Einstein Tarafından Söylendiği İddia Edilen Ancak Onun Söylemediği 20 Söz!

Albert Einstein’ın da dediği gibi, “İnternette okuduğunuz her söze inanmayın, kesin ben söylememişimdir.”

1. "Delilik, aynı şeyi tekrar tekrar yapıp farklı sonuçlar beklemektir."

Bu söz ne Einstein’ın, ne de sıklıkla ona atfedildiği üzere Benjamin Franklin’in. Politik metinlerde çok fazla kullanılan bir söz bu. Einstein'ın gerçekten sarf ettiği sözleri bünyesinde barındıran The Ultimate Quotable Einstein adlı eserde, sözün Rita Mae Brown’un 1983’te yayımlanan Sudden Death adlı kitabında geçtiği belirtilmiş, ancak muhtemelen ondan daha da eski. Ayrıca söylemeye gerek yok, bilimsel olarak deliliğin tanımı da bu değil.

2. "Her şey enerjidir ve her şey yalnızca bundan ibarettir. Sahip olmayı istediğiniz gerçekliğin frekansına uyumlandığınızda artık yapacak bir şey yoktur, o gerçeklik size ait olur. Bundan başka bir yol yoktur. Bunun adı felsefe değil, fiziktir."

Einstein’in bunu söylediğine dair hiçbir kanıt yok. Zaten bilimde "Şu gerçeği daha beğendim, fiziksel frekansımla onu seçiyorum." gibisinden bir yaklaşım söz konusu değildir. Einstein, bunu bilecek kadar bilimden haberdardı. Bu söz, daha ziyade The Secret gibi bilimsel olarak zırvalık düzeyinde olan kişisel gelişim kitaplarının inandırıcılığını arttırmak için Einstein'a atfedilmiş gibi gözükmektedir.

3. "Uluslararası yasalar, sadece uluslararası yasa kitaplarında vardır."

Bu sözü söyleyen de Einstein değildir. Bu sözü antropolog Ashley Montagu, Einstein ile gerçekleştirdiği bir röportajda söylemiştir.

4. "Kötülük, insanın kalbinde Tanrı sevgisi bulunmadığı zaman ortaya çıkar. Sıcağın olmadığı yerde soğuğun çıkması ya da ışığın olmadığı yerde karanlığın olması gibi."

Einstein hiçbir zaman böyle bir söz söylememiştir. Dahası, bu söz Einstein'dan önce de birçok kişiye atfedilmiştir. Sözün Einstein ile ilişkilendirilmesi, 2004 yılında yayılan bir e-posta zinciri ile olmuştur. Bu postada kibirli bir profesör ile genç bir öğrenci tanrı ve kötülüğün doğası ile ilgili tartışıyorlar. Öğrenci, yavaş ama emin adımlarla ve kusursuz bir akıl yürütmeyle profesörü alt ediyor ve Tanrı’nın her yerde olduğunu ispatlıyor ona. Peki bu hikâyedeki şaşırtıcı şey ne? Öğrencinin genç Albert Einstein olması! Ama aslında o değildi. Çünkü Einstein'ın böyle bir sözü söylediğine dair herhangi bir kaynak bulunmuyor.

5. "Aslında herkes dâhidir. Ama siz kalkıp bir balığı, ağaca tırmanma yeteneğine göre yargılarsanız balık tüm hayatını aptal olduğuna inanarak geçirir."

Hayır! Hepimiz kabul ediyoruzdur, birisi bir işi halledemeyince teselli niyetine bu söz söylenir. Ama bu söz Albert Einstein’a ait değildir. Quote Investigator’un açıkladığı üzere, hayvanların yapamayacakları şeyleri yapabiliyorlarmış gibi göstermek geçtiğimiz yüzyılda çok popülerdi. Fakat sözün Einstein tarafından söylendiğine dair herhangi bir kanıt bulunmuyor.

6. "Tanrı'nın evrenle kumar oynadığını düşünmüyorum."

(Bu yazının omurga aldığı orijinal kaynakta bu cümlenin Einstein'a ait olmadığı söylenmiş. Ancak bu hatalı. Sözün bu versiyonu ve farklı versiyonları Einstein tarafından söylendi ve kaynakları mevcut. Bununla ilgili detaylı bir yazımızı buradan okuyabilirsiniz.)

7. "Aklı olan her aptal bir şeyleri daha büyük, daha karmaşık ya da daha zarar verici yapabilir. Ama bunun tersini yapmak büyük bir cesaret ve bir dahinin dokunuşunu gerektirir."

Bu söz de Albert Einstein’a ait değildir, E.F. Schumacher’in 1973’te yayınlanan Small is Beautiful: A Study of Economics As If People Mattered adlı kitabında geçmektedir.

8. "Sayılması mümkün olan her şey önemli olmayabilir. Her önemli şey ise sayılamayabilir."

Aslında güzel bir noktaya değiniliyor. Ama Einstein’in sözü değil bu. Quote Investigator sitesi, 1963 yılında sosyolog William Bruce Cameron'un şu sözüne dayandığını belirtmiş: “Sosyologların bildiği her şeyin sayılara dökülmesi mümkün olsaydı keşke, böylece bu sayıları ekonomistlerin yaptığı gibi IBM’lerde hesaplatıp grafikler oluşturabilirdik. Sayılması mümkün olan her şey önemli olmayabilir. Her önemli şey ise sayılamayabilir.”

9. "Bende hayranlık uyandıran iki şey vardır: yıldızlı gökler ve içindeki ahlak evreni."

Geceleri yıldız dolu gökyüzü eşliğinde yoga yapan insanların fotoğraflarının üstüne yapıştırılan popüler bir söz bu. Ama Einstein böyle bir şey söylemedi. Aslında bu söz, Immanuel Kant’ın Pratik Aklın Eleştirisi’nde geçen bir ifadenin farklı bir versiyonu: “İki şey, üzerlerine sık sık eğilip ısrarla düşünülürse, insanın ruhsal yapısını hep yeni, hep artan bir hayranlık ve korkunç saygıyla dolduruyor: üzerimdeki yıldızlı gök ve içimdeki ahlak yasası. (Pratik Aklın Eleştirisi, Immanuel Kant, Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 1999 baskısı)”

10. "Bir gün teknolojinin insan etkileşimini geçeceğini düşünüyorum. Dünya, aptallardan oluşan bir nesle sahip olacak".

İnternette bolca görülebilen ve 1995 yapımı Powder filminde de yer verilen bu sözün Einstein'a ait olduğunu gösteren herhangi bir güvenilir kaynak bulunmuyor. Bu sözün Einstein'a atfedildiği fikrinin 2012 yılında çıkan bir internet memi sonucu olduğu düşünülüyor.

11. "İnceleme yapmaksızın tiksinmek, zihni cehalete hapseder."

Söz, sıklıkla Einstein veya Herbert Spencer'a atfedilse de, aslen William Paley tarafından 1794 tarihinde yazılmış A View of the Evidences of Christianity isimli kitapta söylenmiştir.

12. "Budizm, geleceğin kozmik dini olmaya aday inançlardan beklenecek bütün karakteristiklere sahiptir: şahsi bir Tanrı'yı aşar, dogma ve teolojiden uzak durur, hem doğal hem ruhani dünyaya hitap eder, deneyimlediğimiz doğal ve ruhani her şeyi bir bütün olarak ele alarak dinî bir his yaratır."

Einstein'ı en yakından çalışmış iki uzman olan John Stachel ve Thomas J. McFarlane (ki ikincisi, Buddha ve Einstein: Paralel Sözleri isimli kitabın yazarıdır); bu sözün varlığından haberdar olduklarını ancak söze dair hiçbir güvenilir kaynak bulunmadığını belirtmektedir. Einstein, bu söze yakın olabilecek sözler sarf etmişse de, hiçbir zaman bu kadar net bir genelleme yapmamıştır. Anlaşılan o ki, 1964 yılında Hindistan Maha Bodhi Cemiyeti tarafından dağıtılan bir kitapta bu söz kullanılmıştır; ancak sözün temelleri Einstein'ın Din ve Bilim isimli kitabından alınmıştır. Kitapta "kozmik dinin özellikleri"nden bu şekilde bahsedilse de, bunun Budizm ile uygunluğuna değinilmemiştir.

13. "Güzel bir kızı öperken bir yandan da aracını güvenli bir şekilde sürebilen bir kişi, kuşkusuz ki o öpücüğe hak ettiği önemi vermiyordur."

1920'lerin başında gazete köşelerinde beliren bu söz, aslında Dorca ve Philippa isimli iki hayali karakterin muhabbetinde geçmektedir. 1990'lara kadar hiç Einstein'a atfedilmemiştir; sonrasında ise nedense onunla anılmaya başlanmıştır.

14. "Gerçeği aramak, ona sahip olmaktan daha kıymetlidir."

Bu söz, Einstein'ın 1940 tarihli bir makalesinde geçmektedir; ancak kendisi söylememiştir. Einstein bu sözü Gotthold Ephraim Lessing'e atfetmektedir.

15. "Benim eğitimime engel olan tek şey okuldur."

Bu söz aslen Mark Twain'e atfedilmiştir: "Okulun eğitimime engel olmasına asla izin vermedim." Sözün Einstein tarafından sarf edildiğine dair hiçbir kanıt olmadığı gibi, bu sözleri Einstein'a atfeden kaynakların her ikisi de ("Career Management for the Creative Person" ve "Children at Risk"), internette bu sözler Einstein'a atfedildikten sonra yayımlanmıştır. Dolayısıyla güvenilir kaynaklar olarak görülemezler.

16. "Arılar yok olacak olursa, insanın en fazla 4 yılı kalır. Arılar yoksa, tozlaşma da yoktur... Ve insan da..."

Bu sözler, Einstein'a The Irish Beekeeper kitabında, 1965 yılında atfedilmiştir. O kitapta kaynak olarak Abeilles et Fieurs isimli bir ev dergisi gösterilmiştir. Bunların her ikisi de güvenilir kaynaklar değillerdir. Buna rağmen bu söz, 1994 yılında Avrupa'daki arıcılık protestolarında yaygın olarak kullanılmıştır.

17. "Eğer gerçekler teoriye uymuyorsa gerçekleri değiştirin."

Bu sözün Einstein'a ait olduğuna dair hiçbir güvenilir kaynak tespit edilememiştir. Söz, "Eğer teori gerçeklere uymuyorsa, teoriyi değiştirin." şeklindeki bilimsel yaklaşıma yönelik bir kelime oyunudur. İlk olarak 1991 yılında yazılan The Art of Computer Systems Performance Analysis başlıklı kitapta Einstein'a atfedilmiştir, ancak herhangi bir kaynak gösterilmemiştir.

18. "Su kaynatmak için nükleer güçten faydalanmak aşırı bir yöntemdir."

Bu sözü Einstein değil, Karl Grossman 1980 tarihli Cover Up: What You are Not Supposed to Know About Nuclear Power kitabında söylemiştir.

19. "Dağınık bir masa, dağınık bir zihne işaret ediyorsa boş bir masa neye işaret eder?"

Bu sözü de Einstein hiçbir zaman söylememiştir. Sözü söyleyen kişi, Dr. Laurence J. Peter'dır.

20. "Veri, bilgi demek değildir. Bilginin tek kaynağı deneyimdir."

Albert Einstein Musevi Üniversitesindeki Albert Einstein Arşivleri'nde çalışan araştırmacılardan Barbara Wolff'a göre bu sözün Einstein'a ait olduğunu gösteren bir kaynak bulunmamaktadır. Sözün bir kısmı 1896 tarihinde Arthur Pilsbury tarafından yazılan The Final Word isimli eserde geçmektedir ve orada da, John Locke'un Essay Concerning Human Understanding makalesindeki bir argümanının yeniden düzenlenmiş hali olarak kullanılmıştır.