Gaslighting: Toplumda Giderek Belirginleşen Bir Psikolojik ve Duygusal İstismar Türü!

Gaslighting (kabaca "sanrıya zorlama" diye çevrilebilir, "geslayting" diye okunur), kendi akıl sağlığınızdan şüphe etmeye ya da bir olay ile ilgili şüphe duymaya yönelik yapılan manipülasyon olarak tanımlanır ve duygusal bir istismar biçimidir.^[1] Ayrıca gaslighting, bir kişinin veya grubun hedeflenen bir birey veya gruba marazi (toksik) kişiler tarafınca gizlice şüphe tohumları ekerek kendi hafızalarını, algılarını veya yargılarını sorgulamalarına neden olan, genellikle bunlarda bilişsel uyumsuzlukları ve düşük de dahil olmak üzere diğer değişiklikleri çağrıştıran bir psikolojik manipülasyon biçimi olarak da tanımlanır.^[2] Gaslighting, akıl sağlığını sorgulamaya, anksiyete, depresyona ve sinir krizlerine neden olabilir bu yüzden uygulanan kişi için çok zararlıdır.^[3] Gaslighting tanımı net görünse de, kötüye kullanımlı ilişkilerde nasıl kullanıldığının gerçekliği karmaşık ve çok yönlü olabilir.

Bu terim, ilk olarak 1938 yılında, İngiliz bir oyun ve roman yazarı olan Patrick Hamilton’un bir oyunundan ortaya çıkmıştır. Bu sergilenen oyunda, kendi anı ve algılarından şüphelenmesine neden olan yanlış bilgiler ile manipüle edilen psikolojik bir taciz türü olarak kabul edilen “gaslighting” işlenmektedir.^[4] 1940 yılında ise, İngilizlere ait olan ve Thorold Dickinson’ın yönetmenliğini yaptığı bir psikolojik gerilim filmine uyarlandı. Sonrasında, 1944 yılında, Amerikalılar tarafından George Cukor’ın yönetmenliğini üstlendiği “gaslighting” filmi tekrardan çekildi (bu versiyonun fragmanını aşağıdan izleyebilirsiniz). Kısaca özetleyecek olursak film, çeşitli manipülasyon taktikleri kullanarak eşinin kendisinden ve nihayet gerçeklikten şüphe etmesini sağlayan bir kocayı konu alıyor.^[5] 1970 yılında ise psikanaliz literatüründe bu tür davranışları tanımlamak için kullanılmaya başlanmıştır.

Temel olarak gaslighting uygulanma amacı; yaşanmış bir anının ikinci kez düşünmeye neden olarak ya da duyguları küçümseyerek anormal bir tepki verip vermediğini sorgulatarak, hikayeyi tersine çevirerek, dikkat dağıtarak ve suçlu hissettirerek kişinin hatalı olduğunu göstermektir. Bu bakımdan gaslighting, bir nevi sahte anı yerleştirme uygulaması olarak da görülebilir.

Ayrıca gaslighting uygulayan kişinin, zihninden şüphe eden ve kendine güvenini yitiren mağdur üzerindeki gücünü ve kontrolünü arttırarak istismarcıya daha bağımlı hale getirir ve mağdurun ilişkiyi bitirme olasılığını azalttığı için uygulanabilir. Başka bir uygulanma amacı ise; mağdurun izolasyonunu ve savunmasızlığını arttırarak istismarcının yani uygulayan kişinin kontrolünü arttırır bu sayede düşünme, algılarına ve içgüdülerine güvenme yeteneğini kaybettirerek uygulanan kişinin benlik duygusunu yok etmektir.^[6]

Stylist

Gaslighting uygulamasının belli başlı bazı yöntemleri bulunmaktadır: Gaslighting kullanan istismarcı, genellikle bu sanrıya zorlamayı yavaş bir şekilde uygulayarak başlar ve şiddeti zamanlar artırır. Gaslighting uygulanmasının dört temel taktiği bulunmaktadır:^[7]

• Vazgeçme: Bu yöntemde, istismarcılar sizi dinlemeyi reddederler ya da anlamadıklarını söylerler.
• Karşı Koyma: Bu yöntemde istismarcı, zorbalık uyguladığı kişinin bir olayı ya da durum ile ilgili anısı sorgulatır.
• Yönlendirme: Bu yöntemde istismarcı, konuyu değiştirerek hedefindeki kişiyi manipüle eder.
• İnkar: Bu taktikte genellikle görülen, bir olayın ya da durumun olduğunu ya da söylendiğini unuttuğunu söylemek ya da inkar ederek yalan söylemektir.

Bunlara ek olarak istismarcı kişi bazı spesifik davranışlar da sergiler: Mağdur kişinin iç kaynaklarını tüketir ve bu sayede kişi kendini doğrulayamaz ve sonunda öz-değer ve dünyayı nasıl yorumladıklarına dair kesinlik duygusundan mahrum kalarak çaresizlik duygusuna kapılır. Gerçek olmayan güvensizlik ve korkular üretmesine neden olarak mağdurun istismarcının ihlallerinden ziyade algılanan kusurlarına odaklanmasına neden olur ve "Çok hassas oluyorsun." ya da "Her zaman bir şeyler hayal ediyorsun." gibi cümleler kurarak, tıpkı tecavüzcülerin veya tecavüzü savunanların yaptığı gibi, mağduru suçlar. Son olarak istismarcı, mağdurun ne yaparsa yapsın başarısız olacağına inandırır ve bu sayede kişi değerlerini kaybeder.^[4]

Gaslighting'i Nasıl Tespit Edersiniz?

Gaslighting'e maruz kaldığını fark etmek, mağdur kişi için zor olabilir; fakat bazı belirtileri, yani işaretleri bulunmaktadır. İlginç bir şekilde, kendi davranışlarınıza bakarak da gaslighting kurbanı olup olmadığınızı anlayabilirsiniz; çünkü bu tür bir ilişki içinde olan mağdur, genellikle bazı davranışlar sergiler: sürekli özür dilemek, istismarcının davranışları için bahaneler uydurmak, kendini sorgulamak ve kafa karışıklığı hissetme, yıkılmış hissetmek ve sonrasında tekrardan inşa edilmek, deli olduğunun uygulanan kişi tarafından söylenmesi ve son olarak sürekli olarak yapmadığı şeyler için kendini savunma durumu içinde hissetmek belirtileri içerisinde bulunmaktadır.^[7]

Tabii ki bu sorunlu davranışı tespit etmenin tek yolu kendinize bakmak değildir; doğrudan doğruya gaslighting uygulayan kişileri de tanımaya çalışabilirsiniz. Gaslighting uygulamasının birçok yol ve bağlamı vardır ve bu sadece kötüye kullanım içeren bir ilişkiyle sınırlı değildir. İster kötü niyetle ister farkında olmadan saflıkla yapılsın, gaslighting, niyet ne olursa olsun tartışmasız tehlikeli sonuçlar doğurur.

Gaslighting romantik bir partner, işveren, arkadaş ya da herhangi bir kişi tarafından iş yerinde, aile birimlerinde, okullarda, siyasette, tarikatlarda ve bir bütün şeklinde toplumlarda uygulanabilir.^{[10], [11], [12]} Bunun nedeni, uygulanan kişi yani mağdurun üzerinde güç kazanmak ve yapılan istismarın sorumluluğundan kaçınmak için uygulanıyor olmasıdır; dolayısıyla herhangi bir insani ilişkide bu tür bir davranışa rastlamak mümkündür. Toplumlarda kadının yeri ve kimliği, maalesef ki erkeklerden farklı bir düzeydedir ve bu yüzden bazı devletler genellikle kadınları, ağırbaşlı ve itaatkâr olmaktan daha az bir şey olmaya cesaret ettiklerinde veya oldukları gibi öfkelenmeye cesaret ettiklerinde, onları "aşırı duygusal", "mantıksız" ya da "deli" olarak tasvir ederek gaslighting uygulayabilirler ve bu sayede kadınları toplumda baskılarlar.^[4] Böyle bir durumda gaslighting uygulayan taraf bir devlet de olabilmektedir.

Gaslighting Tedavisi

Gaslighting yaşayan kişinin iyileşmesi genellikle zaman alır ve bir psikolog veya danışman tarafından profesyonel bir yardıma ihtiyaç duyabilir.

İlk olarak yapılması gereken ise gaslighting'in ne olduğunu, nasıl çalıştığını ve etkilerinin ne olabileceğini öğrendikten sonra istismarcıdan uzak durulmasıdır ve bu sayede döngü kırılmış olur. Ayrıca, tekrar kırılan öz-güven, gereksiz sorgulama ve kafa karışıklığı yavaş yavaş tamir edilmeye başlanır. Bunun için aile, arkadaşlar ve profesyonelden oluşan güçlü bir destek ekibi oluşturulmalı ve mağdurun yanında olup tedavisinde destek vermelidir.

Sonuç

Sonuç olarak gaslighting, henüz dilimizde tam bir karşılığı olmamasına rağmen, insani ilişkilerde çok sık karşımıza çıkan, özellikle de eşit olmayan ortamlarda üstün tarafın zayıf olan, görünen ve/veya algılanan tarafa uyguladığı psikolojik şiddetin ismidir. Böyle bir istismar türünün var olduğunun farkına varmak, onu daha erken ve daha etkili bir şekilde tespit etmeyi ve bu tür davranışlar sergileyen kişilerden uzak durulmasını sağlayabilir; böylece bireysel sağlığı pekiştirebilir.