Ekinoks Nedir? Nasıl Meydana Gelir?

Gece ve gündüz hem Kuzey hem Güney Yarım Küre’de yılda iki kez hemen hemen aynı uzunlukta olur. Bu olaya ekinoks denir ve Latince “aequus” (eşit) ve “nox” (gece) kelimelerinden gelir.

Ekinoksa Sebep Olan Şey Nedir?

Dünya, yaklaşık 23.5 derecelik bir eğimle Güneş’in etrafında döner. Bu, gezegenimizin yörüngesindeki konumuna bağlı olarak, Dünya’nın farklı yerlerinin yılın farklı zamanlarında güneşin radyasyonunu az ya da çok alması demektir.

Dünya’daki tüm ülkelerde Güneş doğudan doğar ve batıdan batar. Fakat, bulunduğunuz yere göre Güneş yılın yarısında kuzeye, diğer yarısında güneye hareket ediyormuş gibi görünür. Temmuz civarında Kuzey Yarım Küre daha uzun gündüzler yaşarken, Güney Yarım Küre daha kısa gündüzler yaşar. Ve Aralık civarında ise Güney Yarım Küre’de uzun gündüzler, Kuzey Yarım Küre’de kısa gündüzler ile tam tersi geçerlidir.

Ancak Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi’ne^[1] göre yılda iki kez, Mart ve Eylül’de, gezegenimizin eğimi güneş etrafındaki yörüngesi ile aynı hizaya gelir ve böylece Dünya, Güneş’e göre eğimli değilmiş gibi görünür. Yılın bu zamanında, Güneş ekvatora dik gelir ve her iki yarım kürede de gece ve gündüz uzunlukları eşit olur. Bu zamanlarda, geceyi ve gündüzü birbirinden ayıran aydınlanma çemberi veya diğer adıyla araçizgi, Dünya’yı iki eşit parçaya böler ve Kuzey Kutbu’ndan Güney Kutbu’na bir çizgi çeker.

Bununla birlikte EarthSky’a göre, ekinoks sırasında gece ve gündüz süreleri çok yakın olmasına rağmen tamamen eşit değildir.^[2] Ekinoks sırasında Dünya, karanlıkta geçirdiği süreden birkaç dakika fazlasını aydınlıkta geçirir. Bunun nedeni, gün doğumunun Güneş’in tepe noktasının ufuk çizgisini geçtiği an oluşması ve gün batımının Güneş’in diğer ucunun ufuk çizgisinde kaybolduğu an olarak tanımlanmış olmasıdır. Aynı zamanda Güneş noktasal ışık kaynağı olmaktan çok, bir disk şeklinde olduğu için, ekinoks sırasında Dünya sadece birkaç dakika daha fazla ışık alır. Ayrıca, atmosfer güneş ışığını kırar ve o ışık, güneş tamamen battıktan sonra bile Dünya’nın “gece” olan tarafına gitmeye devam eder. ABD Ulusal Hava Durumu Servisi şunları söylüyor:

Ekinoksta, ekinoksun birkaç gün öncesinde ve sonrasında gündüz uzunluğu, ekvatorda 12 saat 6.5 dakika, 30 derece enlemde 12 saat 8 dakika ve 60 derece enlemde 12 saat 16 dakika olarak değişiklik gösterir.^[3]

Bunun yanı sıra, Equilux (eşit aydınlık) gecenin ve gündüzün tamamen eşit olduğu zamandır. Ve Met Office’e göre, gün doğumu ve gün batımının tanımlanma şeklinden dolayı, equilux ilkbahar ekinoksundan birkaç gün önce ve sonbahar ekinoksundan birkaç gün sonra gerçekleşir.^[4]

Space

Ekinokslar Ne Zaman Gerçekleşir?

Ekinokslar her yıl aynı günde olmak zorunda değildir: 20 Mart ve 23 Eylül’de veya civarında gerçekleşir. Bu değişen tarihler bir Dünya yılının tam 365 gün olmayışından kaynaklanır. Her yıl biriken fazladan bir çeyrek gün (6 saat), ekinoks tarihinin değişmesine sebep olur. Gezegenin Güneş’e yöneliminin sürekli değişmesi de ekinoks zamanını etkiler.

Ekinokslar, yarım küreye bağlı olarak ilkbahar veya sonbaharın astronomik başlangıcını gösterir. Ancak, bu mevsimlerin meteorolojik başlangıcı 1 Mart ve 1 Eylül’dür. Kuzey Yarım Küre’de Mart ekinoksu, baharın başlangıcını belirtir ve ilkbahar veya “vernal ekinoksu” (vernal Latince’de bahar anlamına gelen “ver” teriminden gelir) olarak anılır. Aynı zaman diliminde Güney Yarım Küre ise sonbahara girer. Bunun tam tersi Eylül’de de geçerlidir: Kuzey Yarım Küre soğuk sonbahar aylarına geçerken, Güney Yarım Küre de bahara başlangıç yapar.

Sadece Dünya ekinoks yaşamaz. Aslında Güneş Sistemi’ndeki her gezegen, güneşe göre yörüngesi ve eğiminin sonucu olarak, her iki yarı küresinin yaklaşık olarak eşit miktarda ışık aldığında ekinoksu yaşar.

Ekinoksları Kim Keşfetmiştir?

İnsanlar güneşin hareketlerini binlerce yıldır gözlemliyorlar ve genellikle ekinoksları kültürel ve dini geleneklerine dahil ediyorlar. Birçok antik uygarlık için Güneş’in hareketleri sadece mevsimlerin başlangıcı değil, aynı zamanda ekinlerin ne zaman ekilip hasat edileceğini de gösteriyordu. Coto Japanese Academy’ye göre, Japonya’da geleneksel olarak her iki ekinoks tarihi de ölen ataları ve sevdiklerini hatırlama ve onlara ibadet etme amacıyla bir günlük resmî tatildir.^[5]

Ekinoksları belirten birçok tarihi anıt da bulunmaktadır. Örneğin, Kamboçya’da bir Hindu tapınağı olan Angkor Vat’ta ekinoks sırasında Güneş, tapınağın merkezine tam dik olarak gelir. Milattan sonra 1113 ile 1150 arasında inşa edilen tapınak, Dünya’nın en büyük dini anıtıdır. Bilim insanları 1976’da Science dergisinde, tapınağın mimarisi ile gök olayları arasındaki astronomik bağlantı hakkında bir açıklama yayınladılar.^[6]

Pixabay

Ayrıca, Meksika’daki Chichén Itzá veya diğer adıyla El Castillo olarak bilinen Maya tapınağı, yılan tanrısına adanmıştır. Ekinoks sırasında bir ışık hilesi, bir yılanın tapınağın yanından aşağıya, yeraltı dünyasına doğru ilerliyormuş gibi görünmesini sağlar. 2018’te Journal of Archaeological Science'da yayımlanan bir araştırmaya göre, bu tapınak 8. ve 12. yüzyıllar arasında inşa edilmiştir.^[7]