Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Kozmik Işınlar ve Radyasyon: Radyoaktif Işımanın Evrimsel Süreçte Rolü Nedir?

Kozmik Işınlar ve Radyasyon: Radyoaktif Işımanın Evrimsel Süreçte Rolü Nedir? Pixabay
Süpernova
4 dakika
4,243
Tüm Reklamları Kapat

Radyasyon, enerjinin boşlukta ve madde içindeki yayılımıdır. Bir yıllık sürede maruz kaldığımız radyasyon, “doğal radyasyon” olarak adlandırılır. Yeryüzündeki tüm yaşam sürekli bir doğal radyasyon etkisi altında evrimleşmiştir. Tıbbi incelemeler ve tüketici ürünleri (sigara, madencilik, hava yolculukları) ile aldığımız yıllık etkin radyasyon dozu, yıllık maruz kaldığımız doğal radyasyon miktarına eşittir (3,1 mSv/yıl).

  • Doğal radyasyonun %73’üne radon aracılığı ile maruz kalırız. Radon, topraktan ve betondan salınan, evlere ve binalara giren bir gazdır. Alfa parçacıkları serbestleştirerek polonyum 218 ve kurşun 214’e bozunur.
  • Doğal radyasyonun %7’si karasal radyasyondur. Topraktaki radyoaktif nüklidlerden gelen ışımadır.
  • Doğal radyasyonun %9’unu oluşturan iç radyonüklidler ise beslenme ile edinilir.
  • Kalan %11’lik kısım ise uzay kaynaklı radyasyondur. Güneşten, diğer yıldızlardan ve galaksilerden (milyonlarca ışık yılı uzakta olsalar bile) kozmik ışınlar taşıyıcılığı ile sürekli olarak radyasyon yayılır.

Kozmik ışınlar dünyayı ışık hızında hareket eden parçacık ve dalga yağmuru olarak düşünülebilir. Bu yüksek enerjili parçacıklar sayesinde de kozmik ışınlar, atomlardan elektronları uzaklaştırarak iyonizasyona neden olur.

Tüm Reklamları Kapat

İyonize radyasyon, biyolojik yapılara doğrudan etkisi olan bir enerjidir. Süpernovalar, Dünya’nın maruz kaldığı kozmik ışın yoğunluğunu arttırır ve aksi takdirde olana nazaran 6 kat daha fazla iyonize radyasyon yükü oluşur. Süpernovalar yoğun miktarda gama ışınları ve X ışınları yayar. Bu, birkaç günden birkaç haftaya kadar devam edebilir ve bu ışımaların çoğu gözle görünür seviyededir.

Atmosferimiz, oluşumundan bu yana bizi (ve atalarımızı) kozmik radyasyonun çoğundan korumasına rağmen, ufak ve adeta "kaygan" olan parçacıklar ozon tabakasının filtrasyonundan kaçabilir. Bu ufak ve kaygan parçacıklardan biri müon adı verilen parçacıklardır. Müonlar, negatif yüklü ve elektrondan 207 kat daha ağır bir parçacıktır. Süpernovalarda 20 kat daha fazla müon saçılımı olur.

Tüm Reklamları Kapat

Günümüzde, Ay ve Dünya üzerinden alınan kaya örnekleri üzerinde yapılan çalışmalarda, süpernovalardan yayılan parçacıkların mikroskobik etkileri incelenebilmektedir. Süpernova sonrası Dünya’nın maruz kaldığı radyasyondaki bu ani yükseliş genetik mutasyonlara ve evrime etki etmekle beraber, atmosferdeki ani sıcaklık değişimleri sonucu Buzul Çağı’nın başlamasında dahi önemli bir etken olduğu düşünülmektedir.

İyonizasyonun normal seviyesini yüksek düzeyde terk ettiği bir atmosferde nitrojen oksit artışına bağlı olarak ozon tabakası hasar görür. Yaşam formları, ozon tabakasındaki hasara bağlı daha yüksek dozda maruz kaldıkları radyasyon miktarını tolere edebilmek için bazı adaptasyonlar geçirmiştir. Daha doğrusu, bu yönde evrimleşebilecek çeşitliliğe sahip olan bireyler seçilmiş ve türler, bu radyasyona direnç gösterebilecek biçimde nesiller boyunca değişmişlerdir. Bu evrimsel adaptasyonlar arasında şunlar bulunmaktadır:

  • pigmentlerin sentezi (ve buna bağlı olarak değişen deri/kürk rengi),
  • radyasyonun absorbe edilmesi mekanizmasının gelişmesi (mikosporin benzeri aminoasitler, karotenoidler)
  • antioksidanların sentezi ve gen-tamir mekanizmaları gibi metabolik değişimler
  • göç gibi bazı davranışsal aktiviteler

Radyasyonun evrimdeki en büyük aracı mutasyonlardır. Herediter (kalıtsal) karakterdeki mutasyonlar, sonraki nesillere aktarılabilirdir. Kısa sürede gerçekleşen uzay kaynaklı radyasyon miktarındaki artışa göre orta seviyede mutasyon yükü, mikroevrime ve türlerdeki çeşitliliğin artışına daha fazla katkıda bulunur. Bunların uzun vadeli seçilimi ve birikimi, nihayetinde yepyeni türlerin ortaya çıkmasını sağlar (buna makroevrim diyoruz). Uzay kaynaklı radyasyon yaşam formlarını bireysel değil genel anlamda olumlu etkilemiştir. En azından Prekambriyen dönemden beri bu böyledir.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Karada yaşama geçişte, yaşam formlarına güneş kaynaklı ultraviyole radyasyonun olumlu katkısı oldukça büyüktür. D vitamini sentezi için gerekli olan güneş kaynaklı radyasyon sayesinde daha güçlü bir iskelet yapısına sahip olmuşlardır. Ancak radyasyon kaynaklı mutasyonlar çoğu zaman ani etkili oldukları için zararlıdırlar ve bunun bedelini ödeyen toplum değil, bireydir.

Radyasyonun evrime en büyük indirekt etkisi de bu mantık çerçevesinde yorumlanır: Zararlı mutasyonlar, faydalı mutasyonlardan daha fazladır. Ancak zararlı mutasyonlar hızla elenirken, faydalı olan mutasyonlar sürekli seçilir. Bu da, evrimsel sürecin faydalı mutasyonlardan yana bir önyargısı olması anlamına gelir. Örneğin “avcı” konumundaki bir canlının zararlı mutasyonlardan etkilenmesi, “avı” açısından olumlu bir gelişmedir. Bu zararlı mutasyon dolayısıyla o avcı muhtemelen kısa sürede elenecektir (çünkü avlanamayacaktır); öte yandan, ava daha verimli bir şekilde ulaşabilmeyi sağlayan tüm mutasyonlar birikimli olarak seçilecektir. Bu da evrimsel değişimin, daha optimum (uyumlu) avcıların ortaya çıkmasını sağlamasının ardında yatan nedendir.

Radyasyon, evrim için en önemli kriter değildir; ancak kritik bir faktördür. DNA replikasyonu ve tamir mekanizmaları normal şartlarda da kusursuz değildir ve mutasyonlar dış bir etkene yani radyasyona ve kimyasallara (katalizörlere) ihtiyaç duymaksızın kendiliğinden de gerçekleşebilir.

Kendi başına tek sebep ya da tek yol olmasa da radyasyon mutasyon yükünü arttırır. Ne derece arttırdığı ise maruz kalınan doza bağlıdır. Bu nedenle süpernova gibi radyasyon miktarındaki ani iniş çıkışlar eğer uzun zaman dilimlerine yayılacak olursa, daha radikal değişimleri tetikleyebilir ve sadece bireyi değil, tüm popülasyonu ve dolayısıyla türü etkileyen değişimler görülür.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
26
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

İçerikle İlgili Sorular
Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 13
  • Muhteşem! 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 1
  • İnanılmaz 1
  • Bilim Budur! 0
  • Güldürdü 0
  • Umut Verici! 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 12:53:32 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8493

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
M. Bozkurt, et al. Kozmik Işınlar ve Radyasyon: Radyoaktif Işımanın Evrimsel Süreçte Rolü Nedir?. (5 Nisan 2020). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/8493
Bozkurt, M., Bakırcı, Ç. M. (2020, April 05). Kozmik Işınlar ve Radyasyon: Radyoaktif Işımanın Evrimsel Süreçte Rolü Nedir?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/8493
M. Bozkurt, et al. “Kozmik Işınlar ve Radyasyon: Radyoaktif Işımanın Evrimsel Süreçte Rolü Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 05 Apr. 2020, https://evrimagaci.org/s/8493.
Bozkurt, Melisa. Bakırcı, Çağrı Mert. “Kozmik Işınlar ve Radyasyon: Radyoaktif Işımanın Evrimsel Süreçte Rolü Nedir?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, April 05, 2020. https://evrimagaci.org/s/8493.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close