Ülkenin hızla kalkınmasını sağlayan kamu sektörü müdür yoksa özel sektör müdür?

Ülkenin kalkınmasını sağlayan normal bir devlet veya özel kurum yoktur herhangi bir dal veya teknolojik üründe tek el olarak satılan bir şirket sırtlayabilir örnek TSMC şimdi o ne diyebilirsiniz kullandığınız herhangi bir telefon veya bilgisayarda bu markanın işletim sistemi vardır bizimde bu şekilde Dünya'da bir tek el şirket olur o Zaman söylediğin gibi Devletin kalkınmasını sağlar ^[1]

Bir ülkenin hızlı kalkınmasında hem kamu hem de özel sektör gereklidir, ancak en etkili sonuçlar bu iki sektörün iş birliği ile elde edilir.

Kamu sektörü, altyapı, düzenleyici çerçeveler ve eğitim, sağlık gibi temel hizmetlerin sağlanmasında rolünü oynar. Bu büyümenin sağlam bir zemin üzerinde yükselmesini sağlar.

Özel sektör ise yenilikçilik, yatırım ve üretimdeki verimlilik ile kalkınmayı hızlandırır. Kamu-özel sektör ortaklıkları özellikle altyapı projelerinde ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri gibi küresel hedeflerde hızlı ve sürdürülebilir kalkınmanın en güçlü araçları haline gelmiştir.

Yani motor ve yakıt gibiler. Tabii bizim ülkenin motoru da ithal, yakıtı da ithal, orayı çok eşelemeyelim :) Her ne kadar cumhuriyet kurulduktan sonra motor yerel olmuş olsa da... sonrasında işte yavaaş yavaş üretmek yerine satın almayı seçmiş bizimkiler. Üzücü tabii.

Modern ekonomik görüşe göre; özel sektör yatırımları ile ülke büyümesinin/kalkınmasının daha sağlıklı ve sürdürülebilir olduğu görüşü hakimdir. Bu görüşün altında yatan temel nedenler şunlardır.

-Kamu bürokrasisi ve hantallık işletmelerin hızlı karar alma süreçlerini olumsuz etkiler.

-Kamu desteği ile belli bir alanda yapılan yatırımlardan özel sektör uzak duracağı için rekabet koşulları oluşmaz. Rekabetsizlik gelişen teknolojiye paralel yeni ürünlerin ortaya çıkmasına engel olduğu gibi, maliyetleri düşürmek için yeterli çaba gösterilmez ve üretim sadece iç pazara yönelik kalabilir. Sağlıklı ve sürdürülebilir bir sektör için rekabet olmaz ise olmaz kabul edilir.

-Dönemin siyasi erkleri kamusal yatırımları kendi çıkarları doğrultusunda kullanabilir. Örneğin; siyasi rant uğruna 100 kişinin çalışacağı kamu işletmesine 500 kişi alınabilir. Aşırı verimsizlik ve sürekli işletme zararı kamu maliyesinin açık vermesine neden olur. Yine benzer şekilde; kamu işletmelerinin yönetimlerine siyasilere yakın liyakatsiz kişiler atanabilir. İstikrarlı olmayan ve kötü yönetilen kamu işletmeleri devlete yük olmaktan öteye gidemeyecektir.

Tüm bu olumsuzluklara rağmen kamu yatırımları neden vardır veya özellikle cumhuriyetin ilk yıllarında benimsenmek zorunda kalınmıştır?

-Özel sektör girişimcilerinin yetersiz sermaye birikimleri.

-Know-how (bilgi birikimi) olmayışı.

-Özel sektör yatırımlarını destekleyici yasaların ve kredi veren kuruluşların (bankaların) yetersizliği/olmayışı.

Cumhuriyetin ilk yıllarında özel sektörü özendirici yasalar çıkarılmış (1927 Sanayi Teşvik Kanunu gibi) ve gene sermaye yetersizliklerini destekleyen bankalar devreye sokulmuş olmasına rağmen istenilen düzeyde ilerleme kaydedilememiştir. Ülkenin temel ihtiyaçlarını ve dışa bağımlılığını azaltan sektörler tespit edilerek; dokuma, madencilik, kağıt, kimya, seramik, cam, çimento, demir çelik alanlarında kamu işletmeleri devreye sokulmuş ve imtiyaz sahibi yabancıların elinde bulunan; liman, rıhtım, demiryolu, havagazı, su, maden, tramvay, telefon işletmeleri devlet tarafından satın alınarak kamulaştırılmıştır.

İlk yıllar kamu ağırlıklı olan ekonomi anlayışı, zamanla gerek özelleştirmeler, gerekse yap-işlet-devret modelleri ile ibre özel sektöre doğru kaydırılmıştır. Sorunuzun cevabı ise şu; duruma göre değişir. Özel sektörünüzün yukarıda saydığımız eksiklikleri/yetersizlikleri var ise kamu yatırımları kaçınılmaz olarak devreye alınabilir. Sağlıklı ve gerekli rekabet koşullarının oluştuğu özel sektörünüz mevcut ise kamu işletmelerinden uzak durmak gerekir. ^[1]