Kapibara (Hydrochoerus hydrochaeris)

Kapibaralar, özellikle ılık ve oldukça nemli bölgeleri seven, dış görünüşü itibariyle fazlasıyla büyük bir hamsterı andıran ve Güney Amerika’ya özgü olan, günümüzde hâlen hayatta olan en büyük kemirgen türüdür. Boyutları kimi yerlerde iri bir köpek kadar olan bu kemirgenler, aynı zamanda oldukça dayanıklılardır.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Kapibaralar bir kemirgen olmasına karşın diğer kemirgenler arasında kendisine en yakın yaşayan tür gine domuzlarıdır (ya da bir diğer bilindik isimleriyle, "kobay fareleri"). Bu benzerlik, özellikle iki türün de dış görünüşlerine bakıldığında ortaya çıkar. Boyuttaki fark gözardı edilirse yüz ve özellikle burun çevresi bu iki tür arasında genetik olarak büyük benzerlik olduğunu gözler önüne serer.

Kapibaralar evrimsel olarak kendi içlerinde "büyük kapibaralar" ve "küçük kapibaralar" olmak üzere ikiye ayrılır. Küçük kapibaralar Güney Amerika'nın kuzeyine daha endemik bir şekilde bağlı olmasına karşın, büyük akrabalarıyla aynı nişleri doldururlar. Yaşamlarını sürdükleri habitatlar da bölge değişmesine karşın aynı kalmıştır.

Bu canlıların ön ayaklarının hafif bir şekilde paletli olması, yaşam biçimlerinde sulak alanların ne kadar önemli olduğunun ilginç bir göstergesidir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Kapibaralar vücut yapıları gereği nemli ve ılıman ortamları severler. Güney Amerikadaki tropik ormanların oldukça geniş bir kısmına yayılmış bu canlı, gerek karada gerekse suda rahat bir şekilde hayatta kalabilmesi nedeniyle Güney Amerika dışında da ekvator kuşağına yakın bataklık benzeri pek çok yerde de oldukça rahat bir şekilde yaşayabilir. Güney Amerika'nın puma ve piton gibi büyük yerel avcıları, kapibaralar için en büyük tehlikeyi oluştursa da sulak alanlardaki çevikliği ve büyük sosyal gruplar oluşturmaları bu tehlikeleri en aza indirgemektedir.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Tıpkı çoğu kemirgen akrabası gibi kapibaralar da yok olma tehlikesinden uzak olan ama yine de nadir bulunan hayvan türlerindendir. Büyük burunları onlara karada dayanıklılık sağlamanın ötesinde suda uyuma yetisi de kazandırdığından, pumalar ve jaguarlar gibi yetenekli avcılardan kaçmak konusunda usta olan bu canlıların, boyutları gereği büyük av hayvanları ve Amazon'a özgü pitonlar dışında tek avcısı insanlardır. Aynı zamanda kalın ve yağlı derileri onları sadece mekanik darbelerden korumakla kalmayıp, kapibaraların yaşayabildiği sıcaklık aralığının oldukça geniş olmasını sağlar.

Ancak bu saydığımız özellikler, aynı zamanda kapibaraların insanlar tarafından taşındıkları hemen her yerde, bölgenin endemik türlerini tehdit etmesine sebep olmaktadır. Günümüzden bir örnek verirsek, Amerika'nın Florida eyaletinde, zamanında hayvanat bahçelerinden ve sahiplerinden kaçıp doğaya karışmış vahşi kapibaralar görmek sıra dışı değildir. Bu canlıların yoğun bir tüketim alışkanlıklarının da olduğunu göz önüne alırsak, ekosistemin dengesinin kapibaralar tarafından bozulması sadece bir an meselesidir.

IUCN listesinde "en düşük öncelik" kategorisinde bulunması, bu canlının farklı ortamlara ne kadar iyi adapte olabildiğini gösterir.

Wikimedia Commons

Davranış ve Etoloji

Kapibaralar, tıpkı fare kuzenleri gibi oldukça sosyal bir yapıda yaşarlar. Kimi zaman 100'ün üzerinde üyeye sahip gruplar kurabilirler ve bu komüniteler hiyerarşik bakımdan katı bir yapıya sahiptirler. Bir örnek vermek gerekirse, ortalama 10-15 üyeye sahip bir kapibara grubunda 4-5 erkek bulunurken, 7-8 dişi bulunması gayet normaldir ve grup, tek bir dominant erkeğin kontrolü altındadır. Dişilerin çiftleşme döneminde dominant erkekler her ne kadar agresifleşseler de çiftleşme seçimi yine de ilginç bir şekilde dişinin elindedir. Yani suda üreyen bu türün bir dişisi eğer bir erkekle çiftleşmekten kaçınmak isterse, basitçe suyun altına dalabilir veya sudan çıkabilir. Hiyerarşik yapı ne kadar kuvvetli olursa olsun üreme seçimi dişide olduğundan, dominant erkek dışındakilerin de çiftleşmesi kaçınılmazdır.

Kapibaraların suyla ilişkisi sadece çiftleşmeyle kalmayıp dinlenme ve uyumaya kadar gider. Aynı şekilde ön ayaklarının paletli oluşu bu canlıları suda oldukça çevik kılmakla kalmayıp avcılarından kaçmak için büyük bir avantaj oluşturur.

Bu ilginç canlılar zamanlarının çoğunu otlayarak ve çoğu fotoğraftan da anlaşılacağı üzere dinlenerek geçirirler.

Wikimedia Commons

Diyet ve Metabolizma

Kapibaraların diyetine ve kibar bir deyişle "kimin diyetinin bir parçası" olduklarına yakından bakılınca, oldukça ilginç birkaç davranış göze çarpmaktadır. Boyutlarına göre şaşırtıcı bir biçimde tamamen otçul olan kapibaralar, yedikleri bitkiler konusunda da oldukça seçicidirler; ancak bu bitkiler, mevsimlere göre değişmektedir. Örneğin yağışın bol olduğu bir dönemde çimen yiyen bir kapibara, yazları yaşadıkları sıcak iklimler (ekvatoral iklimler) nedeniyle kuru ot yemek zorunda kalabilir.

Kapibaraların habitatlarında kendilerine en büyük tehdidi teşkil eden canlılar, Amazon'a özgü pitonlar ve pumalardır. Boyutları ve kalın vücut yapıları nedeniyle pek çok avcıyla ilişkisi bulunmayan kapibaraların aynı zamanda sosyal bir şekilde yaşaması, onları oldukça korunaklı kılar. Aynı şekilde suda çokça vakit geçirmeleri de avcılardan korunmalarını sağlayan bir evrimsel adaptasyondur. Günümüzde kapibaraların en büyük avcısı, pek çok diğer türde olduğu gibi insanlardır.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Kapibaralar, özellikle sayılarının çok olduğu tarımsal bölgelerde insanlar tarafından gerek derileri gerekse etleri için avlanırlar; ancak insanlar ve kapibaralar arasında sadece av-avcı ilişkisi olduğunu düşünmek büyük bir yanılgı olacaktır. İnsanlara karşı oldukça uysal olan ve kimi yerlerde kendilerini sevdiren kapibaralar, Amerika'dan Asya'ya kadar pek çok hayvanseverin ilgisini çekmiş, kimi yerlerde evcil hayvan olarak yer edinmiştir. Özellikle Amerika'nın Florida eyaletinde evcil kapibaralar görmek oldukça sıradandır. Ancak bunun yol açtığı en temel sorun, kaçan ve doğaya salınan kapibaraların yerel ekosisteme oldukça büyük zararlar vermesidir. Takdire şayan dayanıklılıkları, sosyal bit canlı oluşu ve aynı zamanda günlük kalori tüketimlerinin yüksek olması, kapibaraları başa çıkılması oldukça güç olan işgalci bir türe dönüştürür.

Bu durumla başa çıkmanın en doğru yolu ise koruma merkezlerindeki denetimlerin ve evde bu canlıları beslemenin daha yoğun kontrollerden geçmesidir.

Bu canlıları günümüzde Japonya'daki hayvanat bahçelerinden Güney Amerika'daki tropiklere kadar oldukça çeşitli bölgelerde görmek mümkündür.

Wikimedia Commons

Etimoloji

Kapibaranın isim kökeni Brezilya'da yaşayan Tupi Aborjinleri'ne dayanmaktadır. Tupice "ince yaprakları (çimen) yiyen" anlamına gelen "ka'apiûara" sözcüğü, günümüzde "kapibara"ya dönmüştür. Latince ismi olan Hydrochoerus ise, "su" ve "domuz" kelimelerinin birleşiminde oluşmaktadır.