Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Yağmur Sonrası Toprak Kokusu: Toprak, Sevdiklerimizi Aldığı İçin mi Böyle Güzel Kokar?

Yağmur Sonrası Toprak Kokusu: Toprak, Sevdiklerimizi Aldığı İçin mi Böyle Güzel Kokar? Envato
5 dakika
50,130
Tüm Reklamları Kapat

Ünlü Türk şair Turgut Uyar'a atfedilen (ama ona ait olmayan[1]) bir şiirde, şöyle sorulduğu söylenir: "Toprak, sevdiklerimizi aldığı için mi böyle güzel kokar?"

Bu, edebi anlamda kulağa hoş gelse de, bilimsel olarak da oldukça ilginç bir sorudur; çünkü toprak kokusunu, hele ki yağmur sonrası toprak kokusunu hepimiz deneyimlemişizdir. Edebiyatta insanı duygulara itme gayesi bir yana, bilimde sorunun cevabı oldukça nettir: Hayır, toprağa o kendine has kokusunu veren, "sevdiklerimizin/ölülerin içerisinde yatması" değildir; daha ziyade, bakteri ve mantarların atıklarının kokusudur. Hem de üreme amacıyla ürettikleri bir kimyasal atığın kokusudur!

Tüm Reklamları Kapat

Petrikor: Yağmur Sonrası Toprak Kokusu!

Genellikle yağmurdan sonra deneyimlenen taşsı/topraksı kokuya petrikor denmektedir. Bu kelime, Yunancadaki πέτρα yani "taş/kaya" ile ἰχώρ yani Yunan mitolojisinde tanrıların damarlarından akan sıvıya verilen isimden türetilmiştir. Toprağa düşen yağmurun yarattığı topraksı kokuya işaret etmek için kullanılmaktadır.

Geosmin

Aslında yağmurun kendisi, su gibi, kokusuzdur. Ancak yağmurdan sonra burna gelen kokuya sebep olan ana kimyasal, (4S,4aS,8aR)-4,8a-dimetiloktahidronaftalin-4a(2H)-ol isimli bir kimyasaldır. Daha basit adıyla geosmin olarak bilinen bir kimyasal maddedir. Bu madde, mavi-yeşil algler olarak da bilinen siyanobakteriler (özellikle de Anabaena, Phormidium ve Planktothrix gibi), Actinomyces sınıfından filamentli bakteriler (özellikle de Streptomyces) ve bazı mantarlar tarafından üretilen bir atıktır. Yani bu madde, sözünü ettiğimiz bu canlıların normal biyolojik fonksiyonlarının bir yan ürünü olarak üretilir.[2], [3]

Tüm Reklamları Kapat

Özellikle de Streptomyces türü bakteriler, üremekte kullanacakları sporları üretirken geosmini de yan ürün olarak üretir ve dışarı atarlar.[4] Bu bakteriler, aynı zamanda bütün doğal antibiyotiklerimizin (antibakteriyel, antiparazitik ve antifungal ilaçların) %70 kadarını ve kimi durumda insanlar için hayati olan, savunma sistemi baskılayıcı (immünosupresan) ilaçları üretmekte kullanılmaktadırlar.

Geosmin, yağışsız zamanlarda sürekli olarak toprakta birikir. Ne zaman ki yağmur yağar, işte o zaman toprak, ıslanır ve nemlenir. Yağmur damlaları toprağa düştükçe, çarpmanın şiddeti ve yağmur damlalarının nemi nedeniyle toprakta halihazırda çökelti şeklinde birikmiş sporlar ve diğer aşırı ufak toz parçaları aerosol etkisi ile havaya karışır. MIT'de yapılan bir çalışma, bunun nasıl olduğunu kameraya kaydetmeyi başarmıştır:

Bu aerosolün içinde bulunan kimyasallardan birçoğu, özellikle de geosmin ve 2-methylisoborneol (MIB) gibi moleküller, burnumuzda yer alan koku tomurcuklarımızı uyarır. Burnumuz, özellikle de geosmine karşı aşırı duyarlıdır: Havadaki 1 trilyon koku parçacığından sadece 5 tanesi geosmin olsa bile bu kokuyu algılayabiliriz![5]

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

İşte yağmurun bakteri sporlarıyla bezenmiş toprak üzerine düşmesiyle başlayan bu süreç sonucunda, "toprak kokusu" veya "yağmur kokusu" olarak algıladığımız, üzerine şiirler ve kitaplar yazılan, aşk hikayelerinin vazgeçilmezi olan, toz pembe rüyalara dalmamıza neden olan kokuyu duyarız. Halbuki kokladığımız, çoğu mikroskobik olan canlıların biyolojik faaliyetleri sırasında üretilen bir yan üründür; bir atıktır!

Fırtınalar ve Ozon

Ancak yağmurla ilişkilendirilen tek koku geosmin kaynaklı değildir. Örneğin bazı insanların yağmur yağmadan önce bile yağmur kokusunu alabilirler. Bu kişilerin aldığı koku, geosmin değildir. Ozondur.

Özellikle ağır bir fırtınadan sonra "temiz" kokusu, ozondan kaynaklanır. Ozon, Yunancadaki "ozein" sözcüğünden türetilmiştir ve bu sözcük, "kokmak" anlamına gelmektedir. Ozon, üç oksijen atomunun birbirine bağlanmasıyla oluşan bir moleküldür ve bu yüzden trioksijen olarak da bilinir. Ozonun bizde yarattığı koku algısı özellikle "keskin bir koku" olarak tanımlanır ve genellikle havuzlardan aşina olduğumuz klorin kokusuna benzetilir (halbuki havuz kokusu da klor kokusu değil, idrar kokusudur).

İşte daha fırtına başlamadan önce, insanların yağmuru koklayabilmesinin nedeni bu ozon molekülüdür.[6] Bir fırtınadan kaynaklı yağışlar başlamadan önce de çakan şimşekler, bazen ortamdaki azot ve oksijen moleküllerini parçalara ayırabilir. Buna bağlı olarak bir miktar ozon oluşur ve rüzgarlarla yaklaşmakta olan fırtınaların oluşturduğu bu ozon burnunuza ulaşabilir. Ayrıca atmosfere çarpan ultraviyole ışık da O2 moleküllerini paröalayabilir ve bazen bu serbest oksijen atomlarından biri, diğer bir oksijen molekülüne bağlanarak ozon oluşturabilir.

İnsan burnu, tıpkı geosmin gibi ozon kokusuna da oldukça duyarlıdır: Ortalama bir insan burnu, ozonun belirgin kokusunu, 1 milyarda 10 parçacık seviyesinde bile tespit edebilir.[7]

Tüm Reklamları Kapat

Birçoklarına hoş ve temiz gelen bu kokusuna rağmen, saf ozon aslında oldukça tehlikeli bir moleküldür ve nispeten yüksek konsantrasyonlarda, akciğerlerinizdeki hücreleri yok edebilir. Neyse ki, bir fırtınanın öncesi veya sonrasında ozon konsantrasyonun, size kalıcı bir zarar vermesi muhtemel değildir.

Bitki Salgıları

Yağmur sonrası aldığımız kokuya katkı sağlayan bir diğer faktör de oldukça çeşitli bitkiler tarafından salgılanan yağlardır. Bu yağlar, tıpkı geosmin gibi zamanla toprakta birikir ve yağmur yağdığında, yağları oluşturan bazı kimyasallar, genellikle geosmin ile birlikte atmosfere saçılır. Bu da yine aşina olduğumuz ve cezbedici o kokuya katkı sağlar.

Yağmur kokusuna katkıda bulunan yağları oluşturan tüm maddeler henüz tam olarak keşfedilmiş değildir; ancak bu maddelerden birinin, 1970'lerde Nancy Gerber tarafından izole edilen ve izole haldeyken oldukça yağmur gibi bir kokuya sahip olan 2-izopropil-3-metoksi-pirazin olabileceği düşünülmektedir.

Nancy, 1960'lı yıllarda Avustralyalı iki kimyager Isabel Bear ve R. G. Thomas tarafından bu konuda yapılan araştırmaları takip ederek bu kimyasalı izole etmiştir. 1964'te, Bear ve Thomas, kili kurutarak ve kil içinde bulunan yağları izole edip analiz ederek, ayırt edici yağmur kokusuna neyin sebep olduğunu keşfetmeye çalışmışlardır. Her ne kadar bunun sebebini tam olarak çözememiş olsalar da kaynağın "yağmurdan sonra kokular gibi kokan, yağlı ve sarı bir malzeme" olduğunu tespit edebilmişlerdir. İşte bu, bitkiler tarafından salgılanan yağlara aittir; ancak içeriği halen muammadır.

Tüm Reklamları Kapat

Bu Koku Neden Hoşumuza Gidiyor?

Bu koku bize güzel gelir, çünkü bu canlılar (dolayısıyla da petrikor), biz evrimsel tarih sahnesine çıkmadan çok önceleri de oradaydı ve benzer kimyasallara sahiplerdi. Hele ki atalarımız, ormanlarda yaşarken sıklıkla bu kokuyla iç içelerdi. Dolayısıyla, 6 milyon yıl önce başlayan evrimimiz sırasında, bu kokuya evrimsel bir yakınlık duymamız son derece normaldir.

Atalarımız, yağışın olduğu zamanlara muhtaç olarak evrimleşmiştir; bu yağışlar, onlara hayat vermiştir. Dolayısıyla çok uzaklarda yağan yağmurdan saçılan petrikoru bile algılamak, oraya yönelerek su bulma ihtimalini artırarak, evrimsel süreçte avantaj sağlamış ve bu nedenle bu kadar hassas bir geosmin hassasiyetine sahip olmamıza neden olmuş olabilir.[8]

“Bazen bilim insanlarının romantik olmadıkları, bir şeyin nedenini anlama tutkularının hayatın güzelliğini ve gizemini yok ettiği söylenir. Ama evrendeki her şeyin gerçekte nasıl işlediğini anlamak heyecan verici değil mi? Beyaz ışığın bütün renklerden oluştuğunu anlamak, ışığın dalga boyunu algılama şeklimizin rengi oluşturduğunu anlamak, şeffaf olan havanın ışığı yansıttığını, ışığı yansıttığından dolayı dalgaları ayrıştırdığını anlamak ve günbatımının kırmızı olmasının nedeni ile gökyüzünün mavi olmasının nedeninin aynı olduğunu anlamak? Günbatımı hakkında ufak birkaç bir şey bilmek, onun romantikliğini bozmaz.”
“Bazen bilim insanlarının romantik olmadıkları, bir şeyin nedenini anlama tutkularının hayatın güzelliğini ve gizemini yok ettiği söylenir. Ama evrendeki her şeyin gerçekte nasıl işlediğini anlamak heyecan verici değil mi? Beyaz ışığın bütün renklerden oluştuğunu anlamak, ışığın dalga boyunu algılama şeklimizin rengi oluşturduğunu anlamak, şeffaf olan havanın ışığı yansıttığını, ışığı yansıttığından dolayı dalgaları ayrıştırdığını anlamak ve günbatımının kırmızı olmasının nedeni ile gökyüzünün mavi olmasının nedeninin aynı olduğunu anlamak? Günbatımı hakkında ufak birkaç bir şey bilmek, onun romantikliğini bozmaz.”
Carl Sagan (1934-1996)

Yani yağmur kokusunun pek de "romantik" bir sebebi yok diyebiliriz. Hatta toprak kokusunun ardındaki sebep, kimilerine "erotik" bile gelebilir, kim bilir?

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
30
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 21
  • Bilim Budur! 14
  • Muhteşem! 7
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 7
  • Güldürdü 5
  • İnanılmaz 2
  • Merak Uyandırıcı! 2
  • Üzücü! 1
  • İğrenç! 1
  • Umut Verici! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • ^ Malumatfuruş. Turgut Uyar’a Ait Olduğu İddia Edilen “Toprak Sevdiklerimizi Aldığı İçin Mi Böyle Güzel Kokar?” Sözü - Malumatfuruş. (21 Nisan 2021). Alındığı Tarih: 21 Nisan 2021. Alındığı Yer: Malumatfuruş | Arşiv Bağlantısı
  • ^ . J. Jiang, et al. (2006). Geosmin Biosynthesis. Streptomyces Coelicolor Germacradienol/Germacrene D Synthase Converts Farnesyl Diphosphate To Geosmin. American Chemical Society (ACS), sf: 8128-8129. doi: 10.1021/ja062669x. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ J. Jiang, et al. (2007). Biosynthesis Of The Earthy Odorant Geosmin By A Bifunctional Streptomyces Coelicolor Enzyme. Nature Chemical Biology, sf: 711-715. doi: 10.1038/nchembio.2007.29. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ Gizmodo. What Causes The Smell After It Rains?. (27 Mayıs 2014). Alındığı Tarih: 4 Mayıs 2019. Alındığı Yer: Gizmodo | Arşiv Bağlantısı
  • ^ E. H. Polak, et al. (1992). Odor Sensitivity To Geosmin Enantiomers. Chemical Senses, sf: 23-26. doi: 10.1093/chemse/17.1.23. | Arşiv Bağlantısı
  • ^ D. Yuhas. Storm Scents: It's True, You Can Smell Oncoming Summer Rain. (18 Temmuz 2012). Alındığı Tarih: 10 Mayıs 2021. Alındığı Yer: Scientific American | Arşiv Bağlantısı
  • ^ A. A. Murillo, et al. (2020). Marine Microbiome And Biogeochemical Cycles In Marine Productive Areas. ISBN: 9782889632763. Yayınevi: Frontiers Media SA.
  • ^ E. Palermo. Why Does Rain Smell Good?. (21 Haziran 2013). Alındığı Tarih: 10 Mayıs 2021. Alındığı Yer: Live Science | Arşiv Bağlantısı
  • How Stuff Works. What Causes The Smell After Rain?. (4 Mayıs 2019). Alındığı Tarih: 4 Mayıs 2019. Alındığı Yer: How Stuff Works | Arşiv Bağlantısı
  • S. Hall. Why Rain Gives Off That Fresh, Earthy Smell. (22 Ocak 2015). Alındığı Tarih: 4 Mayıs 2019. Alındığı Yer: Live Science | Arşiv Bağlantısı
  • N. Wonders. How The Smell Of Rain Happens. (15 Ocak 2015). Alındığı Tarih: 4 Mayıs 2019. Alındığı Yer: BBC | Arşiv Bağlantısı
  • E. H. Polak, et al. (1992). Odor Sensitivity To Geosmin Enantiomers. Chemical Senses, sf: 23-26. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 29/03/2024 16:59:55 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/750

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Alan
Astrobiyoloji
Alkol
Yaşanabilir Gezegen
Çekirdek
Tohum
Botanik
Nöron
Makina
Karanlık
Uydu
Aminoasit
Geometri
Sayı
Mantık Hatası
Beyin
Bilişsel
Hominid
Evren
Süt
Araştırma
Filogenetik
Homo Sapiens
İspat
Güneş
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Bugün bilimseverlerle ne paylaşmak istersin?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
Ç. M. Bakırcı. Yağmur Sonrası Toprak Kokusu: Toprak, Sevdiklerimizi Aldığı İçin mi Böyle Güzel Kokar?. (8 Kasım 2012). Alındığı Tarih: 29 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/750
Bakırcı, Ç. M. (2012, November 08). Yağmur Sonrası Toprak Kokusu: Toprak, Sevdiklerimizi Aldığı İçin mi Böyle Güzel Kokar?. Evrim Ağacı. Retrieved March 29, 2024. from https://evrimagaci.org/s/750
Ç. M. Bakırcı. “Yağmur Sonrası Toprak Kokusu: Toprak, Sevdiklerimizi Aldığı İçin mi Böyle Güzel Kokar?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 08 Nov. 2012, https://evrimagaci.org/s/750.
Bakırcı, Çağrı Mert. “Yağmur Sonrası Toprak Kokusu: Toprak, Sevdiklerimizi Aldığı İçin mi Böyle Güzel Kokar?.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, November 08, 2012. https://evrimagaci.org/s/750.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close