Neden hayalet diye bir şey olduğunu düşünürüz?

Ana Britannica'da "ölmüş bir kişinin, ölüler ülkesinde yaşadığına ve bir biçimde yaşayanlar dünyasına dönebildiğine inanılan ruhu ya da görüntüsü" olarak tanımlanmış ve birçok kaynakta da benzer tanımlar bulunmakta.^[1]

Hayaletlerin genelde belirli bir nedenle (kin, geçmişteki bir katliam, dehşet) kişileri, yerleri ziyaret ettiklerine; kimi kişileri sürekli rahatsız ettiklerine; doğal olmayan seslerle (müzik, gıcırtı, çığlık, kahkaha) ve ışıklarla onları korkuttuklarına inanılır.

Bunların insan tininin yarattığı imgesel varlıklar oldukları ve gerginliğin, iç sesin, yalnızca küçük bir topluluk tarafından deneyimlenen –açıklanamayacağı sanılan– kimi olayların açıklaması olarak türetildiği söylenebilir. Bunun yanında çeşitli rahatsızlıklardan (örn. alzaymır) kaynaklanan sanrıların da hayalet görmekle ilgili olabileceği düşünülür.^[2] Birçok dinde de gerek hayaletlerin, gerek kötü tinlerin, cinlerin vb. olması^[3] da, kişilerin hayaletler gibi tinsel varlıklara olan inancını güçlendirir.

Bir sözdebilim olarak değerlendirilmesine^[4] karşın; gerek Türkiye'de^[5], gerek küresel olarak^[3] hayalet inancı var olmayı sürdürmektedir.

Bazı insanların hayaletler ya da vampirler gibi doğaüstü şeylere inanması aslında beynimizin, çevremizin ve yaşadığımız kültürün etkisinden kaynaklanabiliyor. Mesela sezgisel düşünme tarzına sahip olanlar yani içgüdüleriyle hareket edenler, paranormal olaylara daha kolay inanabiliyor. Elektromanyetik alanlar ya da duyulamayan düşük frekanslı sesler gibi çevresel etkenler de bazen tüyleri diken diken eden hisler yaratıyor ve bu hisler “acaba bir şey mi var?” diye düşündürebiliyor. Bir de uyku felci veya halüsinasyon gibi deneyimler var; bunlar doğaüstü bir şey yaşıyormuşsun gibi hissettirebiliyor. Dini inançlar ve toplumda yaygın olan paranormal hikâyeler de işin tuzu biberi. Bu gibi etkenler birleşince belirsiz bir şey yaşadıklarında bunun "doğaüstü" olduğunu düşünmeye yatkın oluyorlar. Vampirlere gelecek olursak... Ölümsüzlük fena olmazdı hani. "Bugün ne pişirsem?" derdine de son :D

İnsanlar geçmişten bu yana bilmedikleri, anlam veremedikleri şeyleri açıklamak için efsaneler vs uydurmuşlardir. Bu konuda diğer üyelerin yazdıklarına katılıyorum ancak bir şey eklemek istiyorum. Bence ebeveynlerin çocukları küçükken tehlikeli şeylerden korumak ya da yanlış şeyleri yapmasının önüne geçmek için korkutucu şeyler söylemeleri de insanın küçükken psikolojisini bu yönde meylettirebiliyor. Yalan söylersen canavar dilini yer ya da başka bir şey yaparsan şöyle bir yaratık gelir uykunda kulağını kemirir gibi. Çok yanlış bir şey ama hâlâ bu metodu kullanan çok insan var. Umarım kullanımı azalır ve biter.

Olmayan şeyler görmeye sebep olan psikolojik rahatsızlıklar dışında, insanın hayalet kavramına inanmasının sebepleri, melekler, şeytanlar, cinler, periler ve tanrı gibi kavramlara inanmasının sebepleri ile bir noktada birleşmelidir; çünkü hepsinin ortak özelliği hayal ürünü olmalarıdır. İnsan neden olmayan şeylerin olduğunu iddia eder? Tabii ki bu kadar basit olmamakla birlikte (bir yandan da öyle aslında), beraber avlanmaya başlanması ve kaynak paylaşımının işlevsel hale gelmesinden dolayı sosyalleşme sürecine giren insanın, bu sosyalleşme sürecinde avantaj yaratan sonuçlar verebilen uydurabilme ve yalan söyleyebilme gibi yetenekleri, uzun bir sürecin sonunda doğal olarak temel davranış özelliği haline gelmiştir. Bir çok işe yarayabilecek olan bu yeteneklerin, açıklanamayanın açıklanabilmesini sağlamasının ve korkuyu yönetebilmesinin yarattığı büyük avantaj, bu davranışların insanın vazgeçilmez mekanizmaları haline gelmesine sebep olmuştur denebilir. Bu davranış özelliklerinin inşa ettiği yapının içine doğan bir bireyin, bu kavramları benimsemesi kaçınılmaz olacaktır. Burası da bilimin devreye girdiği yer.