsız olduğunu belirtirken, daha sonra yaptıkları açıklamada sağlık çalışanlarına yeteri kadar maske kalabilmesi için bu yönlü açıklamaların yapıldığını ifade etmişlerdir.

Halbuki, halkın güvenini zedeleyecek bu tip yöntemleri benimsemek yerine, Güney Kore örneğinde görüldüğü gibi, maske dağıtımının kamulaştırılması ve sınırlandırılması gibi yollar seçilebilirdi.

Yine ABD sağlık otoriteleri, bahar aylarında yaptıkları açıklamada Remdevisir’in etkili bir ilaç olduğunu açıklamıştır. Ancak Dünya Sağlık Örgütü, daha sonraları Remdevisir’in olumlu bir etkisinin görülmediğini açıklamıştır.^[8] Benzer şekilde, saygın bilim dergilerinde basılan fakat daha sonra geri çekilen makalelerin, bilime ve bilim insanlarına duyulan güveni zedelediğini tahmin etmek zor değil; örneğin The Lancet’in hidroksiklorokin makalesi...^[9]

Pandemi öncesinde ilaç şirketlerine yönelik zaten var olan antipatinin, bu şirketlerin pandemi sürecinde aşı hakkındaki gelişmeleri bilimsel makalelerle değil de basın açıklamaları yoluyla paylaşmaları ve bu açıklamaları takiben şirket CEO ve diğer üst düzey yöneticilerinin hisse senedi satışı yoluyla milyonlarca dolarlık gelir elde etmeleriyle pekişmiş olması ve bunun da aşıya olan güvensizliği beslemiş olması mümkün.^[10]

Aşıya Olan Güveni Tamir Edebilir miyiz?

Peki COVID-19 aşısı başta olmak üzere, genel olarak aşılara dair kırılan güveni tamir etmek mümkün mü? Bu tamir şu üç yolun benimsenmesiyle mümkün olabilir.

Birinci olarak, aşı ve ilaç uygulaması gibi önlemlerin dışında kalan diğer önlemlerin de (örn: testleme, karantina) etkili ve tutarlı bir şekilde hayata geçirilmesi gerekiyor. Nitekim, araştırmalar, hükümetler koronavirüse karşı aldıkları diğer önlemlerde de başarılı olduklarında insanların aşıya olan güveninin arttığını gösteriyor.^[11]

İkinci olarak, aşının onay ve üretiminde acele etmeden, güvenilir bir aşının piyasaya sunulması için gereken bütün koşulların sağlanması, bütün prosedürlerin yerine getirilmesi gerekiyor. Sağlık hizmeti alanında avukatlık ve danışmanlık yapan Clint Hermes’in bu noktada değerli önerileri var.^[12] Hermes, COVID-19 aşılarının acil kullanım onayıyla herkese uygulanabilir hale gelmesi yerine, genişletilmiş erişim mekanizmasının benimsenmesi gerektiğini, böylelikle bir yandan aşılanması elzem olan kişilerin aşıya erişimi sağlanırken, diğer yandan aşıyla ilgili deneysel çalışmaların sekteye uğramadan devam edebileceğini ifade ediyor. Hermes, daha öncesinde başka altenatifleri olmayan hastaların, halihazırda deneysel aşamada olan ilaçlara erişimi için kullanılan bu yöntemin benimsenmesiyle, halkta aşının acele onaylandığı yönünde bir algının oluşmasının da önüne geçilebileceğini belirtiyor.

Son olarak da, hem herkesin eşit sağlık hakkına ulaşabilmesi hem de aşının sadece ilaç tekellerine kâr sağlayan bir meta olduğu algısını kırmak için, aşı üretiminin arkasındaki bütün bilgi ve bilimin dünyayla paylaşılması, kurumlar ve devletler arasında rekabetin değil işbirliğinin benimsenmesi, patentlerin ücretsiz olarak kullanıma açılması ve herkese ücretsiz aşılamanın yapılması gerekiyor. Nitekim bu yönde atılan The People’s Vaccine gibi adımlar umut vericidir.^[13]