Stephen Hawking, ALS Hastalığı'na Rağmen 70 Küsür Yaşına Kadar Nasıl Yaşadı?
Stephen Hawking, 8 Ocak 2016'da 74. yaşına bastı! Yaklaşık yarım yüzyıldır korkutucu bir hastalığın üstesinden geliyor. Ünlü kuramsal fizikçi, kara delikler ve kuantum kütleçekimi hakkındaki fikirlerinin geniş bir halk kitlesi tarafından duyulmasını sağladı. Ama zamanının çoğunda, motor sinir hastalığı Amyotrofik Lateral Skleroz (ALS)’un bir türü yüzünden tekerlekli sandalyede yaşamak durumunda olan bir deha... 1985’ten beri yanağıyla yönettiği kendi markalaşmış bilgisayar sistemi aracılığıyla konuşmak zorunda ve tam gün bakım altında.
Fakat hastalığı onun hızını pek kesmiyor gibi gözüküyor. Hawking, Cambridge Üniversitesi’nde matematik profesörü olarak 30 yıl geçirdi. Şu anda da okulun Kuramsal Kozmoloji Merkezi’nde araştırma yöneticisi.
Fakat zihni gibi, Hawking’in hastalığı da olağandışı gibi gözüküyor. Bu hastalığa yenilen ünlü beyzbol oyuncusu Lou Gehrig’in hastalığı olarak da bilinen ALS’li birçok hastaya 50 yaşından sonra tanı konuldu ve tanıdan sonra beş yıl içerisinde hayatlarını kaybettiler. Hawking’in durumu ilk kez 21 yaşındayken teşhis edildi ve doktorlar tarafından 25’inci doğum gününü görmesi beklenmiyordu.
Peki birçok başka insan tanıdan çok kısa süre sonra ölürken Hawking neden bu hastalıkla bu kadar uzun yaşadı? Hastalık hakkında daha çok şey öğrenmek ve neden Hawking’i ve onun muhteşem beynini bağışladığını anlamak için sinirbilim doçenti ve Pennsylvania Üniversitesi’ndeki ALS Merkezi’nin başhekimi Leo McCluskey ile konuştuk.
ALS nedir ve birden fazla türü var mı?
Bir motor sinir hastalığı olarak da bilinen - ABD’de gündelik hayatta Lou Gehrig’in hastalığı olarak bilir- ALS, siniryıkıcı bir hastalıktır. Vücuttaki her bir kas beyindeki ön lobda bulunan motor sinirlerce kontrol edilir. Omurilikte bulunan motor sinirler gibi bunlar da elektriksel olarak kontrol edilir ve beyinde daha aşağıda bulunan motor sinirlere sinapslarla bağlıdır. Beyinde bulunan elemanlara üst motor sinirler, omurgada bulunan elemanlara ise alt motor sinirler adı verilir. Hastalık ya üst ya da alt motor sinirlerin, ya da her ikisinin zayıflığına yol açar.
ALS’nin çeşitleri olduğu epey bir süredir biliniyordu. Bunlardan biri ilerleyici kas körelmesi (PMA) ile ilgili. Alt motor sinirlerinin ayrı bir hastalığı gibi görünüyor. Ancak patolojik olarak, bir hastanın otopsisini yaparsanız, üst motor nöronlarında bozulma bulguları olacaktır.
Ayrıca Primer Lateral Skleroz (PLS) da vardır ve klinik olarak ayrı bir üst motor sinir bozukluğu gibi gözükmektedir. Ancak patolojik olarak bunlar da alt motor sinir bozukluğuna sahiptir.
İlerleyici baldor felci -veya ilerleyici çekirdek üstü felç- olarak bilinen diğer sendrom dil, yüz, yutma kasları gibi kafatası kaslarını zayıflatır. Fakat neredeyse her zaman kol kaslarına yayılır.
Bu açıkladıklarımız dört klasik motor sinir bozukluğu. Bayağı bir süredir bu bozuklukların motor sinirler ile sınırlı olduğu düşünülüyordu. Artık bunun doğru olmadığı açıkça biliniyor. Artık bu hastaların yüzde 10’unda beynin, ön lobun motor sinir içermeyen diğer kısımları ya da şakak lobu gibi bir başka bölümünde bozulma geliştiği iyi biliniyor. Bu yüzden bu hastaların bazılarında aslında ön-şakak lobu bunaması adıyla bilinen bunama gelişebiliyor.
ALS hakkındaki yanılgılardan biri de, sadece bir motor sinir hastalığı olduğudur ve bu doğru değil.
Evrim Ağacı'nın çalışmalarına Kreosus, Patreon veya YouTube üzerinden maddi destekte bulunarak hem Türkiye'de bilim anlatıcılığının gelişmesine katkı sağlayabilirsiniz, hem de site ve uygulamamızı reklamsız olarak deneyimleyebilirsiniz. Reklamsız deneyim, sitemizin/uygulamamızın çeşitli kısımlarda gösterilen Google reklamlarını ve destek çağrılarını görmediğiniz, %100 reklamsız ve çok daha temiz bir site deneyimi sunmaktadır.
KreosusKreosus'ta her 10₺'lik destek, 1 aylık reklamsız deneyime karşılık geliyor. Bu sayede, tek seferlik destekçilerimiz de, aylık destekçilerimiz de toplam destekleriyle doğru orantılı bir süre boyunca reklamsız deneyim elde edebiliyorlar.
Kreosus destekçilerimizin reklamsız deneyimi, destek olmaya başladıkları anda devreye girmektedir ve ek bir işleme gerek yoktur.
PatreonPatreon destekçilerimiz, destek miktarından bağımsız olarak, Evrim Ağacı'na destek oldukları süre boyunca reklamsız deneyime erişmeyi sürdürebiliyorlar.
Patreon destekçilerimizin Patreon ile ilişkili e-posta hesapları, Evrim Ağacı'ndaki üyelik e-postaları ile birebir aynı olmalıdır. Patreon destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi 24 saat alabilmektedir.
YouTubeYouTube destekçilerimizin hepsi otomatik olarak reklamsız deneyime şimdilik erişemiyorlar ve şu anda, YouTube üzerinden her destek seviyesine reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. YouTube Destek Sistemi üzerinde sunulan farklı seviyelerin açıklamalarını okuyarak, hangi ayrıcalıklara erişebileceğinizi öğrenebilirsiniz.
Eğer seçtiğiniz seviye reklamsız deneyim ayrıcalığı sunuyorsa, destek olduktan sonra YouTube tarafından gösterilecek olan bağlantıdaki formu doldurarak reklamsız deneyime erişebilirsiniz. YouTube destekçilerimizin reklamsız deneyiminin devreye girmesi, formu doldurduktan sonra 24-72 saat alabilmektedir.
Diğer PlatformlarBu 3 platform haricinde destek olan destekçilerimize ne yazık ki reklamsız deneyim ayrıcalığını sunamamaktayız. Destekleriniz sayesinde sistemlerimizi geliştirmeyi sürdürüyoruz ve umuyoruz bu ayrıcalıkları zamanla genişletebileceğiz.
Giriş yapmayı unutmayın!Reklamsız deneyim için, maddi desteğiniz ile ilişkilendirilmiş olan Evrim Ağacı hesabınıza üye girişi yapmanız gerekmektedir. Giriş yapmadığınız takdirde reklamları görmeye devam edeceksinizdir.
Stephen Hawking’in durumu hastalıkla ilgili ne gösterdi?
Bu adamın gidişatında öne çıkan şey, bunun birçok açıdan inanılmaz değişken bir bozukluk olduğu. Ortalama insanlar tanıdan sonra iki ila üç yıl yaşıyor. Fakat bu, insanların yarısının daha uzun yaşadığı anlamına geliyor ve çok çok uzun yaşayan insanlar var.
Yaşam beklentisi iki şeye bağlı: diyaframı yani soluk alma kaslarını yöneten motor sinirler. Bu yüzden insanların yaygın ölüm nedeni solunum yetmezliği oluyor. Diğeri ise yutma kaslarının bozulması ve bu yetersiz beslenmeye ve sıvı kaybına yol açabiliyor. Bu ikisi başınıza gelmezse, potansiyel olarak uzun bir süre yaşayabilirsiniz, gittikçe kötüleşiyor olsanız bile. Ona olan şey hayret verici. Kesinlikle aykırı biri.
Hastalığa genç iken ve hastalığın genç başlayan bir türüne yakalandığı için mi bu kadar uzun yaşadı?
Genç iken başlayan hastalığa ergenlik yıllarında tanı konur ama onun hastalık süreci hakkında söyleyecek yeteri kadar şey bilmiyorum. Fakat muhtemelen çok, çok, çok yavaş ilerleyen ve gençlikte başlayan bozukluğa benzer bir şey. Kliniğimde ergenlik yıllarında tanı konmuş ve 40’larında, 50’lerinde, 60’larında hala yaşayan hastalarım var. Ancak kendisini hiç muayene etmediğim ya da hikayeyi bilmediğim için konuşmam biraz zor.
Kendisi, meydana gelmesi muhtemel olan, beynin motor dışı bölümlerinin korunduğu çok iyi bir örnek.
ALS’nin çok yavaş ilerlediği türlerde bu durumlar ne sıklıkta görülüyor?
Yüzde birkaçtan daha az diyebilirim.
Aldığı mükemmel tedavi sebebiyle Stephen Hawking’in uzun ömrünün, kendine özel ALS hastalığının yapısı ile karşılaştırıldığında ne kadar sürdüğünü düşünüyorsunuz?
Büyük olasılıkla bu durumda ikisinin de biraz payı var. Onu sadece televizyondan tanıyorum, bu yüzden ne tür müdahaleler geçirdiğini bilmiyorum. Eğer gerçekten solunum cihazına bağlı değilse, o zaman bu onun bünyesiyle alakalı demektir- yani ne kadar yaşayacağını belirleyen kendi siniryıkım hastalık türünün yapısıyla. Yutma zorluğu için temel olarak yetersiz beslenme ve sıvı kaybını olasılıklardan çıkaracak şekilde yerleştirilmiş bir beslenme tüpü kullanmayı seçebilirsiniz. Fakat daha önemli olanı hastalığın yapısı.
Hawking’in belli ki epey çalışkan zihni var ve daha önce verdiği demeçler, durumuna rağmen oldukça olumlu bir ruhsal görüşe sahip olduğuna işaret ediyor gibi. Yaşam şeklinin ve ruhsal olarak iyi durumda olmanın hastaların akıbetini çokça etkilediği yönünde herhangi bir bulgu var mı? Yoksa hastalık genelde bunun bir fark yaratabilmesi için fazla hızlı mı gelişiyor?
Ben bunun ömür uzunluğuna katkı yaptığına inanmıyorum.
ALS’nin hâlâ bir tedavisi yok. Son zamanlarda hastalık için bir tedavi ya da en azından daha iyi tedaviler bulmamıza yardımcı olabilecek neler öğrendik?
Diğer siniryıkımsal hastalıkların çoğu gibi ALS’nin beyinde olağandışı proteinlerin birikmesi ile oluştuğu 2006’nın başlarında netleşti. ALS’nin yüzde onu kalıtsal ve bir gen mutasyonuna dayanıyor. Ayrıca ALS için risk altında bulunan genlerin de olduğuna eminim, fakat şimdi potansiyel olarak hastalığa sebep olduğu tanımlanan birçok gen var. Bunların her biri beyinde farklı proteinlerin birikmesine yol açmakla ilgileniyorlar. Belirli genleri bilmek bize beyindeki özel mekanizmaları gösteriyor ve potansiyel olarak tedavi için bize hedef verecek. Ancak bunların hiçbiri şimdiye kadar bize sağlam bir tedavi sağlamadı.
Stephen Hawking’in durumu hastalığa sahip insanlar için ne ifade ediyor?
Bu sadece hastalığın değişkenliğinin çok inanılmaz bir örneği ve buna sahip hastaların da uzun yaşayabileceklerini göstermesi açısından bir umut ışığı barındırıyor. Ne yazık ki, gerçekte bu durum insanların az bir kısmında meydana geliyor.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 3
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- 0
- Çeviri Kaynağı: Scientific American | Arşiv Bağlantısı
- K. Harmon. How Has Stephen Hawking Lived Past 70 With Als?. (7 Ocak 2012). Alındığı Tarih: 30 Ocak 2019. Alındığı Yer: Scientific American | Arşiv Bağlantısı
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 05/11/2024 10:53:55 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/3985
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.
This work is an exact translation of the article originally published in Scientific American. Evrim Ağacı is a popular science organization which seeks to increase scientific awareness and knowledge in Turkey, and this translation is a part of those efforts. If you are the author/owner of this article and if you choose it to be taken down, please contact us and we will immediately remove your content. Thank you for your cooperation and understanding.