Gözlem Bilgileri
Gözlemlediğimiz yılan kartalı (Circaetus gallicus) türü. Genellikle yılan ve diğer sürüngenlerle beslendiği için kendisine bu isim verilmiştir. Alttaki desenlerine bakılarak yaşları anlaşılabilir. Bu konu için Field Guide to Birds isimli taksonomik ornitoloji kitaplarından yardım almak gerekebilir. Renk varyasyonlarını (don), yaşlarına göre renk tonlamalarını ve her taraftan görünüşünü ayrıntılı olarak işleyen en iyi ornitoloji uygulaması Collins Bird Guide'ı tavsiye ederiz. Uygulamayı anlattığımız yazımıza buradan erişebilirsiniz.
Tanım ve Genel Bilgiler
Boyları 73 cm'ye, kanat açıklıkları 180 cm'ye kadar ulaşabilen uzun kanatlı, üst tarafı grimsi/kahverengi, alt kısmı açık renkli bir kartal türüdür. Alt tarafındaki lekeleri gençken seyrek ve soluk renkte iken; erişkinliğe doğru koyulaşmaya ve yoğunlaşmaya başlar. Boynunun bir kısmı da koyu renkli tüylere sahiptir. Kuyruğu küt uçludur ve eşit aralıklarla dağılmış üç bant bulunur. Uçarken esnek bir şekilde yavaş yavaş kanat çırparlar, dönerken kanatlarını düz ya da hafifçe yukarı kalkık tutar. Bu yüzden kanatları önden köşeli bir görünüm yaratır. Yılan kartalları çok iyi uçucudurlar ve diğer akrabalarına göre havada daha fazla zaman geçirirler. Öyle ki kerkenez (Falco tinnunculus) gibi havada olduğu yerede asılı durabilen nadir yırtıcı kuşlardan biridirler. Hatta havada asılı kalırken yakaladıkları yılan ile beslenebilirler bile!
Evrimsel Tarih ve Taksonomi
Accipitriformes diye bilinen gündüz yırtıcı kuşları isimli takıma üye, orta boylu yırtıcı kuşlardır (raptor). İçerisinde atmacalar, kartallar, çaylaklar, tuygunlar ve Eski Dünya akbabaları bulunur. Yeni Dünya akbabaları ve balık kartalları ayrı ailelerde sınıflandırılır. Bu takım içerisinde bulunan Atmacagiller (Acciptridae) adlı taksonomik ailede sınıflandırılırlar. Söz konusu taksonomik familya, kıvrımlı gagaları ve uçarken kanatlarında parmak benzeri primer tüyleri belirgin yırtıcı kuşları (raptor) içerir. Kıvrımlı gagalarının morfolojisi, diyetlerine göre çeşitlilik gösterir. Hatta bazı türlerin gagalarında "diş" benzeri çentik bulunabilir.
Fosil kayıtları yaklaşık 50 milyon yıl öncesine denk gelen Erken Eosen'e kadar izlenebilir. Fakat bazı örneklerde fosil kaydı yeterince tanımlanabilir olmadığından filogenetik olarak sınıflandırılamıyor. Çeşitli fikirlere göre Atlantik Okyanus'un kıyılarına denk gelen coğrafyalarda evrimleştiler. Yaklaşık 23 milyon yıl öncesine denk gelen Erken Miyosen'e ait Pengana robertboles gibi türlerin Dünya çapında yayılış gösterdiği biliniyor. Yaşadığı dönemde Caracara ve sekreter kuşu Sagittarius türlerinin ortak atası olduğu düşünülüyor. Ayrıca deliceleri içeren Circinae alt familyasını da içerebileceği söyleniyor.
Ekolojik Dağılım ve Habitat
Kuzey Afrika, Avrupa ve Asya'yı kapsayan Eski Dünya'da yayılım gösterir. Yani Açık ve ekili araziler, kıraç, taşlık çalılık alanlar ve kurak bölgeler yaşam alanlarıdır. Yuvalarını ağaçlara yaparlar. Akdeniz'den Rusya içlerine kadar olan Orta Asya, Asya, Pakistan, Hindistan ve bazı Endonezya adalarında da görülmektedirler.
Popülasyon ve Koruma Statüsü
İspanya, Fransa'nın güneyi ve Türkiye, en fazla yılan kartalı popülasyonuna sahip yerlerdir. Temel besin kaynakları olan yılanların, zirai ilaçlar veya başka sebeplerle yok edilmesi yüzünden yılan kartallarının sayısında ciddi bir azalma vardır.
Davranış ve Etoloji
Oldukça sessiz kuşlardır. Bazen müzikal tonda ıslık sesleri çıkarırlar. Nisan ve Ekim aylarına kadar batıda ürerler, göç için Ekim'de ülkemiz üzerinden geçerek güneye giderler. Yuvalarını dal, yosun ve yeşil yapraklardan yaparlar. Her yıl yuvalarını onarırlar. Bazen de diğer kuşların yuvalarını kullanırlar. 45 İle 47 günlük kuluçka süresinden sonra yavrular 60 ile 80 gün içerisinde ilk uçuşlarını gerçekleştirirler.
Diyet ve Metabolizma
Adından da anlaşılacağı gibi genelde yılanlarla beslenirler. Hatta 150 cm ve bazen daha uzun yılanları bile avlayabilirler. Böyle durumlarda genelde mücadele karada devam eder. Yılanlar haricinde kurbağalar, kertenkeleler, küçük kemirgenler ve bazen yiyecek sıkıntısı çektiğinde küçük kuşları avladıkları da gözlemlenmiştir.
Etimoloji
İngilizce "short-toed eagle" veya "short-toed snake eagle" diye bilinirler. Yunanca cins ismindeki kirkos bir çeşit şahin, aetos ise kartal demek. Birleşince Circaetus oluyor. Zira o dönemlerde bu çeşit bir şahin oldukça farklı görünüyordu. Tür ismindeki Circaetus gallicus ise eskiden Batı Avrupa'da bulunan Gaul bölgesi demek oluyor.
